کتابهای آموزش کمانچه برای بسیاری از هنرجویان مبتدی این ساز، نقطه‌ی شروع ماجراجویی در دنیای موسیقی است. اگر به‌تازگی علاقه‌مند به یادگیری کمانچه شده‌اید و می‌خواهید بدون کلاس حضوری تمرین ساز را شروع کنید، حتماً این سؤال برایتان پیش آمده که: چه کتابی برای آموزش کمانچه مناسب است؟ خبر خوب این است که منابع معتبر متعددی وجود دارند که می‌توانند به شما در این راه کمک کنند.
در این مقاله، مجموعهای از بهترین کتابهای آموزش کمانچه را معرفی می‌کنیم که هم برای افراد مبتدی قابل فهم‌اند و هم برای کسانی که تجربه‌ای در نوازندگی دارند و می‌خواهند مهارت‌های خود را ارتقا بخشند. اگر هنوز با این ساز به‌اندازه‌ی کافی آشنا نیستید، پیشنهاد می کنیم ابتدا سری به مقاله‌ی معرفی ساز کمانچه بزنید تا با ساختار، صدا و نوازندگی آن بیشتر آشنا شوید.
برخی از بهترین کتابهای آموزش ساز کمانچه:
مجموعه کتابهای دستور مقدماتی ویولن اثر روح‌الله خالقی
با اینکه این مجموعه برای آموزش ویولن تألیف گردیده، اما سال‌ها در جایگاه یکی از اصلی‌ترین منابع تدریس در کلاس‌های آموزش کمانچه نیز مورد استفاده بوده است. کتابهای آموزش کمانچه در گذشته تنوع زیادی نداشتند، به همین دلیل بسیاری از استادان، تدریس این ساز را با همین مجموعه آغاز می‌کردند. مجموعهای که هنوز هم در بین برخی مدرسین و هنرجویان کمانچه محبوب است.
این مجموعه کتاب که در بین هنرجویان کمانچه با عنوان «کتاب کمانچه هنرستان» یا «کتاب کمانچه روح‌الله خالقی» هم خوانده می‌شود، توسط روح‌الله خالقی، آهنگساز و نوازنده‌ی معروف ایرانی گردآوری و تصحیح شده است. روح‌الله خالقی در این مجموعه تلاش کرده تا مفاهیم پایه‌ای، تکنیک‌ها و قطعات ساده را در چهارچوبی ایرانی ارائه دهد؛ به‌طوری که حتی امروز هم ارزش تاریخی و آموزشی خود را حفظ کرده است.
اگرچه ممکن است در این کتاب، زبان و ساختار برخی تمرین‌ها کمی سنتی به‌نظر برسد، اما همچنان یکی از بهترین کتابهای آموزش کمانچه برای هنرجویان مبتدی به‌شمار می‌رود.
کتاب دستور کمانچه اثر شیما شاه‌محمدی
یکی از کتابهای مرجع برای آموزش آنلاین کمانچه، کتاب دستور کمانچه شیما شاه‌محمدی است که در سال ۱۳۹۵ و به همراه یک سی‌دی عرضه شد. این کتاب با تمرکز بر آموزش ابتدایی ساز کمانچه به کودکان نوشته شده و عمده ی روش های آموزشی کتاب نیز در این چهارچوب است.
بنابر مطالعات و تجربیات گسترده، تلفیق آواز و حرکت در آموزش موسیقی، بهره‌وری هنرجو را افزایش می‌دهد. نگارنده‌ی این کتاب هم از این تکنیک استفاده کرده و تأکید دارد که هنرجویان پیش از اجرای تمرینات دروس با ساز، هر درس را با آواز بخوانند. ترغیب افراد برای سوار کردن کلمات روی حرکات نغمه ها به عنوان جایگزین شعرِ ارائه شده در هر درس، هم مشوق آن‌ها به خلاقیت‌های زبانی ـ کلامی است و هم به رابطه‌ی صمیمانه‌ترشان با درس مربوطه کمک می‌کند.
ضمناً استفاده از انواع حرکات در این کتاب- از ایستادن و دست زدن و پا زدن گرفته تا راه رفتن و حرکات موزون- فضای غنی و پُرنشاطی فراهم می‌کند که درک ریتم را برای هنرجو آسان‌تر می‌گرداند. در مجموع، هدف این است که هنرجو، پیش از اجرای درس روی ساز، به لحاظ ذهنی و بدنی، درک درستی از آن به دست آورد.
