ساز گیتار در دسته بندی سازهای زهی قرار می گیرد که با انگشت یا با پیک نواخته می شود. به این دلیل که یر اساس ارتعاش سیم های گیتار، صدا تولید می شود، این ساز را در گروه سازهای کوردوفون قرار می دهند. ساز گیتار با وجود داشتن پیشینه ی زیاد و قابل توجه در موسیقی و قدمت در ساختار و تکنیک های نوازندگی، امروزه جایگاه بسیار خوبی در موسیقی غرب پیدا کرده، خود را با پیشرفت و تحولات موسیقی غرب هماهنگ نموده و به یکی از سازهای محبوب تبدیل شده است. به همین دلیل هم مدل های متنوعی از ساز گیتار منشعب شده که همگی پر طرفدار هستند.
تاریخچه گیتار
بعضی معتقدند که ریشه ی گیتار به ساز بربط یا عود برمی گردد. هنری جرج مایر، شرق شناس و موسیقی دان انگلیسی دراین باره می گوید: باربی توس همان عود قدیم در ایران یا بربط است و به این دلیل نام این ساز را بربط نهاده اند که کاسه اش به شکل سینه ی مرغابی است. بر به معنای سینه و بط به معنای مرغابی.
در قرن یازدهم میلادی، ساز عود که اعراب آن را العود می نامیدند، پس از حمله ی اعراب به اسپانیا، وارد اروپای جنوبی شد. عود به واقع شاخص ترین و مهم ترین سازی است که از شرق به غرب رسیده است. کلمه ی العود با حفظ حرف ل در زبان انگلیسی به لوت تبدیل شد و انواع مختلفی از این ساز به وجود آمد.
اینگرید ذهبی نیز اینگونه می‌نویسد: در سال ۱۹۴۲ زمانی‌که اعراب و یهودیان، اسپانیا را ترک گفتند، ساز گیتار یا عود و نواختن آن آنقدر در اسپانیا و به‌ویژه در جنوب این کشور، محبوب و رایج شده بود که تبدیل به ساز محلی آن سرزمین شده بود. در اندازه عود تغییراتی داده شد و نقش و نگارهایی به آن اضافه شد و سپس نام آن را ویولا گذاشتند.در منبع دیگری درباره ی گیتار، کتاب “گیتار کلاسیک از ۱۸۰۰ تا امروز” نوشته ی موریس جی سامرفیلد اینگونه نقل شده که ریشه ی اصلی ساز گیتار چهارتار ایرانی بوده است. هم‌چنین در مقاله‌ای دیگر از هنری جرج فایر نیز می‌خوانیم که چهار تار را شیخ حیدر که از موسسان سلسله صفوی بوده است اختراع کرده است.
در دایره المعارف آمریکا نیز نوشته شده: ساز گیتار در قرن دوازدهم میلادی به وسیله عرب‌ها از ایران به اسپانیا برده شده است.
انواع گیتار
گیتار آکوستیک
گیتار آکوستیک با ظاهری شبیه به گیتار کلاسیک، سیم های فلزی و کاسه ی صدای بزرگتر، دارای زنگ صدای خاصی است و به خاطر زنگ صدایش بیشتر در سبک های بلوز، کانتری، فولک و راک کاربرد دارد. درصورتیکه به موسیقی کانتری، بلوز و فولک علاقمند هستید، میتوانید گیتار آکوستیک را انتخاب کنید.
گیتار آکوستیک از جنس چوب ساخته شده و در مدل های باکیفیت از چوب افرا یا rosewood برای ساخت آن استفاده می شود. دسته ی گیتار آکوستیک دارای ۳۴ فرت است، ۱۴ فرت از بالا تا لبه ی بدنه، و ۲۰ فرت از شروع بدنه تا سوراخ صدا. گیتار آکوستیک به شکل پیکاب دار نیز وجود دارد.
یکی از مدل های جدید گیتار آکوستیک، گیتار آویشن است. کاسه صدای گیتار آویشن که برای نخستین بار در دهه ۵۰ نمونه های اولیه آن تولید شده بود، از جنس pvc است. این مدل گیتار با پیکاب نواخته می شود و پیکاب آن پیزو است، صدای آن بین گیتار آکوستیک و گیتار الکتریک بوده و صدای بدون پیکاب آن شبیه به صدای گیتار آکوستیک است.
