موسیقی درمانی چیست؟
موسیقی درمانی روشی است که در آن از موسیقی به عنوان ابزاری برای بهبود سلامت روانی و جسمی افراد استفاده می شود. این روش شامل گوش دادن به موسیقی، نواختن ساز، آواز خواندن یا حتی حرکت با ریتم موسیقی می‌شود و معمولاً توسط متخصصان آموزش دیده در این زمینه اجرا می‌گردد.
تاریخچه‌ی موسیقی درمانی
از همان اولین ابداعات انسان در زمینه‌ی ساختن آلات و ادوات موسیقی، استفاده از نوای آنها در مراسم آیینی و مذهبی برای ایجاد حس آرامش و اتصال روحانی قابل پیگیری است. در بسیاری از نقوش قدیمی به جا مانده از سازها، معمولاً می‌بینیم که در کنار نوازنده‌ها، گروهی نیز در حال انجام مراسمی آیینی هستند.
اما اولین اشاره‌ها به استفاده از موسیقی برای درمان انسان، برمی‌گردد به زمان یونان باستان. در آن دوره فیلسوفانی مانند افلاطون و ارسطو راجع به تاثیر موسیقی بر روح و روان انسان صحبت کردند. از آن زمان به بعد رگه‌هایی از استفاده از موسیقی به عنوان ابزاری برای کاهش رنج انسان در کشورها و فرهنگ‌های مختلف دیده شد. اما در قرن بیستم در زمان جنگ جهانی اول بود که ایده‌ی رسمی استفاده از موسیقی برای تسکین درد مجروحان جنگ مطرح گردید.
در دهه‌ی ۱۹۴۰ میلادی در ایالات متحده، موسیقی درمانی به عنوان یک رشته‌ی آموزشی به رسمیت شناخته شد و اولین برنامه‌های آموزشی برای موسیقی درمانگران در دانشگاه‌ها تدوین گردید. در سال ۱۹۵۰ اولین انجمن ملی موسیقی درمانی در آمریکا تاسیس شد که باعث شد موسیقی درمانی بیشتر شناخته شود و به عنوان یک رشته‌ی حرفه‌ای مورد پذیرش قرار گیرد. در دهه ۸۰ میلادی با تاسیس فدراسیون جهانی موسیقی درمانی، این رشته از مرزهای ایالت متحده فراتر رفت و به دیگر کشورها مانند کانادا و انگلستان هم راه یافت.
در سال‌های اخیر هم این رشته به طور چشمگیری گسترش داشته و در بسیاری از کشورها به عنوان یک حرفه‌ی معتبر مورد پذیرش است.
موسیقی درمانی در ایران
در ایران هم مرکزی به نام «انجمن موسیقی درمانی ایران» از سال ۱۳۸۰ تاسیس شده است که اهداف اصلی آن افزایش آگاهی و دانش عمومی در زمینه‌ی موسیقی درمانی، فراهم کردن منابع آموزشی و برگزاری کارگاه‌ها و سمینارهایی در این حوزه است. در کنار آن بعضی از مراکز و موسسات هم وجود دارند که خدمات موسیقی درمانی ارائه می‌دهند. اما می‌بایست اشاره کرد که رشته‌ی موسیقی درمانی هنوز به طور رسمی در دانشگاه‌های ایران تدریس نمی‌شود. با این حال، برخی از دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی هستند که گاهاً دوره‌ها و کارگاه‌هایی مرتبط با این حوزه برگزار می‌کنند.
متدهای موسیقی درمانی
موسیقی درمانگران معمولاً از چهار روش عمده برای بهبود بیماران خود استفاده می‌کنند:
- موسیقی درمانی به روش آهنگسازی: در این روش بیمار با کمک درمانگر به آفرینش موسیقی می‌پردازد. این موسیقی می‌تواند نوای یک ساز باشد یا شعری برای آواز یا ترکیبی از هر دو.
- موسیقی درمانی به روش بداهه‌نوازی: در این روش بیمار به صورت بداهه‌نوازی به آفرینش موسیقی می‌پردازد و درمانگر حس و حال بیمار را بر اساس نوا یا اشعاری که می‌سراید تفسیر می‌کند.
