آیا تا به حال این اتفاق برای شما پیش آمده که ملودی را بسازید و در عین حال در همان لحظه آن را از یاد ببرید! و چیزی برای کمک به شما در یاد آوری آن وجود نداشته باشد. ممکن است که شما ملودی های زیبایی را در ذهن خود ساخته باشید، اما آن ها را به سرعت از خاطر برده باشید. اما خوشبختانه صد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها سال پیش آموزش سلفژ ساخته شده تا به موزیسین ها کمک کند تا این افکار و ملودی ها را شناخته و به نوشتار تبدیل کنند. اما به راستی سلفژ چیست؟ پرسشی که در ادامه پاسخ آن را خواهید یافت.
سلفژ (که سلفا یا سلفژیو نیز نامیده می‌شود) چارچوبی را برای ملودی‌ها فرام می‌کند تا روابطی قابل فهم و شناسایی میان بسامد آوا ها ایجاد کرده و گوش شما را برای شنیدن الگوهای ملودیک آموزش دهد. آمورش سلفژ یک سیستم عالی برای یادگیری معماری پشت ساختار موسیقی است و به نوعی طرح بنیادی در آموزش گوش می‌باشد.
سلفژ در واقع پایه و مبنای آموزش موسیقی محسوب می شود و از دو بخش اساسی تشکیل شده است:
- قسمت تئوریک که مربوط به شناخت و یادگیری علائم، قواعد و قوانین است.
- قسمت عملی که مربوط به خواندن و تلفظ نت ها می شود.
آشنایی با سلفژ
سلفژ Solfège کلمه‌ای فوانسوی است که تکنیکی در موسیقی برای آموزش آوازخوانی محسوب می‌شود. در این تکنیک هر نت میزان با سیلاب ویژه‌ای خوانده می‌شود که به آن سیلاب سلفژ یا سلافا سیلاب می‌گویند. تعداد این سیلاب‌ها ۷ تا بوده و به ترتیب زیر خوانده می‌شوند: دو، ر، می، فا، سل، لا، و سی. پایه‌ی یادگیری سلفژ دانستن ارزش زمانی هر نت است و در کنار این باید ارزش زمانی هر سکوت را نیز بدانیم.
سلفژ که در تلفظ ایتالیایی به آن سلفژیو، و در تلفظ اسپانیایی به آن سلفئو می‌گویند، متدی آموزشی در موسیقی است که به منظور آموزش pitch، یا زیر و بمی صدا و خوانندگی به کار می‌رود. این متد در سطوح مختلفی از مبتدی تا پیشرفته، از آموزش کودکان در سطوح اولیه، تا تحصیلات دانشگاهی به کار برده می‌شود. روش‌های آموزشی مختلفی از متد سلفژ برای آموزش pitch و نت‌خوانی و خوانندگی بهره می‌برند که یکی از رایج‌ترین و محبوب‌ترین این روش ها، روش کادالی است.
اهمیت آموزش سلفژ
یادگیری سلفژ موسیقی‌دان را قادر به توانایی شنوایی یا شنیدن ذهنی نت‌های قطعه موسیقی‌ای می‌کند که آنها را برای اولین بار دیده است و هرگز قبلا نشنیده است و سپس آن را با صدای بلند می‌تواند بخواند. یادگیری سلفژ همچنین تشخیص فواصل (پنج های کامل، ششم های مینور و …) را نیز بهبود بخشد و فهم موسیقی‌دان و خواننده را از تئوری موسیقی، قدرت می‌بخشد. سلفژ فرمی از نت‌خوانی (و وزن خوانی) است که هر دو اصطلاح به جای یک دیگر هم استفاده می‌شوند.
شناخت الگوهای تکرارشونده در موسیقی
حقیقت است که هر قطعه‌ای موسیقی کاملا منحصر به فرد و ویژه است، اما تعداد تناوب‌ها یا فواصل بین نت‌ها محدود است. سلفژ در تشخیص این تناوب‌ها کمک کرده و با یادگیری آن شما قادر خواهید بود تناوب‌ها را تشخیص دهید. با دانش سلفژ شما می‌توانید با توجه به گام ماژور سلفژ، تشخیص دهید که بسامدها در چه زمانی کم یا زیاد خواهند شد.