گیتار الکتریک
گیتار الکتریک یا برقی گیتاری است که صدایش توسط یک تقویت کننده ی الکتریکی یا آمپلی فایر تقویت می شود یا تغییر می کند.
گیتارهای الکتریکی به این دلیل ساخته شدند که در اجراهای ارکسترال یا همنوازی ها، صدای گیتار آکوستیک در میان صدای سازهای دیگری از جمله بیس یا درام گم شده و به خوبی به گوش نمی رسید. به همین دلیل ایده ی تقویت صدای گیتار شکل گرفت و منجر به ساخت گیتار الکترونیک شد.
در دهه سی میلادی گیتارهای الکتریک قدم به عرصه ی موسیقی گذاشتند و به سرعت انقلابی در موسیقی، صدا و تکنولوژی ایجاد کردند که هنوز هم ادامه دارد. سپس در دهه پنجاه میلادی، و با افزایش محبوبیت موسیقی راک اند رول، گیتارهای الکتریکی نیز راه خود را به موسیقی باز کردند و به سازی بسیار فراگیر و رایج تبدیل شدند. در گروه های موسیقی راک, عموما دو نوازنده ی گیتار الکتریک وجود دارد، یک نوازنده ملودی ها را می نوازد (گیتار لید) و نوازنده ی دیگر ریتم ها را می نوازد.
سیستم تولید صدا در گیتار الکتریک به این گونه است که با نواختن پیک بر روی سیم های گیتار، ارتعاشات ایجاد شده در سیم ها توسط پیک آپ تبدیل به سیگنال های الکتریکی می شود. پیک آپ در گیتارهای الکتریکی نقش یک میکروفون را دارد، و سیگنال ها را بوسیله ی یک سیم به آمپلی فایر می فرستد. سپس صدای تقویت شده از طریق بلندگوها پخش می شود. در مدل های قدیمی گیتارهای الکتریکی فقط یک پیک آپ داشتند، ولی گیتار الکتریک های جدید دو تا سه پیک آپ دارند.
گیتار کلاسیک
نقطه ی پیدایش گیتار کلاسیک در تاریخ و آغاز موجودیت این ساز در زمان های قدیم روشن نیست. تنها چیزی که در این مورد روشن است این است که نسخه های اولیه ی گیتار کلاسیک در قرون اول و دوم پیش از میلاد در خاور نزدیک وجود داشته و نواخته می شده اند.
گیتار کلاسیک در دسته بندی سازهای زهی – زخمه ای قرار می گیرد که جزئی از گروه سازهای زهی هستند. این ساز مانند ساز پیانو این اجازه را به نوازنده می دهد که هم قطعاتی با بافت کنترپوانیک با ملودی های پیچیده و هم قطعاتی با بافت هارمونیک و با اجرای چند نت به صورت همزمان را اجرا کند. براین اساس گیتار کلاسیک را یک ساز تک نواز می دانند.
گیتار کلاسیک بطور معمول و در کل شش سیم دارد که سه تای آنها نایلونی است و برای نت های زیر استفاده شده، و سه تای آنها فلزی است و برای نت های باس استفاده می شود.
گیتار کلاسیک بیشتر از سایر گیتارها در ایران رواج داشته و طرفداران زیادی دارد، و به همین دلیل خرید و فروش آن نیز بیشتر و راحت تر صورت می گیرد. صدای گیتار کلاسیک بسیار گرم و دلنشین است و در قطعات موسیقی کلاسیک و پاپ کاربرد داشته و نواخته می شود. البته از گیتار کلاسیک در موسیقی سبک فلامنکو هم استفاده می شود، هرچند سبک فلامنکو سازهای مخصوص به خود را دارد که جنس چوب، صدا و ظاهر متفاوتی با گیتار کلاسیک دارند.
