دودوک؛ گاهی شیرین و گاهی تلخ، چونان نوایی از دل زردآلوها

ارامنه آرامند، نوای سازشان هم آرام است. «دودوک» این تکه چوب کوچک، روایتگر تاریخی چند هزار ساله است. بر اساس مستندات تاریخی و باستان شناسی، ریشه‌ی دودک به هزاره‌های قبل از میلاد باز می‌گردد. این ساز آنچنان کهن و آن چنان ارزشمند است که یونسکو در سال ۲۰۰۵ میلادی، آن را میراث معنوی و شفاهی بشریت معرفی کرد.

 اما راز جادوی قدرتمند این ساز چیست که از دل هزاره‌ها و حوادث ریز و درشت جغرافیای پر تلاطم حضورش، هم چنان دلنشین و باوقار برای مردمان باقی مانده است؟ به باور بسیاری از مردم ارمنستان، این جادو ریشه در زردآلو دارد. اگر تار خوب را از چوب درخت توت و کمانچه‌ی خوش صدا را از چوب درخت گلابی می‌سازند، این درخت زردآلوی سال‌دار است که چوب مناسب ساخت دودوک را به انسان هدیه می‌دهد. رمز صدای غمناک و ویژه دودوک در استفاده از دو قطعه لوله هم محور، قطر بیشتر لوله و قدرت تنفسی فوق‌العاده نوازنده نهفته ‌است. قسمت بلند این ساز از چوب قدیمی درخت زردآلویی که میوه آن هسته تلخی دارد و بخش دهنی آن را از یِقگ -که در ساحل رود ارس می‌روید- می‌سازند.

 زردآلو هم چون دودوک نماد ارمنستان است. انگار این دو هستند تا حامی یکدیگر باشند. زردآلو چوب ساز را تامین می‌کند و ساز روایتگر سرزمینی می‌شود که خانه‌ی زردآلوهاست. به همین خاطر قطعات و مقام‌های دودک هم‌چون هسته‌ی زردآلو، گاهی شیرین است و گاهی تلخ. اما بر خلاف زردآلو، این ساز به چنین خصلتی افتخار می‌کند. این هم‌راهیِ ساز با فرهنگ و تاریخ مردم ارمنستان چنان زیاد است که می‌توان گفت: «خانه‌ی دودوک، قلب ارامنه‌ست نه خاک آن‌ها».

نسبت دودوک با ارمنستان

از نسبت دودوک با ارمنستان به عنوان خاستگاه کهن این ساز گفتیم اما نباید یادمان برود که نه تنها مردم ارمنستان همسایگان عزیز و دیرینه‌ی ایران هستند، بلکه دودوک هم خویشاوندی بسیار نزدیکی با موسیقی و سازهای ایرانی دارد. «بالابان» ساز مردم خطه‌ی آذربایجان شرقی یا همان «نرمه نای» مردم کردستان خویشاوند دودوک در ایران است. این ساز (بالابان / نرمه نای) آنقدر به دودوک شبیه‌ست که بعضی به اشتباه یکی شان می‌دانند اما با اندکی دقت می‌توان تفاوت‌های آن‌ها را متوجه شد. اما این تفاوت‌ها آن‌قدر کم و اندک است که هرکس یکی از این سازها را بنوازد برای نواختن دیگری هیچ کاری پیش رو ندارد.

در مجموعه‌ی خنیاگر به سراغ یکی از معدود نوازندگان و معلمان مسلط «دودوک»، «محمد حسین محرمی» رفته‌ایم و برای نخستین بار، دوره‌ای را طراحی کرده‌ایم که محدودیت جغرافیایی را برای یادگیری اصولی این ساز دوست داشتنی و پرطرفدار از میان بردارد. پس اگر دوست‌داری که جادوی زردآلوها را یاد بگیری و روایت شخصی خودت را از دل این ساز کهن داشته باشی، معطل نکن.