هنگدرام، یکی از ابزارهای موسیقایی نوین است که در آن، از واژگان و اصطلاحات خاصی برای نام‌گذاری اجزا، تکینیک‌ها و صداهای مختلف استفاده می‌شود. کلماتی مانند دینگ، گو، پنتام و نت سایه ممکن است برای هنرجویانی که تازه وارد این حیطه شده‌اند، ناآشنا و غریب باشد و مفهومی که از آن برداشت می‌شود، با معنای آن در واقعیت تفاوت داشته باشد.
در این مقاله به بررسی این واژه‌های تخصصی خواهیم پرداخت که به نوازندگان کمک می‌کند تا بهتر با این ساز آشنا شوند و مسیر یادگیری هنگدرام را سریع‌تر و حرفه‌ای‌تر طی کنند.
اصطلاحات مربوط به اجزای هنگدرام
هنگدرام دارای ساختار خاص و متفاوتی است؛ دو نیم‌کره‌ی فلزی گنبد مانند با حفره‌های محدب و مقعر که نت‌های این ساز را تشکیل می‌دهند. آشنایی با اصطلاحات رایج مربوط به اجزای تشکیل‌دهنده‌ی هنگدرام، به درک بهتر صدادهی و روش‌های نوازندگی آن کمک می‌کند:
دینگ (Ding): بزرگ‌ترین نت و مرکزی‌ترین قسمت، در سطح بالایی ساز است. این نت که تنها نت محدب هنگدرام محسوب می‌شود، صدایی عمیق و پرطنین تولید کند. برخی به آن (Apex Ding) و (Outie) هم می‌گویند.
شانه (shoulder): ناحیه‌ی مسطح و بدون نت اطراف بخش مرکزی ساز (دینگ) است. اگرچه این قسمت به‌طور مستقیم در تولید نت نقشی ندارد، اما در برخی تکنیک‌ها برای ایجاد صداهای خاص یا افکت‌های ضربه‌ای استفاده می‌شود.
تون‌فیلد (Tone Field): نواحی مشخص و کوک‌شده، روی سطح بالایی ساز که ظاهری نسبتاً مسطح دارند. هر تون‌فیلد دارای یک دیمپل (فرورفتگی کوچک مرکزی) است که نقطه‌ی ایده‌آل برای ضربه زدن به‌شمار می‌آید.
دیمپل (Dimple): فرورفتگی کوچکی در مرکز هر تون‌فیلد که نقطه‌ی کانونی ناحیه‌ی نواختن هر نت محسوب می‌شود. به این قسمت (Inpex Ding) و (Innie) نیز گفته می‌شود.
ناحیه‌ی واسط (Interstitial Area): به فضاهای بین شانه و تن‌فیلدها گفته می‌شود؛ نواحی‌ای که خودشان نت خاصی ندارند اما از تداخل ارتعاشات بین نت‌ها جلوگیری می‌کنند. گاهی نوازندگان از ضربه زدن بر روی این نواحی، برای ایجاد افکت‌های نرم یا گذارهای ریتمیک کمک می‌گیرند.
حاشیه‌ی ساز (Rim یا Flange): لبه فلزی غیر‌ارتعاشی هنگدرام که محل اتصال پوسته‌های بالا و پایین است. این ناحیه اغلب توسط حلقه‌ای از لاستیک یا طناب کنفه محافظت می شود.
پوسته‌ی رویی (Top Shell): پوسته‌ی رویی که گاهی به‌صورت غیر‌رسمی «دینگ» هم نامیده می‌شود، دربرگیرنده‌ی بخش‌های اصلیِ نواختن ساز است؛ مانند دیمپل، تن‌فیلد، نواحی واسط، شانه و نت دینگ.
