تنفس در خوانندگی مسأله‌ای است که بیشتر هنرجویان مبتدی در آن گیر می‌کنند. نفس کم می‌آورند، وسط آهنگ صدایشان قطع می‌شود یا لرزش صدا باعث می‌شود اجرا آن‌طور که باید شنیده نشود. خبر خوب اینجاست: اگر مدیریت تنفس صحیح در خوانندگی را یاد بگیرید، هم صدایتان زیبا می‌شود و هم دیگر نگران تمام شدن نفس در وسط آواز نخواهید بود.
در این مقاله قدم‌به‌قدم همراه هم جلو می‌رویم تا ببینیم چرا کنترل تنفس در خوانندگی اهمیت دارد، چه تمرین‌هایی به افزایش ظرفیت ریه کمک می‌کنند، مفهوم تنفس دیافراگمی چیست و چگونه می‌توان آن را بهبود بخشید، بعلاوه، چطور قبل از اجرا با چند تمرین ساده گرم کنیم و در حین آواز هم از روش درست دم و بازدم بهره ببریم. در کنار این‌ها، دیگر موارد تأثیر‌گذار در بهبود تنفس، مثل وضعیت بدن در هنگام خوانندگی را هم یاد می‌گیرید تا صدایتان روان و بدون فشار شنیده شود.
ضمناً اگر می‌خواهید با نکات بیشتری در مورد تقویت صدا آشنا شوید، پیشنهاد می‌کنم نگاهی هم به مقالهٔ راهکارهای بهبود صدا در خوانندگی بیندازید.
چرا تنفس در خوانندگی اهمیت دارد؟
تنفس در خوانندگی پایه و ستون هر اجراست. بدون یک نفس‌گیری درست، صدا قدرت و پایداری‌اش را از دست می‌دهد و کنترل کلمات هم سخت می‌شود. وقتی تنفس خوانندگی را درست تمرین کنید، می‌توانید کنترل را به‌دست بگیرید، از قطع شدن صدا جلوگیری کنید و لرزش یا فشار اضافی را نیز کاهش دهید.
می‌دانم بیشتر علاقه‌مندید که سراغ تمرینات عملی بروید، پس اینجا زیاد وقتتان را با تئوری نمی‌گیرم. در ادامه، تمرین‌هایی را می‌بینید که به افزایش ظرفیت ریه و کنترل بهتر صدا کمک می‌کنند. ضمناً، اگر دوست دارید این تمرین‌ها را در قالب یک برنامهٔ منظم و همراه با آموزش ویدیویی دنبال کنید، می‌توانید سری هم به صفحهٔ آموزش صداسازی و خوانندگی خنیاگر بزنید.
تمرینات تنفسی برای افزایش ظرفیت ریه در خوانندگی
برای داشتن صدای قوی و پایدار، اولین قدم، یادگیری تمرینات درست برای افزایش ظرفیت ریه است. وقتی ریه‌ها بتوانند حجم بیشتری از هوا را نگه دارند، نفس‌گیری در خوانندگی راحت‌تر اتفاق می‌افتد و دیگر نگران کم آوردن نفس وسط اجرا نخواهید بود.
در ادامه چند تمرین کاربردی و ساده را معرفی می‌کنیم که به‌صورت روزانه می‌توانید انجام دهید:
۱. تنفس با شمارش
یکی از بهترین تمرینات تنفسی برای خوانندگی که در افزایش ظرفیت ریه مؤثر است، نفس کشیدن همراه با شمارش است. انواع تنفس‌های قرار گرفته در این تکنیک، معمولاً با بازدم‌هایی طولانی‌تر از دم انجام می‌شوند. در کل، تکنیک‌های شمارشی متعددی برای این کار وجود دارد که معروف‌ترین آن‌ها تنفس ۸-۷-۴ است. برای انجام آن:
- در یک وضعیت راحت قرار بگیرید.
- به‌آرامی از طریق بینی دم بگیرید طوری که ۴ ثانیه طول بکشد.
- نفس را برای ۷ ثانیه حبس کنید.
- سپس از طریق دهان به‌آرامی بازدم را انجام دهید به‌گونه‌ای که ۸ ثانیه طول بکشد.
- این چرخه را ۵ بار تکرار کنید.
