دف و هم خانواده های آن یکی از سازهای کوبه ای مهم در حوالی خاورمیانه و مخصوصا ایران به خصوص در آداب عرفانی صوفیانه به شمار می رود البته که در چند ده سال اخیر به یکی از ارکان موسیقی سنتی ایران تبدیل شده و معنای عامه تری به نسبت سنت عرفان صوفیان به خود گرفته است.

در آموزش دف مقدماتی تعاریفی از دف ارائه کردیم که در این قسمت به ادامه توضیحات می پردازیم.

تاثیر گستره جغرافیایی کشور های مختلف بر دف 

مردمان آسیایی بیشتر از این ساز استقبال کرده اند اما محبوبیت آن در ملل مختلف متناسب با فضای فرهنگی و آداب و رسومی است.

در کشور های اروپایی همچون آلمان، جنوب اسپانیا و آمریکا نیز افراد زیادی در تلاشند شاهکار های آوایی را همچون هنرمندان صاحب سبک تولید کنند و حتی غوغای طوفان حوادث عصر نوین نیز نتوانسته آن ها را از پیگیری علایق و قدم گذاشتن در جاده بی انتهای آموختن وا دارد.

فارغ از فرهنگ و شرایطی که دف در ملل مختلف استفاده می شود، نحوه نواختن آن نیز اندکی متفاوت است. نوازندگان ازبکستان ترجیح می دهند پس از قرار دادن ساز بین دو پا با کمک انگشتان هنرنمایی کنند اما در عربستان علاوه بر نبود تنوع مشهود آوایی، هلهله و شادی از عناصری است که همراه با موسیقی دلنشین دف به گوش می رسد. 

ایران مهد پرورش هنرمندان بسیار است که به تکامل هنر دف نوازی نیز کمک کرده است و حتی اصالت آن موجب شده که انسان بتواند به راحتی از پشت دشت های زرد بی هویتی رها شود و علاوه بر کسب مهارت، شاهکار هایی نیز ایجاد کند و به بلوغ و بلندای آن افزوده گردد.

این ساز اگرچه در قرون مختلف به نام های دپ، باتر، دوب، دایره و تبوراک نامیده شد و حتی در بین مردمان عرب غربال، بندیر، مزهر و تریال شناخته می شد و فراز و فرود های بسیاری را تجربه کرده است اما از محبوبیت آن کاسته هرگز نشده است.

نوازندگان مطرح دف

دف سازی است محبوب با خیل عظیم عاشقان که افراد زیادی را وا داشته که قدم در راه یادگیری بگذارند و حال تبدیل به نوازندگانی مطرح نیز شوند. 

آقایان بیژن کامکار و مسعود حبیبی از نام آشنا ترین اساتیدی هستند که به هنرمندی تمام این ساز را می نوازند البته نام استاد هژار زهابی را نباید از قلم انداخت که شهرتی در سطح بین المللی دارند.

نحوه نواختن دف

دف با طنین خاص موسیقیایی خود از محدود سازهایی است که توانسته در گذران تاریخ محبوبیت خود را در گستره جغرافیایی حفظ کند‌‌. تکنولوژی و دنیای ماشینی در تمامی حوزه ها حتی موسیقی نیز نفوذ کرده است و حال شاهد رونق سازهای مختلف موسیقی هستیم اما نتوانسته اند با دف این ساز کهن و پر قدمت رقابت کنند. 

نحوه نواختن به سلیقه شخصی و راحتی فرد بستگی دارد. بسیار از نوازندگان ترجیح می دهند از دو دست خود برای نگه داشتن و هنر نمایی بهره بگیرند و گروهی این آوا های دلنشین را تنها با سر انگشتان خود تولید می کنند. 

اساتید دف نواز به علاقمندان توصیه می کنند در زمان آموختن ساز را در دست مخالف دست نوشتاری بگیرند تا علاوه بر حفظ تعادل، بهتر بتوانند لطافت احساسات درونی را بازگو کنند.

مکتب های آموزشی مرسوم دف نوازی

افراد زیادی مایلند قدم در جاده آموختن مبانی و شیوه های دف نوازی بگذارند. برای آموزش اصولی کتب و متد های مختلفی رایج است که اغلب مدرسان کتاب "شیوه دف نوازی" استاد مسعود حبیبی، "آوای دف" مهدی غلامی و "صد درس دف" مجید وطنیان را توصیه می کنند.