پوسته‌ی زیرین (Bottom shell): نیم‌کره‌ی پایینی هنگدرام که حفره‌ی صدا یا گو (Gu) در مرکز آن قرار دارد. این بخش هم گاهی به‌طور غیر‌رسمی با نام جزء اصلی‌اش یعنی «گو» خوانده می‌شود. در برخی هنگ‌درام‌های با تعداد نت بالا، چند نت نیز در این ناحیه قرار می‌گیرد.
نام‌های دیگر هنگدرام
هنگدرام با وجود نام رسمی‌اش، در دنیای موسیقی و بین نوازندگان با اسم‌های دیگری نیز شناخته می‌شود:
هنگ (Hang): نام اصلی و ثبت شده‌ی این ساز توسط سازندگان اولیه‌ی هنگدرام، یعنی شرکت PANArt، می‌باشد.
هندپن (Handpan): نام عمومی و متداول این ساز، به‌ویژه در کشورهای غربی است. در اصل به‌دلیل آنکه واژه‌ی «هنگ» نام تجاری‌ای بود که توسط شرکت PANArt ثبت شد، دیگر شرکت‌های سازنده نتوانستند از آن استفاده کنند و واژه‌ی «هندپن» را جایگزین نمودند که تا پیش از این برای توصیف خانواده‌ای از سازهای کوبه‌ای فلزی استفاده می‌شد.
پنتام (Pantam): این اصطلاح که اولین بار توسط یک فروشگاه موسیقی استفاده شد، ترکیبی از کلمات Steelpan و Ghatam بود. این دو واژه، نام سازهایی هستند که در ایجاد اولین هنگدرام، الهام‌بخش و تأثیرگذار بوده‌اند.
اسپیس‌درام (Space Drum): این نام هم در واقع یکی از مدل‌های شناخته شده‌ی این ساز است که توسط شرکت فرانسوی Metal Sounds تولید می‌شود.
کوپولا (Cupola): نام دیگر هنگدرام در اروپای شمالی، که توسط نوازنده‌ی فنلاندی «لوری وولیو» رواج پیدا کرد. این واژه از زبان‌های لاتین و ایتالیایی گرفته شده و به معنای «گنبد» است.
اصطلاحات موسیقایی کاربردی در نوازندگی هنگدرام
نوازندگی مؤثر با هنگدرام، نیازمند درک درست برخی مفاهیم پایه‌ی موسیقی است. این بخش به معرفی اصطلاحاتی می‌پردازد که اگرچه عمومی هستند، اما در درک بهتر ساختار ملودیک، ریتمیک و صوتی این ساز نقش مهمی دارند:
آکورد (Chord): به اجرای هم‌زمانِ چند صدا یا نُت گفته می‌شود.
آرپژ (Arpeggio): نوعی آکورد شکسته که در آن نواختن تک‌به‌تک نت‌ها، جایگزین اجرای هم‌زمانِ آن‌ها می‌گردد.
گام (Scale): مجموعه ای از نت‌ها که گام موسیقی را تولید می‌کنند. در هنگدرام به دلیل عدم امکان تغییر نت‌ها و تیونینگ، گام ثابت است.
گام ماژور (Major Scale): گامی با حال‌و‌هوای شاد، روشن و پرانرژی.
گام مینور (Minor Scale): گامی با حال‌و‌هوای غمگین، تأمل‌برانگیز یا احساسی.
الگو (Pattern): ترتیب مشخص و تکرار‌شونده‌ای از ضربات و نت‌ها که در قالب ریتم یا ملودی به‌کار می‌رود.
آکسان یا اکسنت (Accent): تأکید روی یک نت خاص در ریتم.
پایداری صدا (Sustain): مدت زمانی که نت یا صدا پس از نواخته شدن باقی می‌ماند.
تن (Tone): ویژگی صوتی هر نت که شامل ارتفاع، شدت، طنین و رنگ صوتی می‌شود (هر نت در هنگدرام، تن خاص خود را دارد).
درهم‌تنیدگی اصوات (Crosstalk): تداخل نامطلوب دو یا چند نت، که بر روی شنونده تاثیر منفی دارد.
