دف را می توان از مهمترین ساز های موسیقی باستانی ایران و بسیاری از کشور های همسایه دانست که در گروه ساز های کوبه ای قرار می گیرد. استقبال از این ساز در موسیقی ایرانی مربوط به امروز و دیروز نیست بلکه مدت هاست در سنت ها و آداب عرفانی صوفیانه و درویشی بکار می رفته است البته در چندین دهه گذشته توانسته از جایگاه اصلی خود در خانقاه صوفی پیشی گیرد و جایگاه معتبری با عنوان یک ساز همه کاره در حوزه های مختلف موسیقی ایجاد کند.
اشاره اجمالی ساز دف
دف با نغمه های گوش نواز نه تنها در موسیقی کلاسیک حضور پر رنگی دارد بلکه در موسیقی های عامه پسند نیز توانسته با استقبال زیادی رو به رو شود. البته مردمان شریف کرد زبان از اقوامی هستند که انس و الفت بیشتری با این ساز کهن دارند و در مراسمات مذهبی نیز از این طریق احساسات و عواطف را به نمایش می گذارند.
روز به روز بر محبوبیت دف افزوده می شود و علاقمندانی در کشور های مختلف به ویژه ایران، ترکیه، سوریه، عراق، آسیای میانه و حتی جنوب شرقی اروپا در پی آنند که آهنگ های جذابی را از این طریق بنوازند و با موسیقی گرم، گوش و جان و دل شنوندگان را جلا بخشند.
کاربرد دف در هنر و فرهنگ ایرانی
استقبال از این ساز فقط محدود به ایران نیست بلکه حتی به عنوان ساز موسیقی ملی پاکستان در نظر گرفته می شود. مورخان بیان می کنند که دف قدمت و کاربرد وسیعی در گذشته های دور نیز داشته است. ترسیم شکل ساز در نقاشی های غار های میان سنگی از محبوبیت بالای آن در گذران تاریخ خبر می دهد.
از دیرباز موسیقی ایرانی اغلب برای ابراز معنویت بکار می رفته است که دف نقش مهمی در آن ایفا می کند به ویژه می توان به زمان ساسانیان اشاره کرد که آثار به جا مانده این نظریه را نیز تایید می کند.
برپایی مراسمات ملی شورآفرین با نوای دل انگیز دف
محبوبیت دف به تاثیری که در تولید ریتم های بسیار پیچیده و شدید دارد بی ارتباط نیست و فضایی را ایجاد می کند که فرد دچار خلسه شده و حتی به حالت معنوی بالایی نیز می رسد.
نخستین روز های سال نو ایرانی و جشنواره ملی و مناسبت های گاه به گاه در زمان سلسله هخامنشیان و حتی ساسانیان با ضیافتی به یاد ماندنی همراه بوده است.
اغلب هنرمندان با دف نوازی همراه با حالت ها و ملودی های موسیقی سنتی در جایگاه این ساز شگفتی ساز نقش مهمی ایفا کرده اند البته نباید از قلم انداخت که حال متاسفانه بسیاری از این ملودی ها از بین رفته اند.
استقبال از یادگیری ساز دف
ساز دف در گذران تاریخ فراز و فرودهای بسیاری را تجربه کرده است. بسیاری معتقدند هنر دف نوازی در کردستان ایران و دیگر مناطق با تلاش صوفیان تا عصر کنونی تداوم داشته است. اما حال در قرن بیست و یکم دف همانند دوران باستان به اوج خود برگشته است و بخش مهمی از موسیقی سنتی یا کلاسیک را در بر می گیرد.
صدای خاص و روح فضای آن سبب شده که حتی بسیاری از جوانان نیز ترغیب شوند که این ساز کهن را بیاموزند.
مشخصات ظاهری دف
شاید شما نیز اولین باری که صدای موسیقی برخاسته از ساز دف را شنیدید فکر نمی کردید که با ساختاری چنین ساده نغمه هایی خاص و گوش نواز را بتوان سرود. همانطور که از نام این ساز مشخص است نوازنده با کوبیدن سر انگشتان می تواند نه تنها آوایی عاشقانه را تولید کند بلکه در مراسم های مذهبی با صدای ملکوتی و آسمانی در فضا سور و شادی می افکند. البته قداست آن به همینجا ختم نمی شود بلکه در برخی فرهنگ ها و قبایل قربانی کردن مرسوم بود تا به نوعی ادای احترام داشته باشند.
شکل ظاهری: در شکل ظاهری دف قاب چوبی، زنجیر و پرده ای از پوست حیوانات دیده می شود. نوازنده با نواختن ضربات هنرمندانه نغمه هایی ناب را می نوازد که به راحتی می توان به روحیه و احساسات درونی اش پی برد.
اندازه: جنس حلقه دف از چوب است که هنرمندان چیره دست اغلب آن را در اندازه های استانداردی می سازند. بهتر است در زمان خرید سازی را تهیه کنید که عرضی بین ۵ تا ۷ سانتیمتر و قطری بین ۲۵ تا ۴۰ سانتیمتر داشته باشد. حلقه های فلزی که معمولا ۴۰ عدد هستند در تولید آوای ساز تاثیر گذارند.
