آموزش نت خوانی در موسیقی

مهارت نت خوانی یا به انگلیسی sight reading به این معناست که بدون تمرینات قبلی، بتوانید قطعه‌ای جدید را از روی نت آن قطعه، بنوازید. در حقیقت نت خوانی تنها به معنای خواندن نت‌ها نیست، بلکه به این معناست که با دیدن نت یک قطعه بتوانید ریتم آن را شناسایی کنید و برای نواختن آن قطعه با سایر نوازندگان هماهنگ شوید. هنگام اجرای قطعات جدید باید به بافت، مد و فراز یا phrase ها توجه کنید. توجه به این نکات به خصوص در اجراهای گروهی به بهبود نوازندگی شما کمک می‌کند.

همان طور که گفته شد، در اجراهای گروهی و اجراهای زنده، داشتن مهارت نت خوانی امری ضروری است و افزون بر این، برای نوازندگانی که مهارت نت خوانی را دارند، موقعیت‌های شغلی بهتری نیز فراهم است. نوازندگان پیانو که در نت خوانی مهارت دارند، بسیار سریغ تر از دیگر نوازندگان پیشرفت می کنند و می آموزند. البته که خواندن نت ها به تنهایی، معنای نت خوانی نیست، بلکه باید به درک درستی از معنای نت ها در کنار یکدیگر برسید. فرض کنید برای خواندن این مقاله، تنها می توانستید حروف را بخوانید و کلمات را درک نمی کردید، این نوع خواندن قطعا کمکی به شما نخواهد کرد. در ادامه ی این مطلب تمرینات مختلفی برای پیشرفت در مهارت نت خوانی را باهم بررسی خواهیم کرد:

پیش از آن با ابتدا دو کتاب که در کسب این مهارت به شما کمک می کنند را معرفی کرده و قرار می‌دهیم و سپس با نت‌ها و مفاهیم اولیه مرتبط با آنها آشنا می‌شویم.

کتاب تئوری موسیقی

برای یادگیری الفبای موسیقی و مفاهیم اولیه‌ی آن یکی از بهترین کتاب‌هایی که می‌توانید مطالعه کنید، کتاب تئوری موسیقی به قلم مصطفی پور تراب است که در ادامه لینک دانلود آن را برای شما قرار می‌دهیم. این کتاب با قدم‌هایی منطقی و پیوسته، خواننده را با نت ها و الفبای موسیقی آشنا کرده و تئوری موسیقی را به خوانندگان و نوازندگان مبتدی تفهیم می‌کند. مصطفی پورتراب عضو هیات موسس شورای عالی خانه موسیقی ایران و نایب رئیس آن شورا است و یکی از آهنگسازان و اساتید بی‌بدیل تئوری موسیقی است.

برای نوازندگی موسیقی، الزامی به توانایی خواندن موسیقی نیست و بدون آن هم قادر خواهید بود موسیقی بنوازید، درست همان طور که ما در کودکی بدون دانش خواندن و نوشتن، می‌توانستیم صحبت کنیم. اما در هر دو صورت توانایی خواندن و نوشتن، درک کامل‌تر و بهتری از زبان مورد نظر به ما می‌دهد و برای پیشرفت، به این توانایی نیاز خواهیم داشت. مهارت خواندن نت‌های موسیقی به افراد کمک می‌کند تا تئوری موسیقی را بهتر و عمیق تر درک کنند، قطعه‌ای را که قبلا نشنیده‌اند بنوازند و به آنها امکان می‌دهد تا ایده‌های موسیقایی خود را هویت ببخشند و به دگیران منتقل کنند.

نت‌های موسیقی

برای تقویت مهارت نت خوانی باید در ابتدا با نت‌ها آشنا شد. نت‌ها در حقیقت الفبای موسیقی هستند که از طریق آنها می‌توانیم، کلمات، جمله‌ها، عبارات و داستان‌های مختلفی بنویسیم، بخوانیم و بنوازیم. هفت عدد نت که به اشکال زیر از سمت چپ به راست خوانده می‌شوند:
سی      لا      سُل       فا      می       رِ       دو
do       re       mi       fa       sol      la        si
C        D        E        F         G        A        B

هر نت موسیقی در حالت “تیز یا زیر”: دییِز یا شارپ (Sharp) خوانده می شود و با علامت ” ♯ ” نمایش داده می‌شود. مثال: ♯F (فا دییِز)

