تمرین نت‌خوانی، مهارتی اساسی در یادگیری موسیقی است که به نوازنده این امکان را می‌دهد تا بتواند قطعات موسیقی را به صورت مستقل و بدون نیاز به کسی که قطعه را برای او بنوازد، اجرا کند. یادگیری نت‌خوانی همچنین به نوازنده کمک می‌کند تا درک عمیق‌تری از موسیقی داشته باشد و بتواند قطعات موسیقی را به صورت دقیق‌تر و خلاقانه‌تر اجرا کند.
تمرین نت‌خوانی نقش مهمی در یادگیری موسیقی ایفا می‌کند. این مهارت به نوازنده کمک می‌کند تا:
- بتواند قطعات موسیقی را به صورت مستقل و بدون نیاز به کسی که قطعه را برای او بنوازد، اجرا کند.
- درک عمیق‌تری از موسیقی داشته باشد و بتواند قطعات موسیقی را به صورت دقیق‌تر و خلاقانه‌تر اجرا کند.
- بتواند قطعات موسیقی جدید را سریع‌تر و آسان‌تر یاد بگیرد.
- بتواند با دیگر نوازندگان موسیقی ارتباط برقرار کند و با آنها همکاری کند.
برای تمرین نت‌خوانی و کسب مهارت، دقت و تسلط بر روی آن، از ترفندهایی برای تمرین استفاده می‌شود که به ترتیب به هر کدام از آنها می‌پردازیم.
۱- برای شروع تمرین نت‌خوانی، از فلش کارت استفاده کنید
متاسفانه، حفظ کردن نت‌ها در شروعِ کار، کمی خسته‌کننده است؛ ولی به هر حال مرحله‌ای است که همه باید پشت سر بگذارند. با روزی ۱۰ دقیقه تمرین، طی چند هفته، بخش عمده‌ای از نت‌های خطوط حامل را (البته به جز نت‌های خطوط اضافه) برای دو کلید سل (Treble Clef) و کلید فا (Bass Clef) یاد می‌گیرید. استفاده از فلش کارت، روش خوبی برای حفظ کردن نت‌هاست. این فلش کارت ها هم به صورت رایگان در دسترس شماست و هم به صورت آماده می‌توانید تهیه کنید. همچنین تعدادی اپلیکیشن موبایلی برای حفظ کردن نت‌ها وجود دارد که با جستجو در اینترنت می‌توانید پیدا کنید. هر فلش کارتی حفظ شدید کنار بگذارید و بعد از مدتی دوباره مرور کنید. برای حفظ کردن نت‌ها می توانید از روش جعبه لایتنر استفاده کنید.
۲- احساس را وارد نوازندگی کنید
مورد دیگر در تمرین نت‌خوانی موسیقی فقط تکرار یک توالی از نت‌ها نیست. طوری نوازندگی نکنید که دیگران فکر کنند دارید از روی یک متن روخوانی می‌کنید! موسیقی باید حس و حال داشته باشد؛ و این را نمی‌توان با نوشتن توضیح داد. به مهارت شنیداری‌تان رجوع کنید. اجرای‌تان را ضبط و بارها و بارها تکرار کنید تا احساس را وارد نوازندگی کنید.
۳- در تمرین نت‌خوانی، بصری فکر کنید
بعد از حفظ کردن نامِ نت‌ها و جایگاهشان روی خطوط حامل، باید آنها را به صورت بصری یاد بگیرید؛ طوری که به محض دیدن هر نت، نامش را به خاطر آورید. شاید برای آهنگی با تمپوی پایین بتوانید روی نامِ نت فکر کنید؛ ولی در سرعت‌های بالا، بدون تفکرِ بصری، وقت کم می آورید! حتی جملات رمزی مثل Good Boys Do Fine Always یا Face و … که در کتاب‌های مختلف ذکر شده، در اجرای واقعی کارآمد نیستند؛ دلیلش این است که مغز شما تا بخواهد رمز را به خاطر بیاورد و نام نت را تشخیص دهد نت بعدی از راه رسیده و دیگر دیر شده است. بنابراین چاره‌ای ندارید جز مدد گرفتن از نیمکرۀ راست مغز و توجه به ویژگی‌های بصری نت‌ها و جایگاهشان روی خطوط حامل.
