راهنمای خرید تنبور برای هنرجویان این ساز، اولین قدم مهم پیش از شروع مسیر نوازندگی‌ست. شاید شما هم در آستانهٔ خرید اولین تنبور خود باشید و با سؤالاتی مثل «کدام مدل برای شروع بهتر است؟» یا «چطور بفهمم که یک تنبور، باکیفیت است؟» روبه‌روئید.
نگران نباشید؛ در این راهنمای خرید تنبور قرار است تمام نکات اصلی و فرعی‌ای را که برای انتخاب ساز مناسب لازم است، یاد بگیرید؛ از جنس چوب و سیم و پرده گرفته تا بررسی ظاهری و تست صوتی.
به شما قول می‌دهم پس از اتمام این مقاله نکات مهم برای خرید تنبور را بلدید و می‌توانید با اطمینان بیشتری سازتان را انتخاب و آموزش تنبور را شروع کنید!
آشنایی با اجزای ساز تنبور
پیش از آنکه وارد بخش‌های اصلی راهنمای خرید تنبور شویم، بهتر است ابتدا با اجزای این ساز آشنا شوید. دانستن نام و کاربردِ قسمت‌های مختلف تنبور کمک می‌کند که در بخش‌های بعدی مقاله، وقتی از ویژگی‌هایی مثل جنس خرک یا کیفیت گوشی‌ها صحبت می‌کنیم، بدانید منظور چیست و کدام قسمت را باید بررسی کنید.
مهم‌ترین اجزای تنبور:
- کاسه: قسمت گرد و توخالی تنبور که صدای تولید‌شده توسط سیم‌ها را تقویت می‌کند.
- صفحهٔ رویی: سطح چوبی بالای کاسه که سیم‌ها روی آن قرار می‌گیرند.
- خرک: قطعه‌ای کوچک روی صفحه که سیم‌ها از روی آن عبور می‌کنند.
- سیم‌گیر: در پایین‌ترین بخش کاسه قرار دارد و انتهای سیم‌ها به آن متصل می‌شوند.
- دسته: بخش باریک و بلند ساز که نوازنده روی آن انگشت‌گذاری می‌کند.
- دستان یا پرده: نخ‌های نازکی که روی دسته بسته می‌شوند و محل اجرای نت‌های مختلف را مشخص می‌کنند.
- سیم: رشته‌های باریک و بلندی که عامل اصلی تولید صدا هستند و در تنبور معمولاُ به ۳ عدد می‌رسند.
- گوشی: پیچ‌های بالای دسته که برای کوک کردن سیم‌ها به‌کار می‌روند.
- شیطانک: قطعه‌ای کوچک در انتهای دسته، بین گوشی‌ها و پرده‌ها که مسیر عبور سیم‌ها را تنظیم می‌کند.
نکات مهم در راهنمای خرید تنبور
در این بخش، سراغ مهم‌ترین نکاتی می‌رویم که باید هنگام انتخاب بهترین تنبور به آن‌ها دقت کنید. شناخت اجزا تنها قدم اول است؛ حالا وقت آن رسیده یاد بگیرید چطور با بررسی ظاهر و تست صدای تنبور، مطمئن شوید سازی که انتخاب کرده‌اید واقعاً باکیفیت و مناسب شماست.
۱. جنس چوب
از فروشنده بپرسید تنبورهای مد نظرتان از چه چوبی ساخته شده‌اند؟ چوب گردو یا توت بهترین گزینه‌ها هستند؛ چون دوام بالا و طنین گرم و دل‌نشینی دارند.
۲. بررسی کاسه
کاسهٔ تنبور نباید ترک‌خورده، کج‌ومعوج یا دارای انحنای غیر‌عادی باشد. سطح رویی و زیری آن را با دقت نگاه کنید تا از شکل متقارن و سلامت کاملش مطمئن شوید.
۳. صفحهٔ رویی
سطح صفحه باید کاملاً صاف، صیقلی و بدون خراش باشد. سوراخ‌های روی صفحه را نیز چک کنید که تمیز و با چینش منظم کار شده باشند.
۴. جنس خرک
به خرک ساز توجه کنید که از چوب مقاوم و باکیفیتی ساخته شده باشد و کم‌دوام به‌نظر نرسد.
۵. تراز بودن دسته
دستهٔ تنبور باید کاملاً صاف و بدون تاب باشد. کجی هرچند جزئی می‌تواند باعث گز زدن یا مشکل در انگشت‌گذاری شود.