این تمرین به کاهش استرس، بهبود خواب و درمان تنگی نفس نیز کمک می‌کند.
۲. تنفس از طریق نی
یکی از تمرینات تنفسی مفید برای افزایش ظرفیت ریه، ترکیب کردن آن با نی یا یک لولهٔ کوچک است. این تمرین به شما کمک می‌کند بازدم را کنترل کنید و حجم نگهداری هوا در ریه‌ها را به‌مرور بالا ببرید. برای انجام آن:
- یک نی یا لولهٔ باریک بردارید و آن را بین لب‌ها قرار دهید.
- با بینی یک دم عمیق بگیرید و هوا را از طریق نی بیرون بدهید.
- سعی کنید بازدم طولانی و یکنواخت باشد.
- این چرخه را بین ۵ تا ۱۰ بار تکرار کنید و به‌مرور زمان، مدت بازدم را افزایش دهید.
۳. تنفس همراه با کشش دنده‌ها
این تمرین، یکی از تکنیک‌های تنفسی مفید برای بهبود انعطاف‌پذیری قفسهٔ سینه و بزرگ‌تر شدن ظرفیت ریه است و کمک می‌کند هنگام خوانندگی نفس بیشتری در اختیار داشته باشید.
روش انجام:
- صاف بایستید و شانه‌ها را رها و آرام نگه دارید.
- ابتدا تمام هوای باقی‌مانده در بدنتان را از ریه‌ها خارج کنید.
- حالا هم‌زمان با گرفتن دم از بینی، دست‌ها را به آرامی از جلوی بدن بالا ببرید و دنده‌ها و قفسهٔ سینه را کشش دهید. این کار فضای بیشتری برای ریه‌ها ایجاد می‌کند.
- سپس آهسته و کنترل‌شده با دهان، بازدم را انجام دهید و دست‌ها را هم‌زمان پایین بیاورید.
- این حرکت را حداقل ۵ بار تکرار کنید.
تمریناتی برای تقویت تنفس دیافراگمی در خوانندگی
تنفس دیافراگمی یکی از مهم‌ترین مهارت‌هایی است که هر خواننده باید آن را تمرین کند. در این نوع تنفس، به‌جای پر کردن قفسهٔ سینه، هوا را به‌سمت شکم و عضلهٔ دیافراگم هدایت می‌کنیم.
این کار نه‌تنها باعث می‌شود هوای بیشتری در ریه‌ها ذخیره شود، بلکه فشار روی تارهای صوتی را هم کاهش می‌دهد و صدایی پُرقدرت‌تر و پایدارتر به شما می‌بخشد.
در ادامه چند تمرین ساده و کاربردی برای تقویت این نوع تنفس را بررسی می‌کنیم:
۱. تنفس دیافراگمی در وضعیت خوابیده، نشسته یا ایستاده
این تمرین، ساده‌ترین و کاربردی‌ترین روش برای شروع تنفس شکمی یا دیافراگمی است که کمک می‌کند عضلات این ناحیه را آگاهانه به کار بگیرید و مدیریت کنید.
روش اجرا:
- در یک وضعیت راحت به‌صورت ایستاده، نشسته یا خوابیده قرار بگیرید.
- یک دست را بر روی شکم و دست دیگر را بر روی قفسهٔ سینه قرار دهید.
- از بینی دم بگیرید؛ هدف این است که شکم به‌سمت بیرون بیاید و دست روی سینه کم‌ترین حرکت را داشته باشد.
- چند ثانیه نگه دارید (در شروع لازم نیست طولانی باشد).
- سپس آهسته از دهان بازدم را انجام دهید و شکم را کنترل کنید که به داخل برود.
- می‌توانید به‌تدریج بازدم‌ها را طولانی‌تر کنید.
می‌توانید این حرکت را روزی دو-سه بار و هر بار بین ۳ تا ۵ دقیقه انجام دهید.
۲. تنفس دیافراگمی در وضعیت چهار‌دست‌و‌پا
این وضعیت باعث می‌شود شکم آزادانه آویزان شود و حرکت دیافراگم بدون محدودیت انجام گیرد. به همین دلیل، حس نفس کشیدن با شکم واضح‌تر تجربه می‌شود. برای انجام آن:
- روی چهار‌دست‌و‌پا قرار بگیرید (دست‌ها زیر شانه‌ها، زانوها زیر لگن). ستون فقرات هم طبیعی باشد (نه قوز کرده، نه بیش از حد قوس).
