کوک تار در نمایش توانمندی و ذوق نوازندگان تاثیر مستقیم دارد البته هنرجویان مبتدی نیز برای اجرایی آن، چالش بسیار دارند. اگر بتوانید تکنیک ها و مفاهیم را به درستی انجام دهید، مطمئناً نه تنها در نواختن قطعات تمرینی بلکه به تصویر کشیدن نغمه‌های دلفریب نیز موفق ظاهر خواهید شد.
اهمیت آموزش کوک تار
برای آنکه بتوان لقب یک نوازنده هنرمند را تصاحب کرد باید در کوک تار و نگهداشتن این ساز محبوب تلاش خود را دو چندان کرد، در غیر اینصورت سختی و شدائد دیگری نیز بر سر راه نوازنده حضور خواهند یافت. متخصصان و سازندگان که سواد موسیقی بیشتری دارند و الفت ویژه‌ای با ساز تار در کارنامه آنها می درخشد، تعویض گوشی و طراحی گوشی های فلزی را نیز مثمرثمر می دانند اما این اقدامات نمی‌توانند جایگزین آموزش کوک تار شود.
شما به عنوان یک هنرجو که مایلید قدم در راه آموزش و کسب مهارت بگذارید باید بپذیرید که نوازندگی و کوک ساز با یکدیگر گره خورده اند و در صورت عدم توجه به این نکته، نه تنها آوای ناپخته و گوش خراش شنیده خواهد شد بلکه ممکن است اشتیاق شما نیز برای پیش رفتن در این وادی بی انتها کمرنگ شود.
دلایل خارج شدن تار از کوک
هنرجو زمانی که نتواند علت اصلی خارج شدن تار از کوک را بیابد مطمئناً در رفع آن نیز موفق نخواهد بود و حتی ممکن است احساس سردرگمی بسیاری را نیز احساس نماید، در ادامه به شایع‌ترین دلایل این اتفاق گریزی زده شده است:
دلیل نخست، ساختار پوست تار
میزان طراوت و شعف آوای تار در زمان ارتعاش سیم ها با ضخامت پوست تار وابستگی بسیاری دارد به طوری که اساتید همواره سازهای ساخته شده از پوست نازک را برای نمایش دل انگیز هنر و ذوق درونی پیشنهاد می دهند. شرایط محیطی نامناسب مانند تغییرات دما، رطوبت وخشکی هوا می‌توانند مشکلاتی مانند باز یا جمع شوندگی پوست را به ارمغان آورند که نتیجه آن حتی بر تغییر کوک تار نیز قابل رویت است بنابراین برای اینکه شاهد از کوک خارج شدن تار نباشید سعی کنید این نکات به ظاهر ساده ولی تاثیرگذار را جدی بگیرید.
بهترین پوست تار پس از پوست های نازک، انواع پوست مصنوعی و صنعتی است که استقامت بالایی در برابر رطوبت نشان داده اند البته باید این واقعیت را نیز پذیرفت که قطعات نواخته شده تار های با پوست مصنوعی نمی‌توانند آنچنان هنر نوازنده را به تصویر بکشند و احساسات شنونده را نیز به غلیان درآورند.
دلیل دوم، ساختار سیم ها
آثار دل انگیزی که هنرمندان با ساز تار می سازند، حاصل ارتعاش سیم های ظریف و نازک آن است اما تنها فاکتور موثر بر طراوت نغمه های دل انگیز، جنس سیم ها نبوده بلکه باید با صبر و دقت گره سیم ها به بخش سیمگیر انجام شود.
مطمئناً انجام این کار بدون دقت می تواند در نمایش توانمندی نوازنده حتی اگر معلم کاربلدی نیز باشد تاثیر بگذارد. با پیش رفتن در وادی هنر می توان در کسب این مهارت موفق ظاهر شد و به راحتی مشکلات گره زدن سیم را برطرف کرد.