۶. اتصال دسته و بدنه
محل اتصال دسته به بدنه را بررسی کنید که دقیق و مرتب باشد. هرگونه زاویهٔ ناهماهنگ می‌تواند به‌مرور باعث افت کوک تنبور یا آسیب به ساز شود.
۷. گوشی‌ها
گوشی‌ها باید از چوب مستحکم ساخته شده باشند و تراش آن‌ها نیز تمیز انجام شده باشد. ضمناً اگر لق یا بیش از حد سفت باشند، کوک را به‌درستی نگه نمی‌دارند. (هنگام امتحان و چرخاندن گوشی تنبور مراقب باشید که سیم‌ها را پاره نکنید.)
۸. سیم‌ها
اگر ساز نو است، مطمئن شوید سیم‌ها سالم و بدون زنگ‌زدگی باشد. درست است که سیم‌ها قابل تعویض هستند، اما وجود زنگ‌زدگی روی آن‌ها می‌تواند نشانه‌ای از شرایط نگهداری نادرست باشد.
۹. عدم وجود تزئینات زیاد
برخی تنبورها با طراحی یا معرق‌کاری تزئین می‌شوند، اما این‌کار معمولاً روی وزن ساز و طنین طبیعی آن تأثیر منفی می‌گذارد؛ بنابراین بهتر است تنبوری ساده و بدون تزئیناتِ اضافه انتخاب کنید.
۱۰. پرداخت نهایی ساز
سطح ساز را از نظر پرداخت نهایی، لاک و روغن بررسی کنید. پرداخت درست و ظریف باعث زیبایی، مقاومت بیشتر در برابر رطوبت و ماندگاری چوب می‌شود.
۱۱. تست صدا
حتماً از یک استاد یا نوازندهٔ باتجربه بخواهید صدای ساز را امتحان کند. یک تنبور خوب باید صدایی صاف، رسا و بدون نویز اضافه داشته باشد.
۱۲. احساس نوازندگی
پیش از خرید نهایی تنبور، آن را در دست گرفته و در وضعیت نوازندگی بنشینید. بررسی کنید آیا اندازهٔ ساز برای شما مناسب است و هنگام در آغوش گرفتنش حس خوبی دارید یا نه.
۱۳. تهیهٔ کاور و کیس تنبور
برای محافظت از تنبور، خرید سافت‌کیس یا هاردکیس ضروری است. به‌ویژه اگر زیاد با سازتان جابه‌جا می‌شوید یا در منطقه‌ای با آب‌و‌هوای متغیر یا مرطوب زندگی می‌کنید.
نکات فرعی در راهنمای خرید تنبور
اگر بودجهٔ شما کمی بالاتر است و می‌خواهید تنبور بهتری بردارید، بد نیست به جزئیات ظریف‌تری هم دقت کنید. این موارد شاید در نگاه اول کوچک به‌نظر برسند، اما در کیفیت صدا، دوام ساز و حتی حس نوازندگی، تفاوت قابل‌توجهی ایجاد می‌کنند.
در ادامه، چند نکته از راهنمای خرید تنبور باکیفیت‌تر را مرور خواهیم کرد:
۱. توجه به جنس شیطانک و سیم‌گیر
در سازهای مرغوب، این دو بخش معمولاً از استخوان یا شاخ حیوانات (مثل بز یا قوچ) ساخته می‌شوند. این مواد باعث انتقال بهتر ارتعاش سیم‌ها و افزایش شفافیت صدا می‌گردند.
۲. توجه به جنس پرده‌ها
در ساخت تنبور حرفهای، اغلب برای پرده‌ها از رودهٔ گوسفند یا بز استفاده می شود. این مواد علاوه‌بر انعطاف بالاتر، حس نوازندگی بهتری هم ایجاد می‌کنند.
۳. توجه به برند و مُهر ساز
وقتی به‌دنبال خرید بهترین تنبور باشید، یکی از موارد مهم برای بررسی، مُهر یا امضای سازندهٔ آن است. برندهایی مثل تنبور مفاخری یا تنبور چکاوک از جمله نام‌های معتبر بازارند که خیال شما را از بابت کیفیت راحت می‌کنند.
۴. هماهنگی اجزا با هم
سازهای مرغوب، اغلب اجزایی کاملاً هماهنگ دارند؛ یعنی چوب دسته، صفحه و کاسه از نظر رنگ و بافت با هم، هم‌خوانی دارند. این هماهنگی علاوه بر زیبایی ساز در افزایش کیفیت صدا هم تأثیرگذار است.
