دف یکی از سازهای کوبه‌ای اصیل ایرانی است که جایگاه ویژه‌ای در موسیقی سنتی و عرفانی دارد. این ساز محبوب در دو نوع پوستی و طلقی در بازار عرضه می‌شود. دف پوستی از پوست طبیعی حیوانات (مثل گوسفند و بز) ساخته می‌شود و صدای گرم، طبیعی و عمیقی دارد اما دف طلقی از مواد مصنوعی و پلاستیک تهیه می‌گردد و تولید صدا در آن شفاف‌تر و بلندتر است.
دف از نظر ساختاری ساز بسیار ساده‌ای است اما در عین حال ظریف و حساس است؛ به خصوص دف‌های پوستی. برای حفظ کیفیت صدا و افزایش طول عمر این ساز، نگهداری صحیح از آن بسیار مهم است. در این مقاله به نکاتی در مورد مراقبت از دف، نحوه‌ی تمیز کردن و گرم کردن آن می‌پردازیم.
شرایط محیطی مناسب برای نگهداری دف:
ساز دف به خصوص دف‌های پوستی نسبت به رطوبت و دمای محیط حساس هستند. نگهداری آنها در محیطی با رطوبت متعادل (بین ۴۰ تا ۶۰ درصد) ایده‌آل است. اگر رطوبت محیط، بالا باشد پوست دف ممکن است شل و صدای آن بم‌تر شود و اگر سطح رطوبت محیط خیلی پایین باشد، پوست دف خشک می‌شود و مستعد پاره شدن.
دمای مناسب هم برای نگهداری این ساز، دمایی معتدل بین ۲۰ تا ۲۵ درجه سانتی‌گراد است. گرمای زیاد باعث شل شدن پوست، افزایش احتمال ترک‌خوردگی و کاهش طول عمر آن می‌شود و سرمای زیاد هم سبب سفت و جمع شدن الیاف پوست و شکنندگی آن می‌گردد. ضمن اینکه تغییرات دما و رطوبت ممکن است باعث تغییر شکل کمانه‌ی دف و ترک خوردگی چوب آن نیز بشود.
با توجه به موارد ذکر شده، متوجه شده‌اید که نور مستقیم خورشید، حرارت بالای نزدیک بخاری یا شومینه، هوای سرد و مرطوب مقابل دریچه‌ی کولر یا پهلوی پنجره‌های باز در زمستان به این ساز آسیب وارد می‌کنند.
در ضمن به یاد داشته باشید که گرد و غبار هم می‌تواند روی پوست دف بنشیند و کیفیت صدای آن را کاهش دهد. برای پیشگیری از این مشکل می توانید ساز خود را در کاور نگهداری کنید.
تمیز بودن دست‌ها قبل از نواختن و تمیز کردن اثر انگشتان بعد از نواختن:
قبل از نواختن، دست‌های خود را بشویید و خشک کنید. عرق یا چربی دست می‌تواند به پوست دف آسیب بزند و سطح آن را لکه کند.
بعد از نواختن هم دف را بررسی کنید که اگر اثر انگشت روی آن مانده با یک پارچه‌ی نرم و تمیز آن را پاک کنید (در بخش تمیز کردن دف، در همین مقاله، روش مناسب انجام آن ذکر شده است).
استفاده از کاور دف:
کاور دف به محافظت از ساز در برابر گرد و غبار، رطوبت، ضربه و خراش کمک می‌کند. همیشه بعد از نواختن، ساز را در کاور قرار دهید. اگر قرار است ساز را حمل و جا‌به‌جا کنید، مطمئن شوید که کاور ضد ضربه است و دف به خوبی داخل آن ثابت شده است.
در ضمن برای جلوگیری یا کاهش تاثیر رطوبت می‌توانید از جاذب‌های رطوبت (مثل سیلیکا ژل) در داخل کاور استفاده کنید.
جلوگیری از تماس مستقیم دف با آب:
آب نباید مستقیم به پوست دف بخورد، به ویژه اگر پوست طبیعی باشد. زیرا تماس با آب می‌تواند آسیب‌های زیادی به پوست ساز وارد کند.
پوست پس از تماس با آب ممکن است کشش خود را از دست بدهد و صدای دف تحت‌تاثیر قرار گیرد. در برخی موارد پوست ممکن است هنگام مرطوب شدن تورم پیدا کند و به حالت اولیه‌ی خود بازنگردد. پس مراقب باشید که روی سازتان آب نریزد.
روغن زدن دف‌های پوستی:
استفاده از روغن برای افزایش انعطاف‌پذیری و جلوگیری از خشک شدن پوست دف گاهی توصیه می‌شود، اما باید با احتیاط انجام شود؛ زیرا استفاده‌ی نادرست می‌تواند به پوست آسیب بزند.