هر نت موسیقی در حالت “بم”: بِمُل یا فِلَت (Flat) خوانده می شود و با علامت ” ♭ ” نمایش داده می‌شود. مثال: ♭F (فا بِمُل)

خطوط حامل

نت‌های موسیقی، علائم و نشانه‌ها همگی وقتی معنا پیدا می‌کنند که روی ۵ خط موازی با فواصل یکسان قرار می‌گیرند. این خطوط در تمام صفحات موسیقی در چندین ردیف پشت سر هم و با فواصل یکسان کشیده شده‌اند. نت‌های مختلف روی این خطوط و بین آنها قرار دارند و در واقع خطوط حامل نت‌های موسیقی را در روی خطوط و بین خطوط حمل می‌کنند، به همین دلیل به آنها خطوط حامل می‌گویند.

کلید موسیقی (Clef)

اولین علامتی که روی خطوط حامل نوشته یا کشیده می شود، «کلید» است. کلید به ما نشان می‌دهد که علائم و فاصله هایی که رو و بین خطوط حامل قرار دارند، نشان‌دهنده‌ی کدام نت‌ها هستند.

کلید سُل (کلید تریبل)

دلیل نام‌گذاری این کلید، این است که برای کشیدن آن، یک دایره دور خط نت سل کشیده می‌شود. از این کلید برای نوشتن نت‌های بیشتر صداها و آواها از جمله سوپرانو، متزو سوپرانو، آلتو، تنور، سازهای چوبی – بادی مثل فلوت و کلارینت و .. و سازهای زهی مثل گیتار و ویولن و همین‌طور سازهای برنجی مثل ساکسیفون و ترومپت، استفاده می‌شود. این کلید با همه نت‌های قابل نواختن با دست راست روی پیانو هم‌خوانی دارد.

نت هایی که بر روی خطوط حامل در «کلید سُل» نواخته می‌شوند به ترتیب از پایین به بالا عبارتند از: E، G، B، D و F. و نت‌های بین خطوط نیز به ترتیب از پایین به بالا، F، A، C و E هستند.

کلید فا (کلید باس)

دلیل نام‌گذاری کلید فا این است که در دو طرف خط حامل نت فا دو نقطه قرار داده می‌شود. از این کلید برای نوشتن نت‌های موسیقی سازهای با تن صدای پایین یا بم مثل باس و باسون، سازهای برنجی مثل ترومبون و توبا، و سازهای دیگر از جمله ویولن سل، باریتوم و یوفونیوم استفاده می شود. برای نوشتن قطعات پیانو برای دست چپ نیز از کلید فا استفاده می‌شود.

نت‌هایی که بر روی خطوط حامل در «کلید فا» نواخته می‌شوند به ترتیب از پایین به بالا عبارتند از : G، B، D ، F و A. و نت های بین خطوط نیز به ترتیب از پایین به بالا، A، C، E و G هستند.

مایه نما (Key Signature)

بعد از قرار گرفتن کلید سل یا فا، و قبل از شروع نت‌ها از دو علامت ♯ و ♭ استفاده می‌شود که زیر یا بم بودن نت‌ها را نشان می دهد. به این علامت‌ها مایه نما می‌گویند که نشان‌دهنده تن یا مایه موسیقی ما هستند.

• علامت بِمُل ( ♭  ) در کنار کلید سل یا کلید فا، به این معنی است که تمامی نت ها روی آن خط یا بین این خطوط، باید به صورت بمل ( ♭ )  نیم گام یا نیم پرده به پایین نواخته شوند. بنابرین اگر علامت ♭ در کنار کلید، روی خطی از خطوط حامل قرار بگیرد که مطابق با نت B باشد، تمامی نت های B تا انتها باید به صورت “بِمُل” یا B♭ نواخته شوند که در میانه نت B (سی) و نت A (لا)  قرار دارد.
• علامت دییِز ( ♯ ) در کنار کلید سل یا کلید فا، به این معنی است که تمامی نت ها روی آن خط یا بین این خطوط، باید به صورت بمل ( ♯ )  نیم گام یا نیم پرده به بالا نواخته شوند.
• اگر مایه نما مشخص کند که نت سی (B) به عنوان مثال تا انتها باید به صورت “بِمُل” نواخته شود، یک علامت ( ♮ ) پیش از نت B تعیین می کند که این نت خاص و دیگر نت های B در آن میزان باید به جای B♭ به صورت B نواخته شوند.