گیتار بیس
گیتار بیس هم در دسته بندی سازهای زهی قرار می گیرد، صدای گیتار بیس از طریق یک آمپلی فایر یا تقویت کننده، تقویت می شود و بیشتر برای ایجاد صداهایی با فرکانس پایین به کار برده می شود. ظاهر گیتار بیس شبیه به گیتار الکتریک است، با این فرق که اندازه ی آن از گیتار الکتریک بزرگتر است و چهار سیم دارد، البته انواعی از گیتار بیس هم پنج یا شش سیم دارند. گیتار بیس معمولا در محدوده ی بیس و یک اکتاو پایین تر از گیتار الکتریک کوک می شود.
این گیتار ممکن است دارای پرده بندی باشد یا نباشد، هرچند که در بیشتر موسیقی های محبوب، استفاده از بیس های پرده بندی شده رواج دارد.
گیتار باس در دهه ی ۱۹۵۰ میلادی، به شکلی گسترده در موسیقی های پاپ و راک مورد استفاده قرار گرفت و به جای کنترباس، وظیفه ی تولید صداهای با تن پایین را به عهده گرفت. گیتار بیس برای تک نوازی در ژانرهای لاتین، جاز، فلامنکو فانک نیز مورد استفاده قرار می گیرد.
اجزای مختلف گیتار
اجزای گیتارهای مختلف ممکن است با یکدیگر تفاوت داشته باشند، یا جنس و شکل اجزایشان با یکدیگر متفاوت باشد. اما بطور کلی اجزای تشکیل دهنده ی گیتار به شرح زیر می باشند:
- سردسته گیتار (قسمت بالایی گیتار که سیم‌ها در آنجا تنظیم می‌شوند)
- خرک
- گوشی‌ها (پیچ‌هایی که بر روی دسته گیتار قرار گرفته‌اند و با آن می‌توان گیتار را کوک کرد)
- فرت (Fret) یا پرده نما یا دستان (قطعه‌های فلزی که بر روی دسته گیتار قرار دارد و پرده‌های موسیقی را از هم جدا می‌کند)
- Truss Rod یا تنطیم کننده ی دسته (پیچی که برای تنظیم انحنای دسته در گیتار به کار می‌رود)
- Inlays (تزییناتی در گیتار که نقش راهنما را دارند و معمولاً پشت فرت‌های ۳ ۵ ۷ ۹ ۱۲ ۱۵ ۱۷ ۱۹ ۲۱ ۲۴ قرار می‌گیرند)
- دسته گیتار (قسمت بلند و باریک گیتار است که جای انگشت‌گذاری نوازنده برای انتخاب نت‌ها است. این بخش بین بدنه و سر دسته گیتار قرار دارد)
- پاشنه گیتار (اتصال بدنه گیتار با دسته)
- بدنه گیتار (قسمت اصلی گیتار است که به دسته متصل شده و در گیتار آکوستیک تو خالی بوده و در گیتار الکتریک معمولاً توخالی نیست و بخش‌هایی مانند پیک‌آپ و خرک بر روی آن قرار دارد)
- پیکاپ‌ها در گیتار(pickups)
- قسمت‌های مربوط به مدار الکتریکی (تنظیمات ولوم و تن صدا در گیتار)
- خرک پایینی (Bridge)
- صفحه پیک گارد (گاهی برای مخفی کردن مدارها و گاهی صرفاً برای جلوگیری از خش‌دار شدن رنگ بدنه گیتار در اثر برخورد پیک به مرور زمان)
- صفحهٔ پشتی گیتار
- صفحهٔ جلویی گیتار
- قسمت‌های جانبی گیتار
- سوراخ صدا (معمولاً دارای تزییناتی به نام rosset)
- سیم‌های گیتار
- saddle (تنظیم‌کننده ارتفاع هر سیم در گیتار)
- فرت بورد (در گیتار چوبی که فرت‌ها روی آن کوبیده شده‌اند را فرت بورد گویند)
انواع سبک های گیتار
در ابتدای مسیر یادگیری، احتمالا این سوال برای شما ایجاد می شود که باید چه سبکی را برای نوازندگی خود انتخاب کنید؟ برای پاسخ دادن به این سوال باید سبک های مختلف گیتار را بشناسید.
