ساز چلو یا ویولن سل یک ساز باس وتنو است که زیرمجموعه ساز ویولن قرار می‌گیرد. در قرن ۱۹ ویولن سل جزء سازهای مهم آرشه‌ای بود که برای تک نوازی استفاده می‌شد. یک قرن بعد یعنی قرن ۲۰ با حرفه ای تر شدن نوزاندگان، این ساز در ارکسترال و موسیقی مجلسی نیز به کار گرفته شد. برای ساخت ساز چلو از اجزای مانند ساز ویولن استفاده شده است. تنها فرقی که ویولن سل با ویولن دارد سایز آن است. در ضمن آرشه ویولن سل ۲ سانت کوتاه تر بوده و وزن آن ۴/۱ بیشتر است.
همچنین موی اسب را بین انتهای آرشه می‌کشند و کلوفن می‌زنند تا مطمئن شوند که آرشه ساز با سیم تماس دارد. اگر بخواهیم دقیق تر در مورد ساز ویولن سل با شما سخن بگوییم، باید بگوییم که ویولن سل ۴ سیم دارد. آن را با آرشه می نوازند و در فاصله ۵ کوک می شود. سیم ها باید از کوچک به بزرگ کوک شوند. ویولن سل هم اکنون به صورت تکنوازی، گروه های موسیقی، ارکسترها و سمفونی ها نواخته می شود. ویولن سل از سازهای بزرگ و متوسط قرن ۱۶ است. در گروه های کوچک کلاسیک ویولن سل در قسمت باس، پایین ترین زیر و بم را به وجود می آورد.
از طرف دیگر در دوران موسیقی کلاسیک این ساز در بخش باس، ۱ اکتاو از دوبل باس بالاتر است. در باروک از چلو با ساز کیبوردی برای نواختن باس استفاده می شود. ساز ویولن سل در گروه های بزرگ موسیقی مختلف کاربرد دارد. از جمله کارهای مشهور با این ساز عبارت است از
- باخ (ویولن سل تک)
- پنج سونات (پیانو و ویولن سل)
- دبوسی
- کنسرتو دورژاک
- شاهکار باکیاناس برزیلیراس
قسمت‌ها و ابعاد ساز چلو
بخش‌های ویولن سل شامل موارد زیر است.
سردسته ساز:
قسمت حلزونی و جعبه گوشی که از جنس چوب درخت افرا و گوشه های ۴ طرف که از جنس ابونیت می باشد.
دسته ساز:
صفحه ای برای انگشت گذاری که بدون پرده بوده و ۲۸ سانت می باشد.
بدنه ساز:
بدنه ای جعبه ای شکل که ۵/۷۵سانت طول دارد.
شکم ساز:
حفره های صدا که به شکل F هستند و سیم های ساز ویولن سل دارای ۴ سیم است که طول هر یک از سیم های مرتعش ۶۵_ ۷۰ سانت می باشد. سیم ها معمولا از جنس نقره، آلومینیوم، روده، مس، فولاد و نایلون هستند.
آرشه:
طول آرشه ۷۱_ ۷۳ سانت است. جنس دسته آرشه چوب پرنامبوکو است. چوب آن در وسط قرار گرفته، قابل تنظیم بوده و نسبت به آرشه ویولن سنگین تر و کوتاه تر است.
میله انتهایی:
میله انتهایی میله ای از جنس فولاد می باشد.
صداگیر:
وسیله ای به شکل شاسی که از جنس چوب یا فلز است و سبب میرا کردن ارتعاش خرک می شود.
طول ساز:
طول ساز ۱۲۵ سانت است.
انواع ساز ویولن سل
به طور کلی ۳ نوع ساز ویولن سل موجود است که هر کدام را توضیح خواهیم داد.
ساز چلو با ابعاد کامل:
این نوع ساز چل رایج ترین نوع ساز است و بیشتر نوازندگان از این ساز استفاده می کنند. منظور از ابعاد کامل، ۴۸ اینچ می باشد. سیم های این ساز از پایین تر به بالاتر، زیر و بم به صورت CGDA کوک می شود.
ساز چلو فیبر کربنی:
این نوع ساز فقط توسط Luis & Clark تولید می شود. این ساز هم اندازه ویولن سل کامل است ولی Cornices را ندارد. منظور از Cornices دندانه های کناره ساز برای حفاظت از ساز است. ویولن سل کربنی استحکام بیشتری دارد و صدای بیشتری هم تولید می کند.