- از بینی دم بگیرید و دقت کنید که شکم به‌سمت پایین بیاید.
- بازدم را آرام و کنترل‌شده از دهان خارج کنید و شکم را به داخل بکشید.
- می‌توانید این حرکت را با ۶ تا ۱۰ تکرار و در ۱ تا ۳ ست انجام دهید.
۳. تنفس یک‌طرفه با نگه داشتن سوراخ بینی
این تمرینِ نفس‌گیری علاوه‌بر تقویت دیافراگم، باعث تمرکز بیشتر روی مسیر هوا و کنترل بهتر جریان تنفس نیز می‌شود.
روش انجام:
- راحت بنشینید، ستون فقرات صاف و شانه‌ها رها باشند.
- یکی از سوراخ‌های بینی را با انگشت ببندید.
- چند بار پشت‌سر‌هم از سوراخ دیگر به آرامی و عمیق، دم و بازدم کنید.
- سپس سوراخ‌ها را جا‌به‌جا کنید. این بار سوراخ دیگر را ببندید و تمرین را تکرار کنید.
- در هر سمت، ۵ تا ۱۰ دم و بازدم کامل انجام دهید.
توجه داشته باشید که این دم و بازدم از بینی انجام می‌شود. ضمناً شکم هنگام دم بالا می‌آید و هنگام بازدم جمع می‌شود.
تمرینات تنفسی برای گرم کردن قبل از خوانندگی
پیش از هر اجرا یا تمرین آواز، بدن و صدا به آماده‌سازی نیاز دارند. یکی از مهم‌ترین بخش‌های این آماده‌سازی، انجام چند تنفس درست برای گرم کردن صدا است. وقتی قبل از خواندن چند دقیقه تمرین تنفس خوانندگی انجام دهید، ریه‌ها فعال‌تر می‌شوند، عضلات دیافراگم گرم می‌شوند و جریان هوا روان‌تر به حنجره می‌رسد. این کار نه‌تنها باعث رفع مشکل کم آوردن نفس در هنگام آواز خواندن می‌شود، بلکه کمک می‌کند صدایی شفاف‌تر و بدون فشار هم تولید کنید.
۱. تنفس همراه با صدای «سسسس»
این تمرین، کنترل بازدم را تقویت می‌کند، فشار اضافی روی تارهای صوتی را کاهش می‌دهد و آماده‌سازی اولیه برای اجرای جملات طولانی در آواز را نیز فراهم می‌کند.
روش اجرا:
- یک دم عمیق دیافراگمی (شکمی) بگیرید.
- هنگام بازدم، صدای ممتد «سسسس» را ایجاد کنید. سعی کنید هوا یکنواخت و بدون وقفه از بدن خارج شود.
- تمرین را ۵ تا ۱۰ بار تکرار کنید و سعی کنید هر بار بازدم را کمی طولانی‌تر نمایید.
اگر صدا لرزید یا هوا سریع تمام شد، سرعت، بازدم را کاهش دهید و روی کنترل، تمرکز کنید.
۲. بازدم با لرزش لب‌ها (Lip Trill)
لیپ تریل یک تنفس آوازی پرکاربرد است که تقریباً همهٔ مربیان این رشته آن را برای گرم کردن صدا توصیه می‌کنند. این تمرین هم عضلات تنفسی و دیافراگم را فعال می‌کند و هم به آرامی تارهای صوتی را بیدار می‌کند، بدون اینکه فشاری روی آن‌ها وارد شود.
روش اجرا:
- در حالت راحت بنشینید یا بایستید.
- یک دم عمیق و آرام از راه بینی انجام دهید.
- هنگام بازدم، لب‌ها را ریلکس نگه دارید و اجازه دهید جریان هوا باعث لرزش آن‌ها شود مثل صدای «بِررررررر».
- پس از تسلط بر ارتعاش لب‌ها، می‌توانید به آرامی نت‌های مختلف را هم به صدا اضافه کنید و آن‌ها را از نت‌های پایین به بالا و بالعکس گسترش دهید.