سختی های یادگیری دف نوازی

آوا های دل فریبی که هنرمندان توانمند با دف می نوازند با صدای زنگ واره ای که حلقه های آن ایجاد می کند مرتبط است. افراد علاقمند برای کسب مهارت در نواختن این ساز چندان چالش جدی نخواهند داشت. سوراخی که در دیواره چوبی آن وجود دارد فرد را کمک می کند با قرار دادن شصت، آزادی بیشتری برای استفاده از دیگر انگشتان داشته باشد و با آرامش و تمرکز بیشتری حلقه های آویزان را به تحرک وا دارد و موسیقی جذابی را تولید کند و حتی سلیقه شخصی را نیز در آمیزد. 

برای آموزش اصولی دف چه باید کرد؟

موسیقی جهانی، بی انتهاست که افراد برای یادگیری تمامی تکنیک ها و مفاهیم حتی اگر استعدادی نیز نداشته باشند می توانند با تکیه بر پشتکار و تمرین شاهد نتایج بینظیری باشند.

دف از جمله سازهایی است که علاقمندان بسیاری از گروه های سنی متفاوت دارد و حتی کودکان و نوجوانان زیادی نیز توانسته اند با دنبال کردن آموزشات حرفه ای مهارت بالایی کسب کنند. 

دوره آموزش موسیقی کودک (ارف) از جمله پیش نیاز هایی است که برای گروه های کم سن توصیه می شود. 

از یادگیری تا نواختن هنرمندانه

هنر در پوست و گوشت ایرانیان عجین شده است و اغلب استعداد موسیقیایی شگرفی نیز دارند. افراد می توانند به راحتی با تکیه بر پشتکار و ذوق درونی در جوار اساتید بنام و توانمند تجربه آموزی کنند. آموختن مبانی مقدماتی کمتر از ۷ ماه به طول می انجامد و پس از آن فرد می تواند پس از ۲ سال به سطح هنرمندان حرفه ای نزدیک شود.

دیگر نوازندگان با سابقه دف نواز در ترغیب افراد به یادگیری

اصالت و قدمتی که دف در موسیقی ایران زمین دارد سبب شده که افراد زیادی قدم در این وادی بگذارند و حال هنرمندانی پر آوازه باشند که شهرت آنان مرز ها را نیز درنوردیده است. توانمندی استاد بیژن کامکار که سابقه درخشانی در گروه کامکار ها، عارف و شیدا نیز بر جای گذاشته بر کسی پوشیده نیست. 

آقایان حسین رضایی نیا، رضا دربندی، مهران روز علی زاده و مسعود حبیبی نیز اساتیدی هستند که آثار فاخری را نواخته اند و با تربیت هنرجویان بسیار درک موسیقیایی علاقمندان را به شدت گسترش داده اند.

قیمت ساز دف 

برای تعیین قیمت دقیق ساز دف باید مراجعه حضوری به فروشگاه های معتبر داشت. تورم و نوسان ارز بر مبلغ ساز های موسیقی حتی دف نیز تاثیر گذار است. توصیه می شود قبل از اقدام حتما با افراد حرفه ای و کاردان که تجربه و دانش دارند مشورت کنید تا با آگاهی اقدام به خرید کنید و متضرر نشوید.

در زمان خرید ساز علاوه بر قیمت و مشخصات ظاهری باید کمانه را از نظر تاب نداشتن نیز بررسی کرد تا در فراگیری با چالشی مواجه نشد و به راحتی بتوان به سطح مهارت قابل قبول رسید.

انواع ساز دف کدامند؟

این ساز در انواع مختلف بین هنرمندان رایج است و مورد استقبال قرار گرفت که با توجه به خصوصیات از نظر ظاهری و اجزای ساخت متفاوت هستند. هر نوازنده می تواند از هر یک استفاده کند:

• دف خورشیدی
• دف کوکی 
• دف رکوردینگ
• دف کیوان ۴/۳

دیگر تقسیم بندی های دف

دف بر اساس مشخصات مختلف تقسیم بندی می شود که بر اساس شکل ظاهری انواع آن رایج است:

• دف مربع
• دف مستطیل
• دف مستدیر با حلقه
• دف مستدیر با زنگوله
• دایره زنگی
• دف دو رویه
• دف بی پوست همراه با زنگ