سبک های نوازندگی گیتار را می توان از دیدگاه های مختلفی بررسی کرد. سبک هایی که در ایران رایج و شناخته شده هستند، سبک های کلاسیک، پاپ و فلامنکو می باشند. که در این مقاله بطور کلی آنها را بررسی خواهیم کرد. هرکدام از سبک های مورد بررسی حاصل یک دوره ی تاریخی خاص، و مقتضیات آن برهه از تاریخ بوده اند، هنرمندان تحت تاثیر شرایط روز، و یا به سفارش درباریان و نجیب زادگان قطعاتی را خلق می کردند.
گیتار سبک کلاسیک
گیتار سبک کلاسیک مربوط به سال های ۱۷۵۰ تا ۱۸۲۰ میلادی بوده است. در این برهه، وضع معیشت قشر متوسط در حال بهبود بود و به همین دلیل موسیقی از انحصار نجیب زادگان خارج شده و رواج بیشتری در بین مردم عادی یافته بود. درواقع با بهبود وضعیت اقتصادی قشر متوسط، آنها دیگر تنها به فکر رفاه مادی نبودند، بلکه به هنر گرایش پیدا کرده بودند و می خواستند موسیقی بشنوند، و نواختن موسیقی را یاد بگیرند. در همین راستا نت نویسی و نوشتن قطعات ساخته شده رواج پیدا کرد، موسیقی روز به روز مردمی تر شد، و قطعات ساخته شده مورد پسند همگان واقع می شد. موسیقی پاپ را می توان نتیجه ی همین تغییرات در موسیقی کلاسیک دانست.
موتسارت، بتهوون و هایدن را می توان به عنوان بزرگ ترین موسیقیدانان این دوره نام برد. با یادگیری سبک کلاسیکریال شما قادر خواهید بود قطعات سبک و زیبای ساخته شده در این سبک و در این دوره ی تاریخی را بنوازید. در این سبک از نوازندگی گیتار، آرپژ و ملودی نوازی، نقش اصلی را بر عهده دارند. در این بک گیتار روی پای چپ قرار می گیرد (درصورت راست دست بودن) و با انگشت بر سیم های گیتار ضربه زده می شود.
گیتار سبک پاپ
سبک موسیقی پاپ یا pop از کلمه ی popular گرفته شده که به معنی محبوب و مردمی می باشد. این سبک از موسیقی، احساسات را بسیار صمیمی و ساده به شنونده منتقل می کند و اغلب با همراهی آواز نواخته می شود. از دلایل محبوب بودن این سبک هم، همان سادگی و احساس نزدیکی شنونده با این سبک است که باعث می شود به راحتی با آن ارتباط برقرار کند. تکنیک یا روش خاصی در سبک پاپ وجود ندارد، و در واقع هر سبکی که در آن فعالیت می کنید، با کمی انعطاف پذیری و خلاقیت می تواند به اثری محبوب و پاپ تبدیل شود.
گیتار در سبک پاپ را می توان با ضربه زدن به سیم ها هم با انگشت و هم با پیک آب نواخت. ریتم نوازی و همراهی آواز در ین سبک بسیار مهم است.
گیتار سبک فلامنکو
ریشه ی سبک فلامنکو، به موسیقی اصیل اسپانیولی برمی گردد. موسیقی این کشور، در ابتدا تنها رقص و آواز بوده و سازی همراه با آن وجود نداشته است. در ابتدای قرن دهم، کم کم گیتار نقش تاثیرگذار و عمیق خود در سبک فلامنکو را پیدا کرد و در این سبک، رواج پیدا کرد. در ادامه حتی قطعات بی کلام فلامنکو که تنها برای نواختن گیتار فلامنکو ساخته شده بودند نیز رواج یافتند. سبک فلامنکو، از فرهنگ ناحیه ی آندلس در جنوب اسپانیا، در قرون ۸ تا ۱۵ الهام گرفته شده است که موسیقی ای اصیل و شگفت انگیز را به جهان معرفی کرد. از بزرگترین نوازندگان معاصر سبک فلامنکو باید به پاکو دلوسیا، اتمار لیبرت و گروه جیپسی کینگز اشاره کرد.
برای نواختن به سبک فلامنکو هر چهار انگشت دست راست (برای راست دستان) به سیم ها ضربه می زنند و تکنیک های ریتمیک بسیار زیبایی از جمله راسگوادا در این سبک وجود دارند.