۵. خرید تنبور با کاسهٔ یکپارچه
برای ساخت تنبورهای مرغوب، کاسه معمولاً از یک تکه چوب یکپارچه تراشیده می‌شود. این نوع تنبورها مستحکم‌ترند و صدای اصیل‌تری هم ایجاد می‌کنند. البته لازم به ذکر است که کیفیت صدا در دو مدل یک‌تکه و ترکه‌ای در نهایت به مواد اولیه و مهارت سازنده، برمی‌گردد.
عوامل مؤثر بر قیمت تنبور
قیمت یک تنبور تنها به ظاهر زیبایش بستگی ندارد؛ بلکه عوامل مختلفی در تعیین ارزش نهایی آن نقش دارند. شناخت این عوامل کمک می‌کند انتخابی هوشمندانه‌تر داشته باشید و سازی متناسب با بودجه‌تان پیدا کنید.
مهم‌ترین عوامل مؤثر بر قیمت تنبور عبارت‌اند از:
۱. جنس چوب
نوع چوب به‌کار‌رفته در کاسه، صفحه و دسته تأثیر مستقیمی بر کیفیت صدا، دام و البته قیمت ساز دارد.
۲. کیفیت ساخت
ظرافت در ساخت، نحوهٔ اتصال بخش‌های مختلف و به‌ویژه یک‌تکه بودن کاسه، از نشانه‌های سازهای باکیفیت و گران‌قیمت‌تر هستند.
۳. برند و سازنده
نام و تجربهٔ سازنده نقش زیادی در قیمت نهایی ساز دارد. تنبورهای ساخته‌شده توسط استادان معروف به‌دلیل کیفیت صدا و دقت در ساخت، ارزش بیشتری دارند.
در نهایت، پیشنهاد می کنیم اگر تازه‌کار هستید، نه یک تنبور ارزان با صدای ضعیف بخرید و نه سراغ تنبورهای بسیار گران‌قیمت بروید. یک تنبور میان‌رده با صدای دل‌نشین و ساخت قابل قبول، برای شروع کاملاً مناسب است.
کلام آخر
راهنمای خرید تنبور تنها به بررسی سرسری ظاهر ساز خلاصه نمی‌شود؛ بلکه مجموعه‌ای از اطلاعات، دقت و شناخت را ایجاب می‌کند. اگر به‌دنبال بهترین ساز تنبور برای خود می‌گردید، باید همهٔ نکات خرید تنبور را هم در نظر بگیرید؛ از جنس چوب و کیفیت ساخت گرفته تا سلامت صدا و حس نوازندگی.
یک انتخاب ساز درست نه‌تنها صدای باکیفیت و دوام بیشتری ارائه می‌دهد، بلکه در روند پیشرفت نوازندگی‌تان هم مؤثر است. تنبوری که خوش ساخت و خوش‌صدا باشد، انگیزهٔ شما را برای تمرین چند برابر می‌کند و مسیر یادگیری را لذت‌بخش‌تر می‌سازد.
اگر هنوز قدم اول را در مسیر نوازندگی تنبور برنداشته‌اید و به‌دنبال دوره‌ای جامع و اصولی برای یادگیری آن می‌گردید، مجموعه آموزش تنبور خنیاگر راهی مطمئن برای شروع این ساز از صفر است. دوره‌ای که قدم‌به‌قدم شما را در مسیر درست هدایت کرده و تجربه‌ای مسرت‌بخش و در عین حال حرفهای برایتان ایجاد می‌کند.
سؤالات متداول
چوب توت و گردو بهترین گزینه‌ها برای ساخت تنبور هستند. این چوب‌ها علاوه‌بر دوام بالا، صدایی گرم و پُرطنین نیز ایجاد می‌کنند.
برندهایی مانند تنبور مفاخری و تنبور چکاوک از معروف‌ترین و معتبرترین گزینه‌های بازار هستند. سازهای این برندها به‌خاطر کیفیت ساخت و صدای مطلوب‌شان اغلب توصیه می‌شوند.
تنبور مبتدی معمولاً متریال ضعیف‌تر، ساخت ساده‌تر و قیمت ارزان‌تری دارد و برای شروع یادگیری با بودجهٔ پایین مناسب است. اما تنبور حرفهای با چوب مرغوب، دقت ساخت بالا و صدایی شفاف، مخصوص نوازندگان پیشرفته‌تر طراحی می‌شود.