نوازندگان این مجموعه عبارتند از: شیما شاه‌محمدی (کمانچه)، مهرناز دبیرزاده (تمبک، ضرب زورخانه، دف، بندیر و سازهای کوبه‌ای)، بهار یاسمی‌زاده و رهام دوست‌حسینی (نقال‌ها).
کتاب بر تارک سپیده: سی قطعه برای کمانچه اثر اردشیر کامکار
کتاب بر تارک سپیده یکی از آثار ارزشمند اردشیر کامکار است و شامل سی قطعه از آثار این نوازنده‌ی نام‌آشنا در عرصه‌ی کمانچه‌نوازی. این کتاب در جهت ارتقا منابع آموزشی ساز کمانچه تدوین شده و تلاش دارد تا هر دوجنبه‌ی هنری و آموزشی موسیقی ایرانی را در کنار هم حفظ کند.
در این کتاب کمانچه، استاد کامکار هم به ظرافت‌های موسیقی ایرانی توجه کرده و هم بر تکنیک‌های اجرایی ساز کمانچه تأکید ورزیده است. در قطعات کتاب سعی شده از تمام ظرفیت‌های صوتی و تکنیکی کمانچه استفاده شود، بدون آنکه به بافت ملودیک و زیبایی آن‌ها آسیبی وارد گردد.
از دیگر ویژگی‌های این کتاب آموزش کمانچه، بهره‌گیری از نغمات موسیقی نواحی ایران مانند مازندران و کردستان است. قطعاتی که در آن‌ها تلاش شده تا ضمن رعایت اصول تکنیکی، حس اصیل موسیقایی نیز حفظ شود.
یکی از نکات مهم در استفاده از کتاب بر تارک سپیده، درک تفاوت سطح قطعات ارائه شده است. برخی قطعات مانند «غریبانه»، «کولی» یا «سفری دیگر» نیازمند تسلط بر تکنیک‌های پیشرفته‌ی نوازندگی هستند. بنابراین توصیه می‌شود هنرجویان پیش از اجرای این آثار، با استفاده از کتابهای آموزشی کمانچه‌ی مبتدی یا ویدئوهای آموزش کمانچه، بر پوزیسیون‌های ساز مسلط شوند، سپس به تمرین این قطعات بپردازند.
کتاب شیوه‌ی کمانچه‌نوازی اثر مهدی آذرسینا
در میان منابع مکتوب، کتاب شیوه‌ی کمانچه‌نوازی مهدی آذرسینا یکی از جامع‌ترین و تحلیلی‌ترین کتابهای آموزشی برای هنرجویان محسوب می‌شود. این کتاب با هدف رفع کاستی‌های منابع پیشین و ارائه‌ی یک روش‌مندی دقیق برای یادگیری این ساز و در دو جلد تنظیم شده است. اگر به‌دنبال یکی از بهترین کتابهای کمانچه در زمینه‌ی آموزشی هستید که هم به تمرین‌های کاربردی بپردازد و هم مسائل تئوریک و تخصصی‌تر را پوشش دهد، این اثر، انتخابی بسیار مناسب خواهد بود.
ساختار این مجموعه به‌گونه‌ای است که در ابتدا با مباحث نظری مثل معرفی ساز کمانچه و روش‌های آموزشی آن آغاز می‌شود، سپس در بخش‌های بعدی، تمرینات عملی، تطبیق حروف فارسی و لاتین در نت‌نویسی، و مجموعهای از قطعات در دستگاه‌های موسیقی ایرانی مثل شور، ماهور، همایون و چهارگاه ارائه شده است.
کتاب کمانچه‌نوازی مهدی آذرسینا علاوه بر تمرین‌های ساز، قطعاتی را نیز شامل می‌شود که در کوک‌های مختلف اجرا می‌گردند و به هنرجو می‌آموزند چگونه کوک کمانچه‌ی خود را با ساختار قطعه تطبیق دهد. این ویژگی باعث شده که کتاب نه‌تنها برای سطوح مقدماتی، بلکه برای هنرجویان با سطح متوسط نیز بسیار کاربردی باشد.
بدون تردید، این مجموعه یکی از منابع کامل در بین کتابهای آموزش کمانچه است که می‌تواند به‌صورت پلکانی، هنرجو را از مراحل ابتدایی به درک و اجرای حرفه‌ای موسیقی با کمانچه برساند.