سبک های دیگر گیتار
سبک‌های دیگری نیز برای نوازندگی گیتار وجود دارند که برای بعضی ار آنها باید گیتار مخصوص همان سبک را تهیه کنید. از جمله جز یا جاز (jazz) که موسیقی ای بسیار غنی و پربار و تاثیرگذار است و بداهه نوازی در این سبک، نقشی ویژه ایفا می کند. بسیاری از سبک های جدید مانند راک rock، متال Metal، و یا سایر سبک ها، ریشه در سبک جز دارند. سبک بلوز Blues موسیقی اصیل سیاه پوستان آفریقایی است که به آمریکا مهاجرت کردند، و سبکی بسیار تاثیرگذار و عمیق است.
از سبک های دیگر، می توان به کانتری Country اشاره کرد که همان موسیقی محلی آمریکاست و در سال های اخیر مورد توجه بسیاری قرار گرفته است. برای نواختن در سبک های جز، متال، راک، بلوز و کانتری به گیتارهای آکوستیک فلزی و گیتار الکتریک احتیاج خواهید داشت که با پیک نواخته می شوندو تکنیک های حاص خود را دارند.
برای اینکه بتوانید سبک مورد علاقه ی خود را پیدا کنید، باید به اندازه ی کافی قطعات موسیقی در سبک های مختلف را بشنوید. زمانی که گوش شما با انواع سبک ها آشنا شود، به راحتی می توانید سبک مورد علاقه ی خود را انتخاب و تشخیص دهید.
مقدمات و اصول یادگیری همه ی سبک های گیتار یکسان است و شما باید نت خوانی، آکورد، آرپژ، ریتم و سایر اصول اولیه را یاد بگیرید.
بنابراین می توانید هم زمان که در حال یادگیری اصول اولیه هستید، سبک مورد علاقه ی خود را نیز پبدا کنید و در ادامه ی مسیر، در آن سبک آموزش ببینید.
روش های نواختن گیتار: ناخن یا پیک
برای نواختن گیتار دو روش وجود دارد، یکی نواختن با پیک و دیگری نواختن با انگشت. برخی از نوازندگان ترجیح می دهند با پیک گیتار بزنند و بعضی دیگر هم نوازندگی با انگشت را ترجیح می دهند. با این وجود برای نوازندگان مبتدی، در ابتدای مسیر این سوال پیش می آید که نواختن با پیک بهتر است یا با انگشت؟ کدام روش آسان تر است؟ و کدام روش صدای بهتری تولید می کند؟ چه تفاوت هایی بین این دو روش نوازندگی وجود دارد؟
پاسخ این سوال تا حدود زیادی به علاقه و ترجیح خود نوازنده برمی گردد و هر کدام از این دو روش مزایا و معایب خود را دارند. در ادامه هر دوی این روش ها را بررسی می کنیم تا شما به عنوان یک هنرجوی مبتدی، یا یک علاقمند بتوانید روش موردعلاقه ی خود را پیدا کنید.
نواختن گیتار با پیک
پیک، ابزاری است برای نواختن گیتار که از موادی مانند چوب، فلز یا پلاستیک که فشرده و صیقل داده می شود، ساخته می شوند. در واقع پیک بین انگشت شست و اشاره قرار می گیرد و نوازنده به وسیله آن به سیم های گیتار ضربه می زند. پیک ها انواع مختلفی دارند و به رنگ، شکل، ابعاد و جنس های مختلفی هستند. از پیک بیشتر برای نواختن گیتار استفاده می شود. برای انتخاب پیک، حتما با آن بنوازید، صدایی را که تولید می کند بررسی کنید، جنس و ابعاد آن را بسنجید و اگر نواختن با آن برایتان راحت بود برای نوازندگی انتخابش کنید.
در ابتدای مسیر یادگیری گیتار، ممکن است کار با پیک کمی سخت باشد. توانایی نگه داشتن و کنترل پیک در بین انگشتان، و نواختن با آن مدتی طول می کشد. با این وجود، نواختن با پیک صدای ببلندتر و واضح تری تولید می کند برای نواختن در جاهای شلوغ و پر سر و صدا بهتر است و حجم صدای بیشتری تولید می کند. در سبک هایی مانند راک و در گیتار الکتریک بیس برای نواختن قدرتی، استفاده از پیک مرسوم تر است.