دف با پوست مصنوعی بهتر است یا طبیعی؟

اهمیت به جنس و مرغوبیت پوست از آن جهت اهمیت دارد که ارتعاش صدای آن موسیقی دلنوازی را تولید می کند. این ساز کوبه ای در موسیقی تلفیقی همراه با دیگر ساز ها نیز بکار می رود که نشان از قدرت آن دارد شاید شما نیز با دیدن مزایای زیر دف با پوست مصنوعی را ترجیح دهید:

• علاوه بر داشتن کوک ثابت از نظر ضخامت سطح نیز تفاوتی دیده نمی شود.
• مشکلی برای نواختن در هوای شرجی به وجود نمی آید.
• تاثیری بر تابیدن کمانه ندارد و صدای طبیعی تر از آن بر می خیزد.
• در مقابل باکتری ها و میکروب ها مقاومت بیشتری دارد.

تشخیص دف مرغوب

اگر قصد تهیه یک ساز خوب را دارید و مایلید تنها یک بار هزینه کنید، حتما علاوه بر مشورت خود نیز شکل ظاهری را بررسی کنید:

• ساز باید به صورت یک دایره کامل ساخته شده باشد. ساز های بیضی شکل نمی توانند حتی مهارت نوازندگان چیره دست را نیز بخوبی به نمایش بگذارند.
• مسطح بودن دف به ویژه در قسمت پوست از دیگر نکات حائز اهمیت است. اغلب این مشکل با نگاه چشمی نیز مشخص است‌ می توانید آن را در راستای افق قرار دهید و پوست را بررسی کنید.
• محل شصتی باید متناسب با دست نوازنده باشد. در ابتدای مسیر که به توانمندی افراد حرفه ای نرسیده اید بهتر است جایگاه آن را متناسب با دست خود انتخاب کنید.
• وجود برجستگی در لبه و زیر پوست نشان از کیفیت پایین ساز دارد و خرید آن توصیه نمی شود.

‌چطور صدایی دلنشین با ساز بنوازیم؟

ساز هایی را استاندارد معرفی می کنند که صدای مطلوبی داشته باشند. صدای خیلی ریز و یا خیلی بم نه تنها مطلوب نیست بلکه آزار دهنده نیز خواهد بود. 

از آن جهت شکل ظاهری اهمیت دارد که می تواند بر نوای آوا ها نیز تاثیر گذار باشد. کمانه های کاملا متقارن حتی برای هنرجویان مبتدی نیز کارایی قایل قبولی را به نمایش می گذارند. 

دف های درویشی با صدای محکم معمولا محبوب افرادی هستند که به دنبال صلابت و قدرت نغمه های این ساز هستند که بی ارتباط با تعداد زنجیر های زیاد آن نیست.

دف با چه مارکی بهتر است؟

حتما شما نیز شنیده اید که در موسیقی مارک مطرح نیست اما دف را از این نظر مستثنی دانسته اند. چه بسیار سازندگانی که سابقه چندانی در این عرصه ندارند اما توانسته اند با تولید دف های با کیفیت به هنر نمایی افراد کمک شایانی کنند. 

دف های پژمان حدّادی و مسعود حبیبی بین هنرمندان شناخته شده تر هستند که می توانید پس از مشورت با استاد و بودجه مد نظر خریدی مطمئن داشته باشید. 

تاثیر اندازه و وزن در انتخاب دف

دف طرفداران بسیاری از گروه های مختلف کودک، جوان و افراد میانسال دارد که هر یک متناسب با شرایط می بایست سایز مد نظر را انتخاب کنند. 

ساز هایی که قاب چوبی بزرگی دارند به طوق پهن شناخته می شوند و برای افرادی که دستان بزرگ تری دارند مناسب است. خردسالان و افراد با دست های کوچک، دف طوق باریک را ترجیح می دهند. 

با توجه به اینکه هنر نمایی با دف توسط دستان صورت می گیرد دف های سنگین خستگی را به ارمغان می آورد به ویژه برای آنان که در ابتدای مسیر یادگیری هستند و یا از نظر جسمی توانایی بالایی ندارند اما فرد رفته رفته با کسب مهارت این چالش را پشت سر می گذارد و خود دف های متوسط را به ویژه برای اجرای ریتم های مشکل ترجیح خواهند داد.