محمد رضا رفیع اشعری از افرادی هستند که علاوه بر تبحر و مهارت در ساخت ساز عود، نقشی به یادماندنی در ترویج این ساز خوش نوا داشته اند و افراد بسیاری را با این ساز ایرانی آشنا کرده اند. شهرت استاد ابراهیم قنبری مهر با تغییراتی که در ساختار عود عربی ایجاد کرده اند گره خورده است. ایشان قالبی نوین را با کوچکتر کردن اندازه کاسه و طویل کردن قسمت دسته ایجاد کرده اند. هنرمندان پر آوازه ای مانند حسین بهروزی نیا نیز این ایده را پذیرفتند.

اگرچه در گذشته محبوبیت عود در بین مردمان هنر دوست ایران به شدت بالا بود ولی در این اواخر اغلب در موسیقی عرب زبان صدای این ساز خوش نوا را می شنیدیم. 

اساتید بنامی مانند اکبر محسنی، یوسف کاموسی و منصور نریمان که خود در نواختن سه تار تجربه داشتند با تاسیس هنرستان عالی موسیقی در نیم قرن پیش انس و الفت دوباره با عود را رواج دادند. 

 

تصمیم این اساتید با تهیه ساز و هم نوایی با آهنگ های پخش شده از رادیو های عربی آغاز شد سپس با تکیه بر استعداد، نبوغ و پشتکار توانستند عود را به درستی بیاموزند و نقشی فراموش ناشدنی در احیای این ساز در عصر معاصر ایفا کنند.

عود یا بربط سازی است همگانی که از تمامی گروه های سنی و فرهنگ های مختلف طرفداران پر و پا قرصی دارد. سازندگان نیز با توجه به این تنوع ساز را در ابعاد و اندازه های مختلفی می سازند البته تاکنون معیار دقیق و استانداردی تدوین نشده است اما در این دهه اخیر که رونق دوباره ای از این ساز شاهد هستیم، هنرمندان کشور های عربی، ترکیه و حتی ایران تصمیم گرفتند که در این زمینه بازنگری داشته باشند. 

 

عود های کشور های عربی با کاسه ای بزرگ متمایز هستند در حالی که ساز های ایرانی اندازه ای متوسط دارند و اگر سازی با کاسه کوچک دیدید، می توانید آن را محصول دست هنرمندان ترکیه ای بدانید. 

 

از مشخصات اصلی ساز بربط یا عود بم بودن صدای آن است که نسبت به دیگر ساز های زهی ایرانی و حتی شرقی یک سر و گردن بالاتر است. نوای شنیدنی، گرم و پر شور عود به راحتی می تواند نه تنها خستگی روز های بحرانی و پر استرس را از فکر پاک کند بلکه آرامش بینظیری را به جسم خسته هدیه می بخشد. بی جهت نیست که هنرمندان علاوه بر تک نوازی مایلند در هم نوازی ها نیز این آوای ملکوتی و فرا زمینی را بکار گیرند. 

 

بسیاری بیان می کنند علاوه بر بم بودن صدای ساز، تو دماغی بودن نیز از دیگر مشخصات آن است که بی ارتباط با نوع سیم و نبود پرده بر قسمت دسته نیست.

افرادی که در ابتدای مسیر یادگیری هستند نباید بدون مشورت اقدام به خرید کنند که ممکن است علاوه بر هدر رفت هزینه سبب بی علاقگی آن ها نسبت به آموزش نیز شود. 

 

عود اگرچه ساز راحت و بدون دردسری به نظر می رسد اما زمانی پیشرفت در نوازندگی حاصل می شود که سازی با کیفیت داشته باشید. 

 

برای شروع نیاز نیست که مبالغ زیادی کنار بگذارید با ساز های مشقی با قیمت مناسب نیز می توانید علاوه بر اجرای تمارین، آثار فاخری را بنوازید تا لذت واقعی میسر شود. 

 

البته برخی از اساتید معتقدند که ساز های مشقی معایبی دارند علاوه بر نبود کوک و تنظیم با ارتعاش های ناخوش رنج و سختی یادگیری را دو برابر کرده اند و گشودن سرنخ های کلاف آموزشی را به تعویق می اندازند. در نهایت بهتر است افراد متناسب با بودجه و شرایط مالی تصمیم گیری کنند.

هنرمندان سازنده برای ساخت عود دو قالب معروف را که متداول هستند بکار می برند:

 

- قالب قنبری: از تفاوت های این نوع قالب با قالب عود عربی می توان تفاوت اندازه را نام برد علاوه بر این که از نظر جزئیات نیز اندکی متفاوت هستند.

 

- قالب عود نریمان: شباهت این نوع قالب به عود عربی بیشتر است ولی باید اندازه کوچک آن را نیز در نظر داشته باشید.

عود سازی است که از چوب ساخته می شود بنابراین علاوه بر جنس باید کیفیت و مرغوبیت آن را نیز به دقت بررسی کنید تا در کسب مهارت با چالش مواجه نشوید. بسیاری از افراد اگرچه مهارت خیره کننده ای دارند اما به دلیل استفاده از ساز هایی که چندان کیفیت ندارند نه تنها نمی توانند قطعاتی معمول را بنوازند بلکه پیشرفتی نیز حاصل نمی شود. 

 

بهترین عود را می توان سازی دانست که فرآیند خشک شدن چوب با صبر و حوصله و به صورت تدریجی رخ داده باشد تا از مشکلاتی مانند تغییر شکل ظاهری در امان بماند. بهتر است چوب را از نظر یکدست بودن و نداشتن برآمدگی و فرورفتگی نیز چک کنید که هر گونه ترک یا تاب داشتن می تواند بر طراوت آوای موسیقی آن سایه افکند.

تصمیم گیری و خرید متناسب با صدای ساز مهارتی است که نوازندگان حرفه ای به آن مجهزند اما باید بدانید اگر عود شما از نظر شفافیت و نداشتن زنگ چندان چنگی به دل نمی زند بهتر از خرید آن چشم پوشی کنید. 

 

مشورت با افراد کاردان و با تجربه از آن جهت راه گشاست که در این زمینه تخصص دارند. بررسی بخش های مشبکی روی صفحه ساز را نیز از قلم نیندازید ساز های استاندارد علاوه بر تمیز بودن طراوت بالایی دارند. 

 

لق بودن گوشی های ساز علاوه بر این که هنرمند را با سختی بیشتری مواجه می کند در آوای موسیقی آن نیز تاثیر منفی دارد. 

 

کوک کردن ساز در زمان خرید این اطمینان را به فرد می دهد که نه تنها در زمان مضراب زدن تغییری در کوک ایجاد نمی شود بلکه چرخش گوشی ها نیز به راحتی میسر است. 

 

البته باید این را در نظر داشته باشید که تصور برای داشتن صدایی پر قدرت در همان ابتدای خرید انتظار زیادی است. پس از استفاده و مضراب خوردن روز به روز شاهد شکوفایی بهتر آوای دل فریب آن خواهید بود اما به این مفهوم نیست که تغییر شکل در گذر زمان منطقی است بلکه باید با خرید ساز هایی از سازنده های مطرح یک عود داشته باشید که نه تنها رنگ و لعاب آن از بین نمی رود بلکه روز به روز شما را کمک کند تا آثاری فراموش نشدنی را به راحتی بنوازید.