اگر از روغن نامناسب استفاده کنید، آن را به درستی پخش نکنید یا بیش از حد روغن بزنید، ممکن است علاوه بر تغییر رنگ و ایجاد لکه، پوست دف شما بیش از حد نرم شود و کیفیت صدای آن افت کند.
مقدار کمی روغن زیتون خالص (ترجیحاً تسویه شده و بدون بو) را روی یک پارچه‌ی نرم بریزید. پارچه را جهت اطمینان بیشتر فشار دهید تا روغن اضافه خارج شود. سپس پارچه را به آرامی و با حرکات دورانی روی پوست دف به طور یکنواخت بمالید (معمولاً ۱ تا ۳ دقیقه کافی است). از زدن روغن روی قسمت‌های چوبی و فلزی دف خودداری کنید. اگر روغن اضافی روی پوست باقی ماند (مانند چربی زیاد) با یک پارچه‌ی خشک و تمیز آن را پاک کنید. سپس دف را در محیطی مناسب قرار دهید تا روغن باقیمانده روی پوست به‌مرور جذب آن شود. زمان لازم برای جذب، به ضخامت پوست و مقدار روغن بستگی دارد (معمولاً چند ساعت کافی است).
گرم کردن دف‌های پوستی:
دف‌های پوستی را پیش از نواختن گرم می‌کنند. این کار باعث می‌شود پوست دف به دمای ایده‌آل برسد؛ کشش مناسب پیدا کند و صدای بهتری تولید کند. علاوه بر آن، گرم کردن دف از آسیب‌هایی مانند ترک‌خوردگی ناشی از کشش ناگهانی جلوگیری می‌کند.
یکی از بهترین راه‌ها برای گرم کردن دف آن است که ابتدا ساز را با یک پارچه‌ی نخی یا پشمی تمیز و نرم بپوشانید. سپس آن را با فاصله‌ی مناسب (۳۰ تا ۵۰ سانتی متر) از یک منبع گرمایشی مانند بخاری یا رادیاتور قرار دهید. فاصله را با دقت رعایت کنید تا پوست بیش از حد داغ نشود و آسیب نبیند. هرچند دقیقه یک بار دف را بچرخانید تا گرما به طور یکنواخت به سطح آن برسد.
پس از چند دقیقه که پوست دف گرم شد، پاچه را کنار بگذارید؛ کف دست‌های خود را گرم کنید (با مالیدن به هم) سپس به آرامی با حرکت دایره‌ای روی سطح پوست بکشید. این کار باعث می‌شود دما یکنواخت‌تر روی پوست پخش شود. حالا دف شما آماده‌ی نواختن است.
تمیز کردن دف:
تمیز کردن دف یکی از نکات مهم برای حفظ سلامت و دوام این ساز است. گرد و غبار، اثر انگشت، لکه‌ی چربی و سایر آلودگی‌ها می‌توانند به مرور زمان روی ظاهر و صدای دف تاثیر بگذارند.
برای پاک کردن گرد و غبار از یک پارچه‌ی نرم و خشک (مثل پارچه‌ی میکروفایبر) استفاده کنید و با حرکات دایره‌ای و ملایم، ساز خود را تمیز کنید. از یک برس کوچک و نرم برای تمیز کردن گوشه‌ها و منافذ نیز می‌توانید استفاده کنید.
اگر پوست دف، لکه‌دار یا چرب بود ابتدا پارچه را کمی با آب ولرم مرطوب کنید؛ سپس پارچه را فشار دهید تا آب اضافی آن گرفته شود (توجه داشته باشید که دستمال فقط کمی مرطوب باشد، نه خیس)؛ در ادامه سطح پوست را به آرامی تمیز کنید. پس از پاک کردن، با یک پارچه‌ی خشک رطوبت باقی مانده را بگیرید.
در پایان، با افزایش دانش و آگاهی از اصول کلی نگهداری سازها و یادگیری نکات کلیدی برای مراقبت از دف، می‌توانید در حفظ کیفیت و عملکرد ساز خود در بلند مدت موفق‌تر عمل کنید. با رعایت نکات ذکر شده نه‌تنها از آسیب‌های احتمالی جلوگیری می‌کنیم، بلکه صدای دف را به بهترین شکل ممکن حفظ کرده و عمر مفید آن را افزایش می‌دهیم. این اقدامات ساده اما موثر، نقش مهمی در نگهداری از دف به عنوان یک ساز حساس و شکننده دارند.
اگر در مرحله‌ی انتخاب ساز، دف را برگزیده‌اید و به آن علاقه دارید اما هنوز یادگیری‌اش را آغاز نکرده‌اید، خنیاگر می‌تواند شما را در مسیر اصولی و حرفه‌ای آموزش این ساز همراهی کند.