سازهای ویولن سل با ابعاد کوچک:
ویولن سل های با ابعاد کوچک در اندازه های۸/۷، ۲/۱، ۴/۳، ۸/۱، ۱۰/۱ و ۴/۱ هستند. چلوهای با ابعاد کوچک از جنس چلوهای بزرگ بوده و فقط در ابعاد با هم متفاوت هستند. این چلوها بیشتر برای بچه ها یا نوازندگان با هیکل کوچک مناسب هستند.
در مورد انواع ساز ویولون سل باید گفت که سازهای چلو از سازهای رشته ای خانواده ویولن ها هستند. ویولن سل در لغت یعنی ویولن کوچک و جز سازهای ویولن است.
نحوه نواختن ویولن سل
برای نواختن ساز چلو باید روی یک چهارپایه نسبتا بلند بنشینید و در حالی که ساز را روی زمین گذاشته اید با آرشه یا کمان آن را بنوازید. با دست راست تان و توسط آرشه، سیم ها را بنوازید یا به عبارتی با آرشه نت ها را به صدا درآورید. نوک انگشت تان چپ تان باعث توقف رشته ها در طول شود و بلندی نت ها را انگشت تان مشخص کند. اگر سیم را نزدیک پل متوقف کنید صدای بلندتری به وجود می آید. چرا که از طول سیم ارتعاشی کاسته شده است و بالعکس. انگشت شست تان را در پشت گردن ساز بگذارید.
معمولا انگشت شست باید کنار انگشتان دیگر روی نخ گذاشته شود. بعد با کناره شست نت ها را پخش کنید. انگشتان به صورت خمیده باشند تا نوک انگشتان با ریسمان تماس برقرار کند. برای نواختن ۵/۱ ساز چلو یک انگشت به طور صاف باید روی دو سیم قرار بگیرد. برای ایجاد ارتعاش کاملتر نقطه تماس انگشت باید کمی کندتر از نقطه تماس ناخن باشد. وینداتور یک تکنیک در ساز ویولن سل است که با ایجاد نوسان در ارتفاع به وجود می آید. با نزدیک بودن نت به پل نوسان کوچکتر می شود.
کمان مورد استفاده برای نواختن ساز چلو تقریبا مثل سازهای بادی می باشد. شما باید با دست راست تان کمان را نگه دارید و نت ها را به خوبی کنترل کنید.
آشنایی با ساز چلو برای یادگیری آن
برای آموزش ساز ویولن سل باید اول با این ساز آشنا شوید. ساز چلو به دلیل بزرگتر بودن سایزش نسبت به سایر سازها، نوازنده باید هنگام اجرا آن را وسط پاهای خود بگذارد. بعد در حالی که روی صندلی نشسته آن را بنوازد. به همین دلیل به آن ویولن سل می گویند. ساز زهی چلو دارای صدای گیرا، بم و زیبا است. ویولن سل تا اوایل قرن ۱۸ فقط به عنوان ساز همراه استفاده می شد. اصوات بم در ساز با نت فا، اصوات وسط با نت دو و اصوات زیر با نت سل می باشد. اسم سیم های ساز ویولن سل مثل سیم های ویولا است. ولی به خاطر ضخامت بیشتر ۱ اکتاو صدای بم تری دارد.
ساز چلو سازی آرشه ای و زهی بوده و از نظر سایز در منطقه میانه ی سازهای ویولن قرار دارد. چلو بزرگتر از ویولا و ویولن است و کوچکتر از کنتر باس. در زمان اجرا، نوازنده ساز را وسط پا قرار می دهد و از سوی دیگر نیز میله انتهای ساز روی زمین قرار داده می شود. امروزه استفاده از ساز ویولن سل در موارد زیر رایج است.
- تک نوازی
- گروه نوازی
- ارکستر سمفونی
- و ارکستر مجلسی
این ساز در ارکسترها عضو ثابت است و به شکل استاندارد در قسمت باس زهی می باشد. کودکان برای یادگیری این ساز باید به کلاس های آموزشی مراجعه کنند. کودکان بعد از گذراندن کلاس های آموزشی قادرند به بهترین شکل این ساز را بنوازند. آموزش چلو حتی برای نوجوانان و بزرگسالان نیز امکان پذیر است. یعنی آموزش موسیقی در هر سنی امکان پذیر است و در کودکان به جزء جنبه تفریحی سبب تقویت ذهن و حافظه شان نیز می شود. کوک های ساز ویولن سل از زیر به بم به صورت زیر است.