میزان نما (Time Signature)

در سمت راست «مایه نما» (در صورت وجود)، «میزان نما» قرار دارد. میزان نما به طور معین، از دو عدد تشکیل شده است و شبیه به یک کسر به نظر می رسد. ممکن است تا انتهای یک قطعه موسیقی ثابت باشد و همین طور می‌تواند در فواصل زمانی مختلف تغییر کند.

• عدد بالا: مشخص می‌کند که در هر «میزان» چند ضرب وجود دارد. برای مثال اگر میزان نما ¾ باشد، به این معنی است که در هر میزان ۳ ضرب وجود دارد.

نکته: «میزان» توسط خطوطی  عمود بر خطوط حامل مشخص می شود. به این خطوط، خط میزان گفته می‌شود.

• عدد پایین: مشخص می کند که چه نوع نتی یک ضربی است. این عدد معمولا ۴ است و این معنا را می دهد که هر “نت سیاه  یا ¼ ” (گام بعدی را بخوانید)، معادل یک ضرب است. همچنین اگر ۲ باشد که در آن هر “نت سفید یا ½ “، معادل یک ضرب است و  اگر ۸ باشد هر “نت چنگ یا ۱/۸” معادل یک ضرب است.

با توجه به میزان نما، نت‌ها را بنوازید و به موقع سکوت کنید

اکنون می توانید تمامی نت‌ها را روی خطوط حامل بخوانید. کلید، «مایه نما» و «میزان نمای» هر قطعه موسیقی را تشخیص دهید، اما نمی‌توانید معنای علائم مختلفی را که روی خطوط و لا به لای خطوط قرار می‌گیرند متوجه شوید. پس اینجا وارد گام بعدی مهارت نت خوانی می‌شویم برای شکل‌گیری یک قطعه موسیقی، صدای هر نت موسیقی در هر میزان باید به اندازه معینی ادامه پیدا کند و همچنین در لا به لای این نت‌ها باید در فواصل زمانی معینی سکوت وجود داشته باشد. سکوت به این معنی که در این فواصل هیچ نتی نواخته نمی‌شود. علائم گوناگونی برای نشان دادن مدت زمان کشش نت و سکوت‌ها وجود دارد که در ادامه آنها را فرا خواهیم گرفت.

---

---

انواع کشش نت‌ها

نت گرد یا نت کامل: به صورت دایره‌ای در خطوط حامل ظاهر می‌شود و این نت در میزان ۴/۴ به اندازه ۴ ضرب ادامه پیدا می‌کند یا کشیده می‌شود. هم‌چنین نت گرد واحد مبنایی است برای دیگر نت ها؛ به این معنی که میزان کشش دیگر نت ها نسبت به این نت سنجیده می‌شود.

نت سفید یا نت ½ : از لحاظ ارزش زمانی، ½  نت گرد محسوب می‌شود. نت سفید به صورت یک دایره و یک خط راست در خطوط حامل قرار می‌گیرد. این خط راست می تواند در سمت راست به سوی بالا یا در سمت چپ به سوی پایین کشیده شود. در یک میزان ۴/۴، صدای نت سفید به اندازه ۲ ضرب ادامه پیدا می‌کند.

نت سیاه یا نت ¼:  از لحاظ ارزش زمانی، ¼ نت گرد محسوب می‌شود. یک دایره سیاه رنگ تو پر که یک خط مستقیم از یک سمت آن به یک سو کشیده شده است. در یک میزان ۴/۴، صدای نت سیاه معادل ۱ ضرب خواهد بود.

نت چنگ:  از لحاظ ارزش زمانی، ۱/۸ نت گرد محسوب می شود. در یک میزان ۴/۴، صدای نت سیاه معادل ½  ضرب خواهد بود. در واقع نت چنگ شبیه به نت سیاه است، با این تفاوت که در انتهایش چیزی شبیه به یک دم یا یک پرچم نیز وجود دارد که به سمت خطوط حامل خمیده می‌شود.

نت دولا چنگ: ارزش زمانی اش ۱/۱۶ نت گرد است و در یک میزان ۴/۴ صدای نت دولاچنگ معادل ¼ خواهد بود. نت دولاچنگ شبیه به نت چنگ است با این تفاوت که در انتهایش دو پرچم دارد.

نکته: هنگامی که یک نقطه در کنار یک نت یا یک سکوت قرار می‌گیرد، باید به اندازه نصف ارزش زمانی نرمال نت بیشتر ادامه پیدا کند.

