تنبک، ساز ریتمیک ایرانی، از گذشته‌های دور در فرهنگ و موسیقی ایران جایگاه ویژه‌ای داشته است. تاریخچه ساز تنبک نشان از یک سبقه‌ی تاثیرگذار بر روی موسیقی ایرانی توسط این ساز دارد. ساز تنبک با صدای پرشور و هیجان‌انگیز خود، نقش مهمی در ایجاد حس شادی و نشاط در موسیقی ایرانی دارد. تنبک، سازی است که به راحتی می‌توان آن را فرا گرفت. این ساز با تکنیک‌های ساده و قابل یادگیری، می‌تواند به شما کمک کند تا در مدت زمان کوتاهی، به سطح مناسبی از نوازندگی برسید. در این جا به طور مفصل درباره اجزای سازنده‌ی ساز تنبک صحبت خواهیم کرد و با این ساز ریتمیک بیشتر آشنا خواهیم شد.
اجزای سازنده تنبک
تنبک از جنس چوب درخت‌های توت، کاج، گردو، زبان گنجشک و…، به صورت یک تکه ساخته می‌شود. پوستی هم که بر دهانه‌ی تمبک کشیده می‌شود، می‌تواند پوست انواع حیوانات از جمله گوسفند، گوساله، بز یا شتر باشد. البته در قدیم بدنه‌ی تنبک را علاوه بر چوب از جنس سفال و یا فلز نیز می‌ساختند، اما امروزه از چوب برای ساختن آن استفاده می‌شود.
وقتی که سازنده نوع چوب مورد نظر خود را انتخاب کرد، در ابتدا باید پوست آن را کنده و آن را به فرم مورد نظر برای تنبک در بیاورد. زمانی که شکل‌دهی انجام شد، چوب را برای مدت چهار ماه در محلی مخصوص قرار داده و به آن دست نمی‌زند. پس از گذشتن چهار ماه، ساز را برای زمانی حدود یکسال در هوای آزاد قرار می‌دهند، پس از گذشت این مدت، سرانجام تنبک برای کشیدن پوست بر روی آن آماده است.
بعضی از سازندگان تنبک نیز، برای زیبایی بیشتر، بر روی بدنه ی تنبک خراطی یا خاتم کاری انجام می‌دهند، که طبیعتا باعث افزایش قیمت ساز نیز می‌شود. از مشهورترین سازندگان تنبک می‌توان به محبی، همتی، خراشادی و… اشاره کرد. به همین دلیل هنگام خرید، باید به نکات ضروریِ راهنمای خرید ساز تنبک اهمیت ویژه‌ای بدهید.
به اجزای تنبک برگردیم. تنبک از دو بخش کلی به شکل استوانه تشکیل شده، قسمت اول که در هنگام نواختن بالا قرار می‌گیرد، روی سطح آن پوست کشیده شده و قطر آن بین ۲۵ تا ۳۰ سانتی متر است. طول این قسمت نیز ۴۵ سانتی متر است و از پایین به بخش دوم متصل می‌شود. بخش دوم یک استوانه با قطر کمتر است که در پایین کمی گشادتر می‌شود، تو خالی است و روی آن پوست کشیده نمی‌شود.
تمبک از بخش های مختلفی تشکیل شده است از جمله:
- تنه
- پوست
- حلقه‌ها
- کفشک‌ها
- پرده‌ها
- زه‌ها
تنه‌ی ساز
تنه، قسمت اصلی ساز تنبک است که معمولاً از چوب ساخته می‌شود. چوب‌های گردو، توت و افرا از محبوب‌ترین چوب‌های مورد استفاده برای ساخت تنه تنبک هستند. این چوب‌ها به دلیل استحکام و مقاومت بالا، صدایی گرم و رسا تولید می‌کنند.
تنه تنبک معمولاً به صورت استوانه‌ای شکل و با طولی بین ۲۵ تا ۳۵ سانتی‌متر ساخته می‌شود. قطر تنه تنبک نیز بر صدای این ساز تأثیر می‌گذارد. تنبک‌های با قطر بزرگتر، صدایی بم‌تر تولید می‌کنند، در حالی که تنبک‌های با قطر کوچکتر، صدایی زیرتر تولید می‌کنند.