این نوع از شناخت به درک عمیق‌تری از ملودی‌ها، روند آکوردها و ساختار آهنگ‌ها منجر می‌شود.
کسب مهارت خواندن درجای نت‌ها و بازخوانی آنها
فرض کنید که یک برگه نت در اختیار شما قرار بگیرد و شما بدون پخش شدن آهنگ و شنیدن آن، بتوانید نت‌هایی را که بر روی پنج خط حامل قرار دارند به سادگی بخوانید و آهنگ را اجرا کنید.
احتمالا با خودتان فکر می‌کنید که انجام این کار بسیار سخت یا نشدنی باشد. اما لازم است بدانید که با مقداری زمان و تمرین قادر خواهید بود سلفژ را یاد گرفته و نت‌ها را به‌سادگی بخوانید. با یادگیری سلفژ و تمرین مداوم، خواندن نت‌های روی خطوط حامل برای شما ممکن و ساده خواهد بود.
علاوه بر این، از فواید دیگر دانستن سلفژ می‌توان به این نکته اشاره کرد که با خواندن برگه‌ی نت و نت‌های روی خطوط حامل پنج‌گانه، می‌توانید کلیت موسیقی در حال تمرین را دریافته و نگاهی اجمالی بر موسیقی مورد نظر داشته باشید. دانستن سلفژ می‌تواند تکنیکی به نام Relative Pitch را به شما بیاموزد، دانستن این تکنیک باعث می‌شود شما با شنیدن هر صدایی بتوانید نت آن را تشخیص دهید.
Transcribe کردن
با یادگیری سلفژ شما قادر خواهید بود به راحتی و به شکلی معجزه‌آسا کار transcribe انجام بدهید. ترنسکرایب کردن یعنی، شما بتوانید با شنیدن یک قطعه‌ی موسیقی همه‌ی نت‌های آن قطعه را بر روی پنج خط حامل بکشید. برای ترنسکرایب کردن فرقی نمی‌کند موسیقی مورد نظر شما یک قطعه گیتار سولو باشد و یا حتی یک ملودی که شما در ذهن خودتان آن را ساخته‌اید.
توانایی تنظیم بهتر
یکی از فواید سلفژ این است که به شما کمک می‌کند تا بتوانید بهتر از گذشته تنظیم کنید زیرا شما علم بیشتری درباره ملودی‌ها دارید و می توانید ملودی‌های فوق العاده‌ای را بنویسید. به طور کلی، هنگامی که شما سلفژ کار می کنید، نه تنها می‌توانید به راحتی پنج خط حامل را بخوانید و از آن برای نواختن قطعه‌های مورد علاقه خود استفاده کنید، بلکه می‌توانید ملودی‌های خود را نیز بنویسید و با استفاده از آنها آهنگ‌های بسیار با کیفیت تولید کنید.
یادگیری Relative Pitch
Relative Pitch به تکنیکی گفته می‌شود که با استفاده از آن می‌توانید هر صدایی را که می‌شنوید به یک نت خاص نسبت دهید و نت آن را حدس بزنید. این تکنیک باعث می‌شود تا شما فواصل و آکوردها را بهتر بشنوید و بتوانید آنها را به بهترین شکل ممکن آنالیز کنید. هنگامی که این تکنیک را تمرین کنید، می‌توانید راحت‌تر از گذشته موسیقی‌های محبوب خود را Transcribe کنید.
در اختیار داشتن ملودی‌ها بدون نیاز به ساز
یکی از مهم‌ترین کارهایی که می‌توانید با دانش سلفژ انجام دهید، این است که می‌توانید به راحتی ملودی‌هایی که در ذهن دارید را بدون نیاز به ساز و یا نوشتن آن بر روی برگه نت بخوانید. این ویژگی، یکی از مهم‌ترین ویژگی‌هایی است که می‌توانید با استفاده از سلفژ به آن دست پیدا کنید.