کاربرد دف در موسیقی از کی آغاز شد؟
اهمیت این ساز در گذشته آنچنان بالا بود که برای شنیدن آوای بهتر حتی پوست ارزشمند آهو را بکار می بردند. اگر در متون کهن کمی کنکاش کنید شاید به واژه جلاجل برسید که به مفهوم زنگ های این ساز خوش نوا است و حتی بجای کاربرد نوازنده، هنرمندان دایره یا دف نواز را جلاجل زن می نامیدند.
نه تنها در موسیقی ایرانی بلکه بین اقوام کرد زبان، دف قرن هاست حتی پیش از اسلام به عنوان یکی از کهن ترین ساز های موسیقی برگزیده شد و افراد بسیاری گوهره ذاتی را از این طریق به نمایش می گذاشتند.
ورود اسلام سبب شد که کاربرد دف مدتی محدود شود و حتی برخی آن را دوران اوج افول می نامند البته به مفهوم کاهش محبوبیت این ساز نبود.
بلکه حتی در این تاریخ نیز مردمان کردستان به صورت ۱۳ قرن متمادی در خانقاه ها و مراسمات خاص با همراهی ذکر و سما و دف نوازی فضایی معنوی را همچنان رقم می زدند و سرانجام ورق برگشت و این ساز به دوران اوج خود بازگشت.
آقایان محمد رضا لطفی و بیژن کامکار را می توان از اساتیدی دانست که در انس و الفت دوباره ایرانیان با این ساز نقشی فراموش نشدنی دارند. سال ۱۳۵۳ پایان بست نشینی دف بود که علاقمندان توانستند علاوه بر موسیقی غیر عرفانی در اجرا های عمومی نیز از این آوا های جاودانه لذتی دوباره برند.
ساختار ساز دف چگونه است؟
در ساختار ساز دف نخست بخش های اصلی با عنوان کلاف اصلی، پوست، حلقه ها و گل میخ ها به چشم می خورد. خوشبختانه سازندگان مطرحی در ایران فعالیت دارند که اغلب این ساز را با پوست حیوانات به صورت استاندارد طراحی و می سازند.
بهترین ساز ها معمولا در فصل بهار به این صورت ساخته می شود که بدنه استوانه ای از چوب دارند که در یک سمت آن پوست حیوانات یا پوست طبیعی بکار رفته است.
از دیگر نکات جالب در ساختار ساز تفاوت قطر است که معمولا با تراشیدن چوب صورت می گیرد و قرار گرفتن پوست با کمک سیریش و استحکام آن توسط گل میخ باعث می شود که نوازنده بتواند راحت تر و بدون چالش هنرنمایی کند.
تفاوت ساز دف با دایره
این دو ساز اگرچه ظاهری شبیه به هم دارند اما تفاوت های مشهودی در موسیقی آن ها دیده می شود که آن را می توان به زنجیر های کوچکی که در دیواره چوبین دف وجود دارد مرتبط دانست، البته تفاوت سایزی را نیز نباید از قلم انداخت.
تشخیص ساز دایره و دف از آن جهت گاه مشکل است که علاوه بر ظاهر، نحوه نواختن نیز مشابه است.
اجزای اصلی ساز دف را بهتر بشناسید
۱- کلاف اصلی: دف از جمله ساز هایی است که توانسته در مجالس مختلف و حتی اجرا های عمومی مورد استقبال عظیمی قرار گیرد. طراحان نیز سعی کرده اند اجزای آن را برای استفاده راحت تر بسازند. مهمترین بخش ساز دف کلاف استوانه ای شکل آن است که از چوب ساخته می شود.
۲- پوست: بر روی قسمت استوانه، پوست را می توانید ببینید. بسته به سلیقه شخصی هنرمندان سازهایی که از نوع پوست طبیعی که از پوست حیواناتی مانند گوسفند، بز، میش و آهو ساخته شده است استفاده می کنند و یا ساز هایی با پوست مصنوعی را ترجیح می دهند اما توجه داشته باشید که قدمت و کهنه بودن می تواند کارایی بهتری در تولید صدا ایجاد کند.
بسیاری توصیه می کنند سازهایی با پوست های مصنوعی با توجه به نداشتن بوی خاص، نداشتن حساسیت و کاهش کیفیت در زمان استفاده انتخاب بهتری هستند.
۳- حلقه ها: حلقه ها که به جلاجل نیز شناخته می شوند در قسمت داخل کمانه بکار رفته اند. ظاهر قلاب مانند و تعداد ۳ یا ۴ عددی از دیگر مشخصات آن هاست.
۴- گل میخ: نقش گل میخ ها را در نگهداری پوست روی کمانه اعلام می کنند.
نظرات کاربران
برای ثبت امتیاز و نظر ابتدا وارد حساب کاربری خود شوید
برای ثبت امتیاز و نظر ابتدا وارد حساب کاربری خود شوید