داینامیک (Dynamics): شدت و ضعف صدای تولید شده در حین نوازندگی.
تمپو (Tempo): سرعت اجرای قطعه‌ی موسیقی.
اصطلاحات تخصصی نوازندگی هنگدرام
هنگدرام دارای تکنیک‌ها و اصطاحات منحصربه‌فردی است که برای توصیف دقیق حرکات، صداها و حالت‌های اجرایی آن به‌کار می‌روند. در این بخش با واژگانی آشنا می‌شوید که بیشتر در آموزش‌ها و تکنیک‌های نوازندگی این ساز کاربرد دارند:
ریتم تکراری (Groove): یک اصطلاح رایج غربی در دنیای هنگدرام، که به یک ریتم با تکرار مکرر اطلاق می‌شود.
ضربه (Tap): ساده‌ترین و رایج‌ترین ضربه در هنگدرام که با نوک انگشت به شکل آرام و ملایم، بر لبه‌ی تن‌فیلد وارد می‌شود.
ضربه‌ی تند (Slap): نوعی ضربه‌ی ناگهانی و محکم با نوک انگشت که صدایی خشک‌تر و تهاجمی‌تر ایجاد می‌کند.
ناک (Knock): تکنیکی در نوازندگی هنگدرام که در آن با بند انگشت یا مفصل، ضربه‌ای خشک و تیز به بدنه وارد می‌شود (شبیه صدای در زدن).
تک (Tak): صدایی کوتاه، سریع و کوبه‌ای که معمولاً با ضربه‌ی نوک انشگت بر کنار هنگدرام (ناحیه‌ی نزدیک به Rim) وارد می‌شود.
دو ضرب (Double Tap): نواختن سریع دو ضربه پشت‌سر‌هم روی یک نت.
رول (Roll): استفاده‌ی متناوب از دو دست یا دو انگشت برای نواختن ضربه‌های سریع و پی‌درپی، جهت ایجاد صدایی روان و پیوسته.
نت سایه (Ghost Note): ضربه‌هایی بسیار نرم و آرام که بیشتر حس‌برانگیز هستند تا شنیدنی.
دمپینگ (Damping): تکنیک کنترل و قطع ارتعاش صدا توسط دست یا انگشتان، برای ایجاد سکوت یا جلوه‌های ریتمیک.
آواز دینگ (Singing the Ding): ایجاد اصطکاک ملایم روی سطح دینگ با استفاده از کشیدن (مالش) انگشتان یا کف دست، به سمت جلو و عقب.
خم کردن دینگ (Bending the Ding): فشردنِ ملایم لبه‌ی دینگ، پس از ضربه به آن، برای تغییر تدریجی ارتفاع صدا یا ایجاد افکت صوتی.
نتیجه‌گیری
آشنایی با اصطلاحات مربوط به اجزای ساز، تکنیک‌های نوازندگی و مفاهیم موسیقایی مرتبط، به نوازندگان کمک می‌کند تا ارتباط عمیق‌تری با ساز هنگدرام برقرار کنند و درک بهتری از نحوه‌ی تولید صدا و اجرای هنری آن داشته باشند.
چه در ابتدای مسیر یادگیری باشید و چه نوازنده‌ای باتجربه، شناخت این واژگان می‌تواند کیفیت تمرین و اجرای شما را به میزان قابل توجهی افزایش دهد.
اگر درباره‌ی موضوعاتی مانند کوک هنگدرام، نت‌خوانی آن، انتخاب ساز مناسب یا سایر موارد رایج در این زمینه، کنجکاو هستید، پیشنهاد می‌کنیم به مقاله‌ی «پرسش‌های متداول درباره‌ی هنگدرام» مراجعه کنید. اگر هم علاقه‌مند به یادگیری این ساز هستید و به‌دنبال یافتن یک دوره‌ی آموزشی مناسب برای آن، می‌توانید از مجموعه آموزش هنگدرام خنیاگر استفاده کنید.