کتاب شیوه‌ی کمانچه‌نوازی اثر اردشیر کامکار
کتاب شیوه‌ی کمانچه‌نوازی اردشیر کامکار یکی از جامع‌ترین منابع آموزش کمانچه در ایران است که در دو جلد مجزا توسط انتشارات هستان منتشر شده. این کتاب‌ها حاصل سال‌ها تجربه و آموزش این نوازنده‌ی برجسته هستند که با تکیه بر اصول نوازندگی ایرانی، گامی مؤثر برای علاقه‌مندان به یادگیری کمانچه فراهم می‌کنند.
جلد اول آموزش کمانچه‌ی اردشیر کامکار به مبانی اولیه‌ی نوازندگی می‌پردازد. نحوه‌ی قرارگیری ساز، انگشت‌گذاری، آرشه‌کشی، تمرین‌های ساده برای تثبیت مهارت‌ها و قطعاتی از موسیقی دستگاهی، از جمله مواردی هستند که در این جلد آموزش داده می‌شوند. زبان آموزش، ساده، روان و همراه با تصاویرِ گویاست تا هنرجو بتواند به‌راحتی مفاهیم را درک و تمرین کند.
کتاب دوم کمانچه‌نوازی اردشیر کامکار برای هنرجویان متوسط و پیشرفته طراحی شده و تمرین‌های پیچیده‌تر، اتودهای تخصصی، اجرای گوشه‌های مختلف از ردیف موسیقی ایرانی و قطعات تکنیکی‌تری را در بر دارد. اگر به‌دنبال کتابی هستید که نه‌تنها مهارت فنی شما را ارتقا دهد بلکه درک موسیقی ایرانی را نیز تعمیق بخشد، این جلد از کتاب کمانچه‌نوازی کامکار می‌تواند گزینه‌ای ایده‌آل باشد.
ساختار منظم، ترتیب منطقی آموزش‌ها و توجه به تکنیک‌های ظریف نوازندگی، کتاب استاد کامکار را به یکی از محبوب‌ترین و پرجستجوترین کتابهای آموزش کمانچه تبدیل کرده است.
کلام پایانی
امیدواریم با این مقاله توانسته باشیم اطلاعاتی مناسب و کافی از بهترین کتابهای آموزش کمانچه به دست دهیم؛ از کتاب کمانچه‌نوازی اردشیر کامکار گرفته تا کتاب کمانچه روح‌الله خالقی و دیگر کتابهای آموزش کمانچه مبتدی. اما فراموش نکنید که کتاب به‌تنهایی پاسخ‌گوی همه‌ی نیازهای یادگیری نیست. اگر می‌خواهید ساز کمانچه را حرفه‌ای‌تر، مؤثرتر و با انسجام بیشتر بیاموزید، بهتر است آن را زیر نظر یک استاد باتجربه تمرین کنید.
مجموعه‌ی آموزش کمانچه خنیاگر با همین نگاه طراحی شده است. دوره‌ی آموزشی‌ای که نیازی به رفت‌وآمد و دغدغه‌های کلاس حضوری ندارد و در عین‌حال از مزایای یادگیری تصویری، پشیبانی رفع اشکال و ساختار دقیق و گام‌به‌گام نیز برخوردار است. اگر می‌خواهید با جزئیات دقیق‌تر این دوره و سرفصل‌های آن آشنا شوید، روی لینک زیر کلیک کنید.
سؤالات متداول درباره‌ی کتابهای آموزش کمانچه
کتابهای آموزش کمانچه بسته به سطح هنرجو و سبک مدنظر او متفاوت‌اند؛ اما آثاری مانند «کتاب شیوه‌ی کمانچه نوازی اردشیر کامکار»، «کتاب دستور کمانچه شیما شاه‌محمدی» و «کتاب شیوه‌ی کمانچه‌نوازی مهدی آذرسینا» از منابع معتبر به‌شمار می‌آیند.
کتابهای آموزش کمانچه منابع خوبی هستند، اما یادگیری این ساز بدون شنیدن، دیدن و دریافت بازخورد حضوری یا آنلاین دشوار است. به همین دلیل، ترکیب کتاب و آموزش تصویری بسیار مؤثرتر است.
در میان کتابهای آموزش کمانچه، آثاری که همراه با تمرین‌های تدریجی و فایل صوتی یا تصویری باشند، معمولاً بازدهی بیشتری دارند مانند «کتاب دستور کمانچه شیما شاه‌محمدی».