در مجموع حدود ۲ تا ۳ دقیقه انجام این تمرین برای گرم کردن لب‌ها و تارهای صوتی شما کافی‌ست.
۳. تنفس تند و کوتاه (Breath of Fire)
این تمرین که از یوگا وارد تکنیک‌های تنفسی شده، یکی از روش‌های پُرانرژی برای فعال کردن دیافراگم و گرم کردن سیستم تنفسی پیش از اجراست. تنفس آتشین کمک می‌کند جریان هوا در بدن شما روان‌تر گردد، بدن سرحال‌تر شود و کنترل بیشتری روی دم و بازدم در خوانندگی صوت گیرد. البته باید کوتاه و با دقت انجام شود تا فشار اضافی ایجاد نکند. برای انجام آن:
- صاف بایستید یا بنشینید، در‌حالی‌که ستون فقرات کشیده و شانه‌ها ریلکس باشند.
- از راه بینی دمی کوتاه و فعال بگیرید و بلافاصله با انقباض شکم، بازدمی سریع و پرقدرت از بینی انجام دهید.
- ریتم دم و بازدم باید تند و پیوسته باشد باشد، مثل یک پمپاژ مداوم (حدود دو دم و بازدم در ثانیه).
در ابتدا فقط ۱۰ تا ۱۵ ثانیه انجام دهید، سپس استراحت کنید. می‌توانید در چند نوبت این تمرین را تکرار کنید، اما در مجموع بیش از ۱ دقیقه طول نکشد.
تنفس در هنگام آواز خواندن
خیلی از هنرجویان آواز موقع تمرین با این مشکل روبه‌رو می‌شوند که وسط جمله‌ها نفس‌شان کم می‌آید یا صدا ناگهان قطع می‌شود. دلیل اصلی، نداشتن آگاهی از روش صحیح دم و بازدم در خوانندگی است. در واقع، حتی اگر تمرین‌های تنفسی را جداگانه انجام دهید، تا زمانی که نتوانید در لحظهٔ اجرا، کنترل تنفس را حفظ کنید، نتیجهٔ دلخواه را نخواهید گرفت.
نکتهٔ مهم این است که هنگام خواندن نباید منتظر بمانید تا نفس کاملاً تمام شود و بعد یک‌باره دم بگیرید. بهترین روش این است که در فاصلهٔ کوتاه بین جمله‌های موسیقی، نفس‌های کوچک و سریع اما عمیق بکشید. این کار باعث می‌شود جریان هوا پیوسته باشد و صدای شما بدون لرزش یا افت کیفیت، ادامه پیدا کند.
همچنین یادتان باشد تنفس دیافراگمی، حتی هنگام اجرا هم باید فعال باشد. یعنی نفس از شکم و پهلوها هدایت شود، نه‌فقط از سینه. به‌این‌ترتیب، فشار از روی گلو برداشته می‌شود و می‌توانید نت‌های بلند و قدرتمند را بدون زور اضافه، اجرا کنید.
اما اینکه از دهان نفس بگیرید یا از بینی؟ باید گفت هر کدام مزایا و معایب خودشان را دارند. دم گرفتن از بینی طبیعی‌تر است و هوا را گرم و مرطوب می‌کند، اما کمی کُندتر انجام می‌شود. در مقابل، دم گرفتن از دهان سریع‌تر است و کمک می‌کند در فاصله‌های کوتاه بین جمله‌ها، خیلی زود هوا وارد ریه شود، اما در کنارش خشکی حنجره را نیز به‌همراه دارد. توصیه می‌شود در تمرین‌ها، هر دو روش را امتحان کنید تا هم ظرفیت ریه افزایش پیدا کند و هم انعطاف بیشتر شود.
نکاتی برای بهبود تنفس در خوانندگی
حتی اگر تکنیک‌های صحیح تنفس برای آواز را به‌خوبی انجام دهید، بعضی عوامل ساده اما مهم هستند که می‌توانند روی بهبود کیفیت تنفس در خوانندگی تأثیر بگذارند.
