برترین نوازندگان دف ایران؛ آشنایی با چهره‌های ماندگار دف‌نوازی

نوازندگان دف از مهم‌ترین چهره‌های موسیقی ایرانی‌اند؛ هنرمندانی که با ریتم‌های پُرانرژی و صدای روح‌نواز این ساز، توانسته‌اند دف را به یکی از شاخص‌ترین نمادهای موسیقی کشور تبدیل کنند. بسیاری از علاقه‌مندان به نوازندگی دف و حتی هنرجویانی که در مسیر آموزش دف هستند، گاهی این پرسش برایشان مطرح می‌شود که بهترین نوازندگان دف ایران چه کسانی‌اند و چه ویژگی‌هایی آن‌ها را از دیگران متمایز کرده است؟ 

در این مقاله به این پرسش پاسخ داده و شما را با نوازندگان برجستهٔ دف آشنا می‌کنیم؛ چهره‌هایی که نه‌تنها مهارت بالایی در دف‌نوازی دارند، بلکه هرکدام با سبک منحصربه‌فرد خود، نقش بزرگی در گسترش این ساز ایفا کرده‌اند و الهام‌بخش نسل‌های جدید موسیقی قرار گرفته‌اند. (اگر علاقه‌مندید که به‌جز نوازندگان دف، با خود این ساز هم بیشتر آشنا شوید، پیشنهاد می‌کنم مقالهٔ معرفی کامل دف را نیز مطالعه فرمایید.)

۶ تن از برترین نوازندگان دف اهل ایران:

بیژن کامکار

وقتی از دف‌نوازان ایران سخن می‌گوییم، نام بیژن کامکار بی‌درنگ در ذهن می‌نشیند. او نه‌تنها از ماهرترین نوازندگان دف است، بلکه نقشی اساسی در احیای این ساز پس از سال‌ها سکوت و انزوا داشته است. وی در دههٔ ۱۳۵۰ خورشیدی با همکاری گروه «شیدا» و به پیشنهاد محمدرضا لطفی، صدای دف را دوباره در صحنه‌های رسمی موسیقی کشور زنده کرد و به همین دلیل توسط بسیاری «پدر دف ایران» خوانده شد. اجرای او در قطعات عرفانی، فولکلور و سنتی، روحی تازه به نوازندگی دف بخشید و نشان داد که این ساز تنها محدود به خانقاه‌ها و اجراهای آیینی نیست، بلکه می‌تواند در کنار سازهای دیگر، در سبک‌های مختلف موسیقی بدرخشد.

استاد کامکار با بهره‌گیری از سنت‌های موسیقی کُردی و ریتم‌های پیچیده و پُرانرژی، شیوه‌ای نو در دف‌نوازی پدید آورد که بعدها الهام‌بخش دف‌نوازان دیگر شد. علاوه‌بر آن، نقش او در آموزش دف نیز بسیار چشمگیر است؛ چراکه اکثر شاگردان او بعدها هریک یا تبدیل به یکی از دف‌نوازان معروف و حرفه‌ای در صحنه‌های موسیقی شدند، یا یکی از اساتید دف با تبحر در کشور.

بیژن کامکار با بیش از ۵۰ دهه فعالیت هنری، همچنان به‌عنوان یکی از نوازندگان معروف دف و چهره‌ای ماندگار در تاریخ دف و موسیقی ایران، شناخته می‌شود.

مسعود حبیبی

در فهرست تأثیرگذارترین نوازندگان دف، مسعود حبیبی جایگاه ویژه‌ای دارد. او نه‌فقط به‌عنوان اجراکننده، بلکه به‌عنوان مبدع برخی تغییرات ساختاری در ساز دف و متدهای آموزشی آن شناخته می‌شود. حبیبی با خلق دف با پوست طلقی، گامی بزرگ در رفع محدودیت‌های فنی و مراقبتی این ساز برداشت و انقلابی در دف‌نوازی ایران ایجاد کرد.

پیش از او، دف عمدتاً با پوست طبیعی حیوانات ساخته می‌شد که تأثیرپذیری زیادی از تغییرات دما و رطوبت داشت. حبیبی با ابداع پوست مصنوعی امکان استفاده از این ساز در اماکن با دمای متغیر، اجراهای طولانی‌مدت و آموزش مبتدیانی که قادر به رعایت همهٔ اصول نگهداری ساز دف نبودند را فراهم کرد.