نواختن گیتار با انگشت
در این روش، برای نواختن از انگشتان دست راست (برای افراد راست دست) استفاده می شود. نقطه تماس دست با سیم های گیتار، ناخن ها یا نوک انگشتان است که باعث بوجود آمدن ارتعاش و ایجاد صدا می شود. عموما برای نواختن سیم های بالایی از انگشت شصت، و برای سه سیم پایینی از انگشت اشاره و انگشتان میانی استفاده می شود.
استفاده از انگشت برای نواختن دو نت همزمان در سیم هایی که کنار هم نیستند راحت تر و مناسب تر است.
با استفاده از انگشت شصت برای نواختن سیم های بم ( سیم های بالایی) آزادی عمل بیشتری دارید و صداهای باس بیشتری در آهنگ ها می توانید به کار ببرید.
استفاده از چهار انگشت برای نواختن قطعات سرعتی روی سیم های مختلف کمک خوبی به شما می کند.
با انگشت می توانید صدادهی نرم تری از گیتار ایجاد کنید علاوه بر این با محکم تر نواختن و استفاده از ناخن صداهای بلند تر و خشن تر نیز با انگشت قابل اجرا است.
۱۰ گیتاریست مطرح دنیا به انتخاب رولینگ استون
۱۰/ پیت تاونشند – نوازنده ی گروه the who – تخصص در نوازندگی ریتم -استفاده از power chord
۹/ دوین المن – مشهورترین نوازنده‌ی گیتارِ اسلاید – گروه برادران المن – همکاری با اریک کلپتون – مرگ در ۲۵ سالگی بر اثر تصادف
۸/ ادی ون هیلن – شهرت در نوازندگی ریف‌های پیچیده و بی‌نظیر – ادی اکثرا پیک را بین انگشت شصت و انگشت وسط خود می‌گرفت. به این ترتیب انگشت اشاره برای انجام تکنیک‌های از جمله فینگر تَپینگ آزاد بود – ابتلا به سرطان دهان
۷/ چاک بری – از بزرگترین نوازنده های بلوز – موسیقی راک و بلوز را متحول کرد
۶/ بی بی کینگ – یکی از بزرگترین و مهم ترین گیتاریست های تمام ادوار – خواننده ی ماهر – شهرت در استفاده از نت‌های ساده و در عین حال تکنیک‌های ماهرانه – وارد کردن تکنیک‌هایی از جمله ویبراتوی شیمرینگ و بندکردن به موسیقی بلوز
۵/ جف بک – گروه yard birds به عنوان جایگزین کلپتون – همکاری با راد استوارت – سبک بلوز و بعدها فیوژن
۴/ کیت ریچاردز – گروه اسطوره ای rolling stones – گیتار ریتم و سولو – شهرت در استفاده از کوک های متفاوت – سبک راک و بلوز- نوآوری در سبک راک
۳/ جیمی پیج – گروه yard birds و سپس گروه led zeppelin – شهرت در انتخاب هنرمندانه ی نت ها – گیتار سولو – از قطعات مشهور: black dog
۲/ اریک کلپتون – گروه cream و yard birds – از تاثیرگذارترین گیتاریست های دنیا در طول تاریخ – از قطعات مشهور: لیلا – اعتیاد و ترک اعتیاد – بی بی کینگ درباره ی کلپتون می گوید هیچ نابغه ی گیتاری به پای کلپتون نمی رسد.
۱/ جیمی هندریکس – بهترین نوازنده گیتار در طول تاریخ – استفاده از ومی بار برای اولین بار – استفاده از فیدبک آمپلی فایر برای اولین بار – گیتاریست چپ دست – تحول در موسیقی راک و نوازندگی گیتار – اعتیاد و مرگ در ۲۷ سالگی
نوازندگان ایرانی مطرح گیتار
از نوازنده های بنام ایرانی در زمینه ساز گیتار می توان به نام های زیادی اشاره کرد از جمله:
- لیلی افشار
- مهرداد پاکباز
- فرزاد دانشمند
- سیمون آیوازیان
- بهرام آقاخان