- لا (سیم ۱)
- ر (سیم ۲)
- سل (سیم ۳)
- دو (سیم ۴)
همچنین سیم های چلو در مقایسه با سیم های ویولا بم تر کوک خواهند شد. نت ساز چلو به دلیل گستردگی صوتی با کلید فا، کلید دو خط ۴ و کلید سل نوشته می شود.
نکاتی ویژه در مورد ویولن سل
معنای لغت ویولن سل:
منظور از لغت چلو، کوچکترین ساز ویولن بوده، هر چند که این ساز از ویولن بزرگتر است. کلمه ویولن به معنای سازی بزرگ چون کنترباس امروزی و به همان شکل ویولن است. ساز ویولن سل از گروه سوم سازهای زهی است. این ساز مانند ویولن قابلیت اجرای مجلسی، تک نوازی و ارکستر را دارد. آهنگ ساز باعث آرامش در نوازندگان و مخاطبان می شود.
سن آموزش:
یادگیری ویولن سل برای همه افراد در هر سنی مناسب است. همان طور که گفته شد آموزش ویولن سل برای کودکان بهتر است با شرکت در کلاس های موسیقی انجام شود. سایر رده های سنی هم می توانند نواختن ویولن سل را به راحتی یاد بگیرند.
میزان تمرین:
پیشرفت در آموزش این ساز به آرامی صورت می گیرد. برای موفقیت در نواختن این ساز تمرین و تلاش لازم است. پیشرفت هنرجویان به مقدار تمرین و توانایی آنان مربوط است. اگر تمرین دائم و روزانه باشد هنرجو زودتر و بهتر ساز چلو را می نوازد.
قیمت ساز:
معمولا قیمت سازهای چلو از ۷۰۰ هزار تومان بیشتر است. برای خرید ساز باید اول با استاد موسیقی خود هماهنگ کنید تا از راهنمایی های لازم برخوردار شوید.
اساتید مشهور چلو:
از اساتید مطرح این ساز باید به موارد زیر اشاره کرد.
- پابلو کاسالس
- آلیسا وایلرستاین
- یویوما
- پیه ر فورینه
- روستر ویوویچ
- میشا مایسکی
ساز زهی از خانواده ویولن
ویولن سل یا ویولونسل یا وینسل (Violoncelle) یا ساز چلو از سازهای آرشه ای است که زیر مجموعه خانواده ویولن ها می باشد. صدای ساز در قسمت میانی سازهای این زیرمجموعه قرار گرفته است. ابعاد ساز ویولن سل از ساز ویولا و ویولن بزرگتر می باشد. این ساز عضو ثابت ارکسترها به شکل استاندارد است که در قسمت باس زهی ها می باشد. همچنین در سایر آنسامبل ها نیز وجود دارد. سونات ها و کنسرتوهای زیادی برای ویولن سل مکتوب شده است. کوک سیم از زیر به بم لا، ر، سل، دو و به ترتیب ۱، ۲، ۳ و ۴ می باشد.
ویولن سل از چوب تراش خورده ساخته شده است. در مواردی به جای چوب از آلومینیوم و فیبر کربن نیز استفاده می شود. قسمت پشتی و بالایی ویولن سل تراش خورده و کناره های آن با چوب گرم شده و خم ساخته شده است. بدنه ویولن سل از یک حجم وسیع با کمر باریک ساخته شده و قسمت پایینی C شکل، پهن و قسمت بالایی F شکل با حفره های پشتی دارای حاشیه تزئینی با یک منبت است. همچنین لوازم جانبی ویولن سل عبارت است از
- کیس (محافظ کمان و سل)
- کلوفون ( ایجاد کننده صدای مناسب)
- نوارهای ویولن سل (جلوگیری از لغزش)
- حذف کننده های گرگ
- و مترونومها (سرعت دهنده ثابت صدا)
امیدواریم با توضیحاتی که ارائه کردیم به خوبی ساز چلو را شناخته باشید.
امروز با مجموعه آموزش ویولن خنیاگر شروع کن و از پیشرفت و یادگیری لذت ببر.
