انواع ساز های سه ‌تار

بسته به اینکه فردی که قصد نوازندگی با سه‌ تار را داشته باشد در چه سطحی از آمادگی قرار دارد، سازهای سه ‌تار تقسیم بندی شده‌ اند:

● مشقی: این نوع ساز ها برای افراد مبتدی که در ابتدای مسیر آموزش هستند و فقط قصد تمرین دارند مناسب هستند.

● معمولی: طراحان گونه‌ ای از ساز هایی را تولید کرده ‌اند که مناسب هنر جویانی است که به حدی توانایی پیدا کرده ‌اند که نوازندگی ابتدایی را نیز می ‌توانند انجام دهند.

● حرفه‌ ای: نوازندگان حرفه‌ ای معمولا چه برای ضبط در استودیو و یا کنسرت ‌ها از این نوع سازها استفاده می ‌کنند.

نحوه نواختن

زمانی که هنرمند قصد نواختن با سه تار را دارد قسمت کاسه ساز را به شکل مورب بر روی ران راست می گذارد در حالی که دسته ساز در دست دیگر اوست و با زخمه زدن بر سیم ها به صدا سازی می پردازد.

اگر نوازنده قصد تولید صدا های زبر و خشن داشته باشد با زخمه زدن در نزدیکی خرک آن را انجام می دهد. اما صدا های نرم و ملایمی که از این ساز به گوش می رسد در اثر زخمه زدن به گلوی ساز ایجاد می شود.

اگر شما با توجه شباهت بالای آن ها بین آموزش تار و سه تار دچار تردید شده اید ادامه مطلب را با دقت بخوانید تا به شباهت ها و تفاوت های آن آشنا شوید سپس تصمیم بگیرید.

کوک سه تار

در سه تار این امکان فراهم است که با کمک گوشی هایی که در امتداد دسته قرار گرفته اند هر چهار سیم سه تار را کوک کرد.

البته در کوک هر دستگاه، احساس نوازنده و تم آهنگ نقش اساسی دارد و متناسب با آن تنظیم می شود.

در تار و سه تار، نت پایه کوک، نت دو برای سیم یک معرفی شده است که در کوک سایر سیم ها نیز نقش اساسی دارد.

در پیانو سی وسط (Middle C) به عنوان نت دو این ساز رواج دارد. سی بمل در دیاپازون در واقع همان نت دو موسیقی ایرانی است که در مقایسه با موسیقی سنتی یک پرده پایین تر از نت آن است.

ابعاد ساز سه‌ تار

حتما شما نیز ساز های سه ‌تار را با ظواهر مختلف دیده‌