از سوی دیگر، در عرصهٔ تعلیم دف، حبیبی مجموعه کتب مفید و دقیقی تألیف کرد که تا پیش از این جایشان در آموزش این ساز به هنرجویان جدید خالی بود. «شیوهٔ نوین دف‌نوازی» و «آموزش ریتم و دف» از جملهٔ این کتاب‌ها هستند که در حال حاضر از منابع مرجع در میان هنرجویان دف محسوب می‌شوند. او در این کتاب‌ها نه‌تنها مباحث مبتدی و حرفه‌ای این ساز را پوشش داده، بلکه روش نت‌نویسی دف را هم بهبود بخشیده است، به‌گونه‌ای که درک و اجرای علائم برای هنرجوها ساده‌تر شود.

لازم به ذکر است که استاد حبیبی در دوره‌ای توانست به پاس خدماتش در توسعهٔ ساز دف، ترویج آموزش آن و ابداع متدهای جدید، از سوی مراجع هنری کشور، گواهی درجهٔ یک هنری در رشتهٔ نوازندگی دف را نیز دریافت کند. (چنانچه علاقه‌مند به یادگیری این ساز اصیل با تدریس استاد مسعود حبیبی هستید، به صفحهٔ آموزش دف خنیاگر مراجعه کنید.)

خلیفه میرزا آغه غوثی

خلیفه میرزا آغه غوثی، دف‌نواز معروف و برجسته از شهر سنندج، یکی دیگر از چهره‌های بزرگ و تأثیرگذار در تاریخ دف‌نوازی ایران به‌شمار می‌رود. او که از کودکی زیرنظر پدر خود به یادگیری دف و اذکار مذهبی پرداخته بود، بخش بزرگی از عمرش را صرف نواختن دف همراه با اشعار عرفانی و اجرای مراسم ذکر و سماع کرد. میرزا آغه غوثی از دف در جنبهٔ عرفانی و آیینی آن بهره می‌برد و با نواهای شورانگیز خود، حال و هیجان معنوی در میان شنوندگان برمی‌انگیخت.

وی در طول بیش از پنج دهه فعالیت هنری، در جشنواره‌های معتبر داخلی و خارجی زیادی نیز حضور یافت و در کشورهای مختلفی از جمله فرانسه، ایتالیا، مراکش، اسپانیا، هلند، امارات و ترکیه به اجرای برنامه پرداخت. او با این اجراها نقش مهمی در معرفی موسیقی ایرانی، دف‌نوازی آیینی و سنت‌های عرفانی در سطح جهانی ایفا کرد و به پاس خدمات هنری ارزشمندش، موفق به دریافت نشان درجهٔ یک هنری و لقب «پرندهٔ نادر» از سوی استادان موسیقی خارجی شد. 

خدمات هنری خلیفه میرزا آغه غوثی آن‌چنان گسترده و ماندگار بود که بسیاری از صاحب‌نظران، لقب «پدر دف ایران» را شایستهٔ او می‌دانند. پس از درگذشت این هنرمند در سال ۱۳۸۶، بخشی از آثار و یادگارهای شخصی‌اش از‌جمله دف، کلاه، تسبیح و دفتر اشعارش به موزهٔ ملی موسیقی ایران سپرده شد تا نسل‌های آینده نیز با میراث گران‌بهای او آشنا شوند.

حسین رضایی‌نیا

در میان نوازندگان دف ایران که نسل معاصر را شکل داده‌اند، حسین رضایی‌نیا جایگاه برجسته‌ای دارد. او توانسته با شرکت در بیش از ۸۰ آلبوم موسیقی و همکاری با هنرمندان بزرگی چون محمدرضا شجریان، همایون شجریان، شهرام ناظری، علیرضا قربانی، سالار عقیلی و سامی یوسف، و برگزاری کارگاه‌ها و کنسرت‌های متعدد در داخل و خارج از کشور، نقش مهمی در توسعه و معرفی دف‌نوازی ایرانی چه در سطح ملی و چه در سطح بین‌المللی ایفا کند.

از دیگر فعالیت‌های مهم هنری او تأسیس گروه «کوبه‌ای تهران»، ایجاد برند مخصوص خود در ساخت دف، تألیف کتاب‌های آموزشی برای تدریس این ساز و عضویت در هیئت داوران جشنواره‌ها و رقابت‌های موسیقایی اشاره کرد.

یکی از نقاط قوت این هنرمند، تسلط بر اجراهای بداهه و توانایی تطبیق با سبک‌های مختلف موسیقی ایرانی است؛ به‌‌طوری که کلیپ‌های اجرای تک‌نوازی دف او در فضای آنلاین طرفداران زیادی دارد.