۴- گام‌ها را به خاطر بسپارید
هنگام تمرین نت‌خوانی ممکن است به قسمت هایی برخورد کنید که نت‌ها با توالی خاصی بالا و پایین می‌روند. مثلا بعضی از آنها شارپ یا فلت هستند. برخی نادیده گرفته شده‌اند. برخی با نت خاصی شروع شده‌اند. یعنی با یک گام سروکار دارید.
در بیشتر آهنگ‌ها از همان گام‌های شناخته شده استفاده می‌شود که چه بسا ممکن است بلد باشید ولی به خاطرِ تمرینِ کم تشخیص ندهید. یادگیری گام‌ها به شما کمک می‌کند تا در حین نواختن قطعه، به محض دیدن الگو و بدون توجه به مابقی نت‌ها، گام را اجرا کنید. منظور از کلمه کلمه خواندن به جای حرف حرف خواندن، این بود.
۵- قطعاتی انتخاب کنید که هر ۵ انگشت دست را به کار می‌گیرند
یک روش خوب برای افراد مبتدی این است که تمرین را با قطعاتی انجام دهند که از هر ۵ انگشت دست استفاده شده است. به این صورت که فقط نامِ انگشت و نتِ اول داده می شود و مابقی نت‌ها را هنرجو باید خودش پیدا کند. در این روش، دانش آموز وادار می‌شود به جای به یاد آوردنِ نامِ نت به شکل آن توجه کند و ناخودآگاه ارتباط جایگاه نت روی خطوط حامل با کلید معادل روی پیانو را تشخیص دهد. چنین قطعاتی را می توانید در کتاب هایی از Lin Ling-Ling و Boris Belin پیدا کنید. این روش حتی برای افرادی که نام نت ها را خوب بلد نیستند نتایج ارزشمندی به همراه دارد.
۶- نت‌ها را جلو جلو بخوانید
نکتۀ بسیار مهم دیگر در نت خوانی این است که نت ها را جلوتر بخوانید. یعنی همیشه چند نت جلوتر از نتِ در حال اجرا باشید. به قول یکی از اساتیدم: «بخوان و برو جلو!»
۷- حواستان به دست مخالف باشد
نت های هر دست را به صورت جدا تمرین کنید ولی همیشه آن یکی دست را پیش از رسیدن به قسمت مربوطه آماده کنید. دانش آموزان معمولاً مدت زیادی برای یک دست می گذارند ولی آماده سازی زودهنگام دست مخالف مهارتی است که هر چه زودتر باید بیاموزید. به تجربه دریافته ام بزرگترین مشکل هنرجویان من در نت خوانی، ضعفشان در آماده سازی دست مخالف بوده است. آن ها معمولاً نت های یک دست را خوب می خوانند ولی وقتی نوبت به دست دیگر می رسد که مثلاً قرار است یک ملودی بزند، به خاطر اینکه نت‌هایش را جلوتر نخوانده در جاگیری دست دچار مشکل می‌شود.
۸- با اولین اشتباه، نت خوانی را متوقف نکنید
توقف نکردن، موضوع مهمی در نت خوانی است. اغلب پیانیست‌ها در گروه‌های نوازندگی فعالیت می‌کنند؛ بنابراین منطقی نیست وسط اجرا تاخیر به وجود آید. حتی اگر جایی اشتباه کردید، توجه نکنید و ادامه دهید. سعی کنید تمرینات را با سرعتی انجام دهید که در توانِ شماست. حتی قطعات با تمپوی سریع را می توانید در شروعِ کار با سرعتِ پایین اجرا کنید؛ مثلاً اگر تمپوی اصلیِ آهنگ ۱۳۰ است، شما با ۱۰۰ یا حتی ۹۰ و کمتر شروع کنید؛ خلاصه با سرعتی که بتوانید نت ها را بدون دستپاچگی تشخیص داده و اجرا کنید. در نت خوانی هیچگاه بخش اشتباه را تکرار نکنید، چون این دیگر اسمش نت خوانی نیست، تمرین است.
۹- آکوردها را یاد بگیرید
آکوردها، واحدهای سازندۀ هارمونی هستند. ابتدا همۀ آکوردهای ماژور و مینور را که با کلیدهای سفید قابل اجراست یاد بگیرید (مثلاً C, D, E, F, G, A, B Major & Minor). به ترکیب حروف هر آکورد دقت کنید؛ برای مثال E Major ترکیب سه کلید E, G#, B یا E Minor ترکیب E, G و B است و … . بعد به سراغ آکوردهای معکوس و چهارصدایی (هفتم) بروید. تسلط بر این موضوع بسیار حیاتی است.