- موسیقی درمانی به روش دریافتی: در این روش درمانگر برای بیمار موسیقی می‌نوازد تا به آن پاسخ دهد. این پاسخ می‌تواند از طریق کلمات، موسیقی یا رقص باشد.
- موسیقی درمانی به روش بازآفرینی: در این روش بیمار، موسیقی تولید شده توسط درمانگر را بازنوازی یا بازخوانی می‌کند.
(به نقل از DRUY)
ابزارها و تکنیک‌های موسیقی درمانی
در موسیقی‌درمانی از ابزارها و تکنیک‌های متنوعی برای کمک به بهبود سلامت جسمی، روانی و عاطفی افراد استفاده می‌شود. این ابزارها و تکنیک‌ها بنا بر نیاز بیمار و اهداف درمانی به کار گرفته می‌شوند. برخی از آنها عبارتند از:
- گوش دادن به موسیقی و آواز زنده
- گوش دادن به موسیقی ضبط شده
- نواختن ساز
- آوازخوانی
- ترانه‌سرایی
- تمرینات صداسازی
- حرکات موزون و هماهنگ با موسیقی
- گفت‌و‌گو در مورد موسیقی و تاثیر آن بر احساسات بیمار
فواید موسیقی درمانی
موسیقی درمانی فواید متعددی برای سلامت جسم و روان افراد به همراه دارد. در ادامه به برخی از مهم‌ترین آنها اشاره می‌کنیم:
- کاهش استرس و اضطراب
- آزادسازی احساسات منفی و تسکین بارهای عاطفی
- افزایش خلاقیت و خودبیانگری
- بهبود اختلالات خواب
- ارتقای تمرکز و حافظه
- کاهش فشار خون
- آرام سازی عضلات
- کاهش سردرد
- بهبود مهارت‌های حرکتی ظریف (Fine Motor Skills)
- تقویت سیستم ایمنی
با توجه به فواید و تاثیرات موسیقی درمانی، از آن برای درمان یا کاهش علائم بیماری‌های زیر استفاده می‌شود:
- بیماران مبتلا به آسیب‌های مغزی مثل آلزایمر و سکته‌ی مغزی
- افراد مبتلا به اوتیسم و سندروم داون
- اختلالات روانی مانند افسردگی، اختلال استرس پس از سانحه و اضطراب اجتماعی
- بیماران مبتلا به دردهای مزمن
- بازتوانی پس از جراحی
- بیماران مبتلا به اختلالات یادگیری و توجه (ADHD)
- کاهش مشکلات حرکتی مبتلایان به پارکینسون
- اینسومنیا یا بی‌خوابی
- بیماری‌های قلبی و فشار خون بالا
- افراد مبتلا به اختلالات خوردن
با توجه به مطالب مطرح شده در این مقاله، مشاهده کردیم که موسیقی درمانی امروزه در بسیاری از کشورها به عنوان یک رویکرد موثر در بهبود سلامت جسمی و روانی افراد در حوزه‌های گوناگون مورد استفاده قرار می‌گیرد. تاریخچه‌ی موسیقی درمانی در جهان، بیانگر رشد و توسعه‌ی روزافزون این حوزه و تمایل به استفاده از تاثیرات مثبت آن در بیماری‌های بیشتری است. با توجه به کاربردهای گسترده‌ی این روش، تلاش برای توسعه‌ی موسیقی درمانی در ایران و بهره‌برداری بیشتر از ظرفیت‌های آن، می‌تواند تاثیر قابل توجهی در ارتقای کیفیت زندگی بسیاری از افراد در کشور داشته باشد.شاید در حال حاضر امکانات چندانی برای موسیقی درمانی در کشور وجود نداشته باشد، اما با یادگیری سازی آرامش‌بخش و قدم گذاشتن در راه موسیقی می‌توان از فواید زیادی که نوازندگی و نوای یک ساز برای روح و جسم انسان به ارمغان می‌آورد، بهره‌مند شد.