انواع سکوت در میانه نت‌ها

سکوت گرد یا سکوت کامل: یک مستطیل سیاه رنگ که از خط حامل دوم به پایین آویزان است. از لحاظ ارزش زمانیف معدل نت گرد است. هرچند که در موقعیت‌هایی به معنای سکوت در کل میزان است حتی اگر نت گرد به معنای این میزان کشش نباشد. برای مثال در میزان ¾  نت گرد نمی تواند استفاده شود، چون برای یک میزان زیادی بزرگ است. با این وجود سکوت گرد (سکوت کامل) گاهی برای نشان دادن سکوت در کل میزان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

سکوت سفید: یک مستطیل سیاه رنگ که روی خط حامل سوم به سمت بالا می‌نشیند و ارزش زمانی‌اش به اندازه نت سفید است.

سکوت سیاه یا ½: یک علامت منحصر به فرد که شبیه پرنده‌ای است که به یک سو به پرواز در آمده است. گاهی این علامت به شکل آینه تصویر «سکوت چنگ» نشان داده می‌شود.

سکوت چنگ: یک خط اریب که در انتهایش چیزی شبیه به پرچم به سمت چپ و مابین خطوط حامل دوم و سوم کشیده شده است. ارزش زمانی سکوت چنگ معادل نت چنگ است.

سکوت دولاچنگ: شبیه به سکوت چنگ با این تفاوت که یک پرچم دیگر در زیر پرچم اول و مابین خطوط حامل سوم و چهارم کشیده شده است. ارزش زمانی سکوت دولاچنگ معادل نت دولاچنگ است.

نت ها و سکوت‌هایی با زمان‌های کوتاه‌تر نیز وجود دارند، که از همان الگوی نتهای چنگ و دولا چنگ پیروی می‌کنند.

به چگونگی نواخته شدن نت‌ها توجه کنید

مرحله بعدی در راستای کسب مهارت نت خوانی مربوط به فهم آکوردها می‌شود. به نواخته شدن دو یا چند نت به طور همزمان «کورد» یا «آکورد» گفته می‌شود. برای نشان دادن یک کورد، نت‌ها روی یک دیگر و به صورت ستونی، روی خطوط حامل نشان داده می‌شوند. آکوردها تنها در سازهای پولیفونیک (توانایی نواختن چند نت به صورت مستقل یا همزمان) مانند گیتار و پیانو امکان نواخته شدن دارند.

اگر دو نت به وسیله یک کمان به یکدیگر متصل شده باشند، این خط خمیده، خط اتحاد یا خط اتصال خواهد بود. خط اتحاد تنها بین نتهای همنام (از لحاظ آوایی و نه ارزش زمانی)  اتفاق می افتد و به این معنی است که ارزش زمانی هر دو نت باید با یکدیگر جمع شود. کاربرد خط اتحاد برای مواقعی است که می خواهیم در فاصله زمانی که صدای یک یا چند نت ادامه پیدا می کند، نت های دیگری در این بین نواخته شوند.  خط اتصال بین نت های همنام و غیر همنام کشیده می شود و به این معنی است که نتها باید به صورت به هم پیوسته و بدون وقفه نواخته شوند.

اگر نتی را دیدید یک نقطه در بالا یا در زیر آن قرار گرفته است، باید بدانید که خواندن یا نواختن اینگونه نت ها باید با یک سکوت کوتاه یا یک وقفه همراه باشد. به طوری که مجموعه این نتها به صورت غیر پیوسته و منقطع نواخته می شوند.  به اینگونه نواخته شدن نت ها “استاکاتو” گفته می شود.