باید آنقدر در این این کار ورزیده شوید که در هنگام نت خوانی آکوردها را به صورت آکورد درک کنید نه نت های مجزا. با بهبود این مهارت، صرفه جویی زیادی در وقت شما به وجود می‌آید و سرعت نت خوانی‌تان افزایش می‌یابد. دلیلش این است که به جای نت‌های مجزا، شکل به هم چسبدۀ آنها را در قالب آکورد درک می‌کنید. برای یادگیری آکوردها می توانید از اپلیکیشن بسیار مفید Piano Companion استفاده کنید.
یک نقل قول معروف
دو دانش آموز A و B را در نظر بگیرید که قرار است در یک رقابت ۱۰ هفته‌ای، قطعه‌ای را بنوازند.
هفتۀ اول:
دانش آموز A با ۱۰۰ درصد تمپوی آهنگ، ۱۰ درصد آن را درست می‌زند.
دانش آموز B با ۱۰ درصد تمپوی آهنگ، ۱۰۰ درصد آن را درست می‌زند.
هفتۀ دوم:
دانش آموز A با ۱۰۰ درصد تمپوی آهنگ، ۲۰ درصد آن را درست می‌زند.
دانش آموز B با ۲۰ درصد تمپوی آهنگ، ۱۰۰ درصد آن را درست می‌زند.
هفتۀ سوم:
دانش آموز A با ۱۰۰ درصد تمپوی آهنگ، ۳۰ درصد آن را درست می‌زند.
دانش آموز B با ۳۰ درصد تمپوی آهنگ، ۱۰۰ درصد آن را درست می‌زند.
…
هفتۀ نهم:
دانش آموز A با ۱۰۰ درصد تمپوی آهنگ، ۹۰ درصد آن را درست می‌زند.
دانش آموز B با ۹۰ درصد تمپوی آهنگ، ۱۰۰ درصد آن را درست می‌زند.
هفتۀ دهم:
دانش آموز A با ۱۰۰ درصد تمپوی آهنگ، ۱۰۰ درصد آن را درست می‌زند.
دانش آموز B با ۱۰۰ درصد تمپوی آهنگ، ۱۰۰ درصد آن را درست می‌زند.
اکنون روز مسابقه است و دانش آموز B نسبت به دانش آموز A جلوتر است. چرا؟
چون او یک قطعه را ۱۰ هفته به صورت درست اجرا کرده؛ ولی دانش آموز A فقط یک هفته (هفتۀ آخر) آن را درست اجرا کرده است.
حافظۀ عضلانی (Muscle Memory) موضوع مهمی است. دانش آموز A، برای ۹ هفته قطعه را اشتباه تمرین می‌کرده و این اشتباهات در او نهادینه شده؛ به همین خاطر روز مسابقه آن اشتباهات را مرتکب می‌شود. به قول معروف: «ترک عادت مرض است.» این موضوع خصوصاً در نوازندگی پیانو مشهود است. دانش آموز A، اشتباهاتش به عادت تبدیل شده؛ ولی دانش آموز B، درست نواختنش، به عادت تبدیل شده است.
سخن پایانی
با سرعت کم با مترونوم تمرین کنید. صبور باشید. از اول تا آخرِ آهنگ را تمرین نکنید. روی قسمت‌های کوچک تمرکز کنید.
وقتی جایی از نوازندگی اشتباه کردید، برنگردید تا آن قسمت را تصحیح کنید! با این کار قطعاً همۀ شنوندگان می‌فهمند که اشتباه کرده‌اید؛ ولی اگر بدون توجه به اشتباه، ادامه دهید به سختی متوجه می‌شوند.
با یادگیری نت خوانی می‌توانید سریع‌تر، دقیق‌تر و در زمان کمتری نت‌ها را تشخیص دهید.
همین امروز یادگیری تئوری موسیقی را با خنیاگر آغاز کن و خیلی زود، تاثیر محسوس پیشرفت دانش موسیقی را بر روی تسلط نوازندگی‌ات ببین.