تنه تنبک معمولاً دارای شیارهایی است که از سرخوردن ساز در دست نوازنده جلوگیری می‌کند. این شیار‌ها معمولاً در قسمت بالایی و پایینی تنه تنبک قرار دارند.
پوست ساز
پوست، قسمت صدادهنده ساز تنبک است که معمولاً از پوست بز یا گاو تهیه می‌شود. در واقع پوست تنبک معمولاً به صورت دایره‌ای شکل و با قطری بین ۱۸ تا ۲۲ سانتی‌متر ساخته می‌شود.
پوست تنبک باید به دقت کشیده شود تا صدایی شفاف و رسا تولید کند. میزان کشیدگی پوست تنبک بر صدای این ساز تأثیر می‌گذارد. پوستی که بیش از حد کشیده شده باشد، صدایی تند و خشک تولید می‌کند، در حالی که پوستی که کمتر از حد کشیده شده باشد، صدایی بم و خفه تولید می‌کند.
پوست تنبک معمولاً با استفاده از میخ یا سیم به تنه ساز متصل می‌شود.
حلقه‌های ساز تنبک
حلقه‌ها، قسمت‌هایی هستند که پوست تنبک را به تنه ساز متصل می‌کنند. این حلقه‌ها معمولاً از فلز ساخته می‌شوند و دارای شیارهایی هستند که پوست تنبک را در جای خود نگه می‌دارند.
حلقه‌های تنبک معمولاً از جنس برنج یا آلومینیوم ساخته می‌شوند. از طرف دیگر حلقه‌های برنجی صدایی گرم‌تر و دلنشین‌تر تولید می‌کنند، در حالی که حلقه‌های آلومینیومی صدایی خنک‌تر و تیزتر تولید می‌کنند.
حلقه‌های تنبک معمولاً با استفاده از میخ یا سیم به تنه ساز متصل می‌شوند.
کفشک ساز تنبک
کفشک، قطعه‌ای کوچک از چوب یا فلز است که در زیر پوست تنبک قرار می‌گیرد و از لرزش بیش از حد پوست جلوگیری می‌کند. این کفشک‌ها معمولاً از چوب ساخته می‌شود و دارای سوراخ‌هایی است که پوست تنبک از طریق آنها به تنه ساز متصل می‌شود. کفشک نقش مهمی در کیفیت صدای تنبک دارد. کفشکی که به خوبی ساخته شده باشد، از لرزش بیش از حد پوست جلوگیری می‌کند و صدایی شفاف و رسا تولید می‌کند.
پرده‌های ساز تنبک
پرده‌ها، قطعات کوچکی از چوب یا فلز هستند که در اطراف پوست تنبک قرار می‌گیرند و از آن در برابر آسیب محافظت می‌کنند. این پرده‌ها معمولاً از چوب ساخته می‌شوند و دارای سوراخ‌هایی هستند که پوست تنبک از طریق آنها به تنه ساز متصل می‌شود. پرده‌ها نقش مهمی در محافظت از پوست تنبک دارند. پرده‌هایی که به خوبی ساخته شده باشند، از پوست تنبک در برابر ترک خوردن و آسیب محافظت می‌کنند.
زه‌های ساز تنبک
زه‌ها، نوارهایی از جنس چوب یا فلز هستند که به حلقه‌های تنبک متصل می‌شوند و از آن در برابر آسیب محافظت می‌کنند. این زه‌ها معمولاً از چوب ساخته می‌شوند و دارای سوراخ‌هایی هستند که حلقه‌های تنبک از طریق آنها به تنه ساز متصل می‌شوند.
زه‌ها نقش مهمی در محافظت از حلقه‌های تنبک دارند. زه‌هایی که به خوبی ساخته شده باشند، از حلقه‌های تنبک در برابر شکستن و آسیب محافظت می‌کنند. تناسب اجزای سازنده‌ی تنبک نقش مهمی در کیفیت صدای این ساز دارد. به عنوان مثال، قطر پوست تنبک، میزان کشیدگی پوست و جنس چوب تنه همگی بر صدای این ساز تأثیر می‌گذارد.
اگر به دنبال یک ساز ریتمیک جذاب و هیجان‌انگیز هستید که به شما کمک کند تا حس شور و هیجان را در موسیقی تجربه کنید، آموزش تنبک انتخاب مناسبی برای شماست.