دو روش برای به کار بردن سلفژ
- نت دو ثابت که سیلاب‌ها همیشه به نت‌های خاصی اختصاص داده می‌شوند (برای مثال دو همیشه نت C در سیستم جهانی نت‌نویسی است)
- دو قابل انتقال که سیلاب‌ها به نت‌های مختلف بر اساس محتوای موسیقی اختصاص داده می‌شوند.
روش‌های مورد استفاده در آموزش سلفژ
سلفژ به معنای نوشتن و خواندن نت‌های موسیقی است. موسیقی نیز یک زبان است و مانند هر زبان دیگری برای یادگیری آن، باید بتوانیم آن را بخوانیم یا بنویسیم. یادگیری سلفژ برای موسیقی‌دانان، نوازندگان، خوانندگان، آهنگسازان، رهبران ارکستر و حتی بازیگران نیز لازم است.
- صداخوانی یا کانتاتی: به مفهوم خواندن نت‌ها با صدای درست و به شکل دقیق است. در این بخش از سلفژ هنرجو می‌آموزد چگونه هر نت را دقیقا به همان شکلی که هست بخواند، به این معنی که اگر همان نت به‌وسیله‌ی پیانو نواخته شود، صدای تولیدشده توسط پیانو دقیقا با صدای تولید شده توسط هنرجو یکی باشد. با فراگیری این بخش، هنرجو قادر خواهد بود، تمام نت‌ها را به شکلی دقیق و در گام‌های مختلف خوانده و اجرا کند.
- وزن‌خوانی یا پارلاتی: در این بخش هنرجو می‌آموزد که کشش زمانی نت‌ها، و همچنین ریتم قطعات موسیقی مختلف را اجرا کند. از مهم‌ترین عناصر هر هنری، ریتم است، ریتم می‌تواند معانی مختلفی در اجرا ایجاد کند. برای مثال در خوانندگی، درک درست و دقیق از ریتم‌های مختلف مثل ۳/۴ یا ۴/۴ کمک می‌کند تا خواننده ترانه در از نظر کشش‌ها در قسمت‌های مساوی تقسیم کند. یا در بازیگری، نگهداشتن ریتم در بیان و همچنین در بدن در موقعیت‌های مختلف نمایش، کمک می‌کند که اجرا دچار یکنواختی نشده و بیننده را مشتاق نگه دارد. بازیگرانی که درک درستی از ریتم دارند در مقایسه با بازیگرانی که با موسیقی ناآشنا هستند، اجراهای بسیار موفق‌تری خواهند داشت.
- دیکته موسیقی: با یادگیری این قسمت، هنرجو قادر خواهد بود نت هر صدایی را که می‌شنود تشخیص داده و ریتم نت‌های متوالی را درک کرده و یادداشت کند. یادگیری این بخش برای موزیسین‌ها یک تخصص خیلی جذاب محسوب می شود.
آموزش سلفژ برای چه کسانی مفید است؟
واضح است که سلفژ برای بالا بردن درک موسیقی و برای نوازندگان لازم است. اما باید درنظر داشت که شاید برخی مباحث تخصصی در کلاس سلفژ برای تمام هنرجویان جذاب نباشد، لذا برحسب صلاحدید استاد و نیاز هنرجو مباحث در این کلاس‌ها تدریس می گردد. این دانش برای افراد زیر مفید خواهد بود:
- آهنگسازها
- هنرجویان آواز
- هنرجویان سازهای کلاسیک بخصوص ویولن
سلفژ برای هنرجویان آهنگسازی و آواز بسیار مفید است و فراگیری مباحث مرتبط به این دسته هنرجویان توصیه می‌گردد. امروز، اولین جلسه‌ی رایگان مجموعه سلفژ را تماشا کنید، تمرینات آن را با دقت انجام دهید و با طی مسیر استاندارد و حرفه‌ای، از دانش موسیقایی خود لذت ببرید و بهره بگیرید.