مجید خلج

یکی دیگر از بهترین دف‌نوازان ایران، مجید خلج است که در حیطهٔ دیگر سازهای کوبه‌ای ایرانی نیز فعالیت دارد. او طی همکاری ۲۰ ساله‌اش با دانشکدهٔ موسیقی بازل در سوئیس و همچنین حضور در مرکز مطالعات موسیقی شرقی دانشگاه سوربن پاریس، توانست نقش مهمی در معرفی و ترویج سازهای ضربی ایرانی ازجمله دف در اروپا ایفا کند. این فعالیت‌ها باعث شد روزنامهٔ معتبر لوموند فرانسه او را به‌عنوان یکی از شاخص‌ترین و خلاق‌ترین نوازندگان سازهای کوبه‌ای ایرانی معرفی کند.

خلج علاوه‌بر فعالیت‌های بین‌المللی، سابقهٔ همکاری با هنرمندان مطرح ایرانی از‌جمله حسین علیزاده، محمدرضا شجریان، کیهان کلهر و محمدرضا لطفی را نیز در کارنامهٔ خود دارد. تکنیک‌های نوین بداهه‌نوازی این هنرمند و حضورش در کنسرت‌ها و آلبوم‌های متعدد، او را به الگویی الهام‌بخش برای نوازندگان دف و دیگر سازهای ضربی تبدیل کرده است.

اردشیر فهیمی

اردشیر فهیمی، از برجسته‌ترین دف‌نوازان معروف و از چهره‌های تأثیرگذار در موسیقی معاصر ایران است. او از کودکی با موسیقی آشنا شد و در کنار دف، سازهای قیچک و ویولن را نیز به‌خوبی می‌نواخت. فهیمی با شرکت در کنسرت‌های متعدد در کشورهای فرانسه، آلمان، ایتالیا، اسپانیا، ژاپن، روسیه و آمریکا گامی بزرگ در شناساندن موسیقی ایرانی به مخاطبان جهانی برداشت. همکاری او با خوانندگان ایرانی و خارجی در این اجراها، باعث شد ساز دف و ریتم‌های ایرانی بیش از پیش در سطح بین‌المللی شنیده شود. او همچنین مدتی در دانشگاه برکلی آمریکا به تدریس دف پرداخت و در کنار فعالیت‌های هنری، به آموزش و پژوهش در زمینهٔ موسیقی ایرانی نیز توجه ویژه‌ای نشان داد.

در کارنامهٔ اردشیر فهیمی همکاری با برجسته‌ترین چهره‌های موسیقی ایرانی به چشم می‌خورد؛ از جمله محمدرضا شجریان، پرویز مشکاتیان، شهرام ناظری و بیژن کامکار. او همچنین در گروه‌های شناخته‌شده‌ای مانند «عارف»، «مولانا» و «شمس» نیز حضور داشته و با ارکستر سمفونیک تهران نیز هم‌نوایی کرده است. سبک شخصی استاد فهیمی در نواختن دف که ترکیبی از تکنیک، احساس و بداهه‌پردازی بود الهام‌بخش نسل‌های جدید نوازندگان این ساز قرار گرفت؛ هرچند حادثهٔ تصادف رانندگی، سایهٔ این نوازندهٔ خوش‌ذوق و چیره‌دست را خیلی زود و نابهنگام از سر جامعهٔ هنری ایران کوتاه کرد.

کلام آخر

نوازندگان دف در طی دهه‌های اخیر با تلاش، خلاقیت و عشق به موسیقی، این ساز کهن را از مرزهای خانقاه‌ها، محافل آیینی و موسیقی‌های کوچک محلی به صحنه‌های جهانی رسانده‌اند. از استادان بزرگ دف چون بیژن کامکار و اردشیر فهیمی تا نسل‌های جوان‌تر هم‌چون حسین رضایی‌نیا، همه سهمی در رشد و گسترش دف‌نوازی حرفه‌ای داشته‌اند و باعث شده‌اند این ساز جایگاه شایسته‌ای در موسیقی ایرانی و بین‌المللی پیدا کند.

اگر شما هم می‌خواهید دف را اصولی و با تکیه بر تجربهٔ اساتید برجسته بیاموزید، می‌توانید در دوره‌های آموزش دف خنیاگر زیر نظر استاد مسعود حبیبی شرکت کنید و مسیر یادگیری خود را حرفه‌ای و با اطمینان کامل، آغاز کنید.

سؤالات متداول دربارهٔ نوازندگان دف ایرانی