نکاتی برای نواختن صحیح نت‌ها

• برای یادگیری صحیح و سریع‌تر موسیقی، بهتر است زیر نظر یک استاد با تجربه و تایید شده آموزش ببینید.
• قطعات پیانو روی دو مجموعه از خطوط حامل در زیر هم نوشته می شود. به صورتی که نت های دست راست روی یک مجموعه از خطوط حامل در کلید سل نوشته می شود و نت های دست چپ روی یک مجموعه از خطوط حامل در کلید فا نوشته می شود.
• هنگام خواندن و نواختن نت های موسیقی از یک مترونوم استفاده کنید. مترونوم به شما کمک می کند که نت ها را با ارزش زمانی صحیح بنوازید.
• تمپو یا سرعت نواختن یک قطعه موسیقی معمولا در بالای خطوط حامل مشخص می شود. برای تعیین سرعت نواخته شدن نت ها از کلمات ایتالیایی مانند “آلگرو” allegro (زنده یا سریع) و یا “آندانته” andante ( گام های آهسته) و همچنین به وسیله “تمپو” (tempo) که بیانگر تعداد ضرب ها در دقیقه است، استفاده می شود. مترونوم بهترین وسیله برای همساز شدن با این استاندارد است.
• نرم‌افزارها و اپلیکیشن‌های گوناگونی برای خواندن و نواختن هم‌زمان نت‌های موسیقی وجود دارد. نرم افزار Guitar Pro بهترین نمونه برای استفاده ساز گیتار به شمار می‌رود.
• یادگیری خواندن و نواختن نت های موسیقی ممکن است در ابتدا با کندی صورت گیرد. اما به مانند خواندن و نوشتن بعد از مدتی جزئی از وجود شما خواهد شد و خواهید توانست نت های موسیقی را بدون فکر کردن بخوانید و فقط روی نواختن خود متمرکز شوید.
• خواندن نت های موسیقی در صورتی که به نواختن یک ساز موسیقی، گام ها، تکنیک ها و نت ها آشنایی داشته باشید بسیار ساده تر و قابل فهم تر خواهد بود.

در ادامه چند نکته برای تمرین و یادگیری بهتر نت ها را به شما آموزش خواهیم داد، با استفاده از این نکته ها، می توانید تمرینات مفیدتر و موثرتری داشته باشید.

همه چیز درباره نت C وسط در موسیقی

نخستین نت از نت‌های موسیقی C   نامیده می‌شود و نت مترادف دو بشمار می‌رود. یک نت دو وسط یا (C4) بر اساس زیر و بمی، ، فرکانسی معادل (۲۶۱٫۶۲۶ هرتز) دارد و در وسط صفحه کلید پیانو قرار می‌گیرد. زیرا محل قرار گیری  C وسط بر روی پیانو استاندارد ۸۸ کلیدی، ۴ اکتاو از سمت چپ صفحه کلید است.

نت نویسی C وسط بر روی کلیدهای مختلف

یکی از موارد مهم در کسب مهارت نت خوانی این است که بتوانید نت دو وسط را پیدا کنید. در انواع سازها و کلیدها، نوازندگان اغلب به C میانه اشاره می‌کنند. برای اجرای پیانو، C میانه به عنوان یک حد تقریبی بین نت‌های چپ (نت‌های باس) و نت‌های سمت راست (نت‌های سه گانه) عمل می‌کند. در  پارتیتور  (صفحه نماد) C  وسط اولین خط افقی از تعدادی خط افقی و موازی، با فواصل برابر تشکیل شده است. جایی که نت‌های موسیقی روی خطوط و بین خطوط و یک نت بالای حامل و یک نت پایین حامل نوشته شده است.

• Treble Clef یا کلید صدای زیر: c وسط در خط اول افقی زیر خط حامل  نوشته می‌شود.
• Bass Clef یا کلید باس c وسط: در خط اول  افق بالای حامل نوشته می‌شود.
• Alto Clef یا کلید آلتو c وسط: در خط سوم حامل نوشته می‌شود.
• Tenor Clef یا کلید تنور c وسط: در خط چهارم حامل نوشته می‌شود.

تنظیم C وسط

در نواک کنسرت که A440 است، (C4) بر اساس زیر و بمی، فرکانسی معادل (۲۶۱٫۶۲۶ هرتز) را داراست.

درSPN ،​​C  وسط به عنوان C4 تعیین شده است.

مترادف‌های C وسط

اگرچه ​​C وسط اصطلاح معمول است اما اغلب برای با نام‌های دیگر نیز شناخته می‌شود، از جمله: 

• C4؛ MIDI # 60
• c1 (بر مبنای نت نویسی انگلستان)
• do3؛ do centrale
• do3؛ do centrale) Fr)
• c i؛ (با علامت C آلمان)

برای بهبود مهارت نت خوانی خودتان سعی کنید یاد بگیرید چگونه مکان C وسط را در پیانو و یا در اندازه‌های مختلف از صفحه کلید بیابید.

با توجه و دقت در به‌کارگیری ترفندهای مهارت نت‌خوانی در موسیقی، آن چه که در این مطلب آموزش دیدید را به صورت عملی وارد تمرینات روزمرهٔ خودتان کنید و کاربرد و کارکرد آن را در نوازندگی به سرانجام برسانید.

همین امروز یادگیری تئوری موسیقی را با خنیاگر آغاز کن و خیلی زود، تاثیر محسوس پیشرفت دانش موسیقی را بر روی تسلط نوازندگی‌ات ببین.