رعایت این نکات باعث می‌شود کنترل هوا، پایداری صدا و راحتی اجرای شما بهتر شود و فشار اضافی روی تارهای صوتی کاهش پیدا کند:
- وضعیت قرارگیری بدن: زمانی که وضعیت بدنی درست در خوانندگی را رعایت کنید، یعنی وقتی ستون فقرات صاف باشد، شانه‌ها به سمت جلو یا عقب خم نشده باشد، سر در امتداد ستون فقرات باشد، پاها از هم فاصله داشته باشند و وزن بدن به‌طور مساوی بین آن‌ها تقسیم شده باشد، هوا راحت‌تر وارد ریه‌ها می‌شود و کنترل تنفس نیز آسان‌تر می‌گردد.
- آزاد بودن بدن از تنش: هنگامی که عضلات بدن به‌ویژه آن‌هایی که در تولید صدا نقش دارند مثل عضلات گردن، شانه، فک و صورت ریلکس باشند، جریان هوا و حرکت دیافراگم آسان‌تر صورت می‌گیرد. تنش در بدن باعث می‌شود هنگام دم و بازدم، فشار اضافی روی تارهای صوتی بیاید و صدای شما لرزان یا محدود شود. برای رفع انقباض عضلات می‌توانید از ماساژ، حرکات کششی و تمرینات آرام‌سازی کمک بگیرید.
- آمادگی جسمانی و تناسب اندام: داشتن وزن مناسب و بدنِ فعال باعث می‌شود ریه‌ها و دیافراگم بهتر کار کنند، جریان هوا راحت‌تر باشد و فشار اضافی روی تارهای صوتی کاهش یابد.
- تغذیهٔ سبک قبل از اجرا: خوردن وعده‌های غذایی سنگین و پرچرب می‌تواند جریان هوا و کنترل دیافراگم را کاهش دهد. به همین دلیل، کارشناسان روی خوردن وعده‌های سبک و رعایت نکات مربوط به رژیم غذایی خوانندگان به‌ویژه در روز اجرا، بسیار تاکید می‌کنند.
نتیجه‌گیری
تنفس در خوانندگی، یکی از پایه‌های اساسی هر اجرای موفق است. با انجام تمرین‌های عملی برای افزایش ظرفیت ریه و بهبود تنفس دیافراگمی، رعایت تمرینات گرم کردن و نفس‌گیری صحیح در خوانندگی و همچنین توجه به نکاتی مانند حفظ وضعیت مناسب بدن و آزاد کردن عضلات، می توانید کنترل دم و بازدم را در دست گرفته و اجرایی قدرتمند و روان از خود به نمایش بگذارید.
به یاد داشته باشید که تمرین‌های تنفسی باید به‌صورت منظم و با‌‌دقت انجام شوند تا تأثیر واقعی خود را نشان دهند. هرچه زودتر این تمرین‌ها را در روتین خود جای دهید، صدای شما شفاف‌تر و پایدارتر و اجرای شما حرفه‌ای‌تر خواهد شد.
ضمناً اگر می‌خواهید مهارت‌های پرورش صدا و خوانندگی را به‌صورت ساختارمند و ویدئویی یاد بگیرید، سری به صفحهٔ آموزش صداسازی و خوانندگی خنیاگر بزنید و از تمرین‌های مرحله‌به‌مرحله برای تقویت کنترل تنفس در خوانندگی در کنار تکنیک‌ها و اصول دیگر، بهره‌مند شوید.
سؤالات متداول دربارهٔ تنفس در خوانندگی
تنفس صحیح در خوانندگی باعث کنترل بهتر دم و بازدم، حفظ پایداری صدا و اجرای روان نت‌ها می‌شود و از لرزش یا فشار اضافی روی تارهای صوتی جلوگیری می‌کند.
یعنی هنگام دم، شکم و پهلوها به‌سمت بیرون حرکت کنند و هوا عمیق‌تر وارد ریه شود؛ این کار باعث می‌شود صدای شما قوی‌تر و پایدارتر شده و راحت‌تر تحت‌کنترل قرار گیرد.
اگر هنگام خواندن صدای شما پایدار است، احساس فشار زیاد روی گلو ندارید و می‌توانید نت‌ها را راحت اجرا کنید، یعنی تنفس خوانندگی شما صحیح است و کنترل دم و بازدم‌تان درست انجام می‌شود.