دلیل سوم، گوشی‌ها و سرپنجه
از دیگر فاکتورهای که می‌تواند در نمایش عیار هنر نوازنده تاثیر بگذارند، ضعف گوشی‌ها و نگهداری کوک عنوان می‌شود. اگر شما چندان اطلاعی از دنیای پر رمز و راز ساز تار ندارید بهتر است از اشتباهاتی مانند فشردن قدرتی گوشی به سمت سرپنجه پرهیز کنید که در دراز مدت نتیجه آن خرابی گوشی ها و باز شدن قسمت سر پنجه است که سبب می شود نتوانید شاهد کوک تار باشید.
دلیل چهارم، روش کوک کردن
شاید تعجب کنید که روش کوک کردن نیز در نمایش هنر و خلاقیت نوازنده تار تاثیر گذار است. هنرجویان مبتدی در ابتدای مسیر اشتباهات بسیاری دارند اما آموزش، تکرار و تمرین می تواند کمک کند تمامی علاقه مندان نه تنها الفبای تار نوازی را به خوبی بیاموزند بلکه همچون اساتید حرفه ای نیز ظاهر شوند.
نحوه کوک صحیح تار
کوک صحیح تار برای تمامی هنرجویان مبتدی به عنوان یک دغدغه جدی مطرح است تا بتوانند با گذشت زمان این چالش را پشت سر بگذارند و مانند اساتید که انس دیرینه با ساز خویش دارند، ظاهر شوند. استفاده از تیونر برای کوک تار در ابتدای مسیر توصیه می‌شود که به راحتی می‌توانید در تمامی فروشگاه های موسیقی آن را بیابید.
در تیونر تمامی نت های موسیقی که شامل دو، ر، می، فا، سل، لا، سی به شکل( B . A . G . F . E . D . C) قابل نمایش اند. نخستین قدم برای شروع شل کردن سیم است. برای این کار نیاز است که گوشی مربوط به سیم Do به سمت راست چرخانده شود. البته نوازنده نباید سفت کردن تدریجی را فراموش کند همچنین مضراب زدن نیز الزامی است. تیونر کمک میکند بتوان از کوک استاندارد و درست مطلع شد.
هنرمندان و اساتید نیز توصیه می کنند در فواصل دو ثانیه چرخش و توقف، از مضراب زدن و دقت نسبت به کوک تار غفلت نشود. متاسفانه برخی که چندان با ساختمان این ساز دل فریب و ظریف آشنا نیستند با محکم کردن یک باره منجر به خسارت هایی همچون پارگی سیم به ویژه سیم سل می شوند. این روند کوک برای تمامی سیم ها نیز قابل اجرا است.
دیگر نکات مهم در کوک کردن تار
کوک کردن ساز تار روندی ساده دارد اما می بایست نکاتی را رعایت کرد تا شاهد نغمه های دل انگیز بود. کوک کردن سیم ها به شکل جفت، می توانند این هدف را میسر کند.
در رایج ترین روش که هنرجویان و اساتید نوازنده پیشنهاد می‌دهند نیاز است وقفه ای فراهم شود تا شاهد نتایج همچون کشش سمت آزاد با بخش داخل شیطانک بود.
معمولا نوازنده برای اینکه پختگی و تسلط خود را بهتر به تصویر بکشد و از وضعیت آشفته دور بماند با فشردن سیم ها به سمت پوست و یا کشیدن به سمت بالا این هدف را میسر میکند.
البته نباید از قلم انداخت که کوک سازهای محبوبی همچون تار و سه تار در موسیقی ایرانی از دیگر آلات موسیقی متفاوت بوده و مبنای واحدی برای آن تعیین نشده است.
هنرجویان پس از آنکه انس ویژه‌ای با این ساز کسب کردند، از سلیقه شخصی و حس و حال درونی خود برای کوک بهتر نیز بهره می گیرند. تنوع صدادهی و رنگ آمیزی صوتی حاصل روحیات خاص این هنردوستان است که راوی هنر و فرهنگ ایرانی هستند.
اقدامات موثر برای کوک مناسب ساز تار
هنرجو اگر به شکل یکباره سیم را بچرخاند با مشکلات جدی روبرو خواهد شد که به آن در اصطلاح، خالی کردن ساز کوک می گویند به طوری که گوشی ها نمی توانند کوک را حفظ کنند.
اگر شما نیز با چنین مشکلی مواجه شدید، نیاز نیست نگران باشید، شل کردن آرام سیم ها برای بیرون آوردن سیم گوشی و قرار دادن مجدد، می توانند این چالش را برطرف کنند به شرط آنکه دقت فراموش نشود. نوازنده برای مشاهده کوک می تواند گوشی ها را با فشار اندکی در جای تعبیه شده فیکس کند.
فراموش نکنید حال در قرن بیست و یکم که تکنولوژی و بسترهای ارتباطی در عالی ترین سطح ممکن وجود دارد نه تنها می توان از اجرای دیدنی و پر احساس اساتید چیره‌دست لذت برد بلکه آموزش آنلاین موسیقی نیز ممکن شده است بطوری که کوک ساز در منزل برای افرادی که فقط آشنایی ابتدایی با الفبای موسیقی دارند نیز به خوبی پیش خواهد رفت.
رایج ترین انواع کوک تار در دستگاه های موسیقی ایرانی
یکی از سوالات پرتکرار که علاقه‌مندان سازهای تار و سه تار مطرح می کنند آشنایی با انواع کوک تار در دستگاه های ایرانی همچون شور، ماهور، افشاری و دشتی است و مایلند درباره آن بدانند.
مهمترین نکته تاثیرگذار در انواع کوک گام نوازنده است که در ادامه ماهور اینکه Do یا Fa یا Sol باشد اشاراتی شده است:
دستگاه شور
شور دو : “دو فا دو”
ر : “دو سل ر”
شور می : “دو سل دو” یا “دو سل دو می” یا “دو سل سی می”
فا : “دو فا دو”
شور سل : “دو سل دو” یا “دو سل دو فا”
شور لا : “دو سل لا ر”
دستگاه ماهور
ماهور دو : “دو سل دو”
ر : “دو سل ر”
ماهور فا : “دو فا دو”
سل : “دو سل دو” یا “دو سل ر ر”
ماهور سی بمل : “دو سل سی بمل” یا “دو سل دو”
ماهور می بمل : “دو سل دو می بمل” یا “دو سل دو”
دستگاه افشاری
افشاری فا : “دو فا دو” یا “دو فا سی بمل سی بمل” یا “دو فا سی بمل فا رو”
سل : “دو سل دو”
افشاری لا : “دو سل لا ر” یا “دو سل دو” یا “دو سل لا لا”
دو : “دو فا دو”
افشاری ر : “دو سل ر”
دستگاه دشتی
دشتی سل : “دو سل دو”
لا : “دو سل ر” یا “دو سل لا ر” یا “دو سل ر ر”
دشتی سی : “دو سل دو” یا ” دو سل سی می” یا “دو سل سی سی” و هم “دو فا دو دو” و “دو فا سل دو” و هم “دو سل سل دو”
ر : “دو سل دو” یا “دو سل ر”
دشتی می : “دو سل دو می” یا “دو سل دو” یا “دو سل لا ر” و هم “دو سل لا می”
سخن آخر
اگر شما از نوازندگان مبتدی هستید به یاد داشته باشید که اگر چه این کوک های معمول در بین هنرمندان رواج دارند اما بسته به قطعه، تفاوت‌هایی نیز محسوس است. در آثار استاد شهناز، استاد شریف و استاد ظریف می توانید شاهد دنیای جذابی از کوک های متنوع باشید که مهر تاییدی بر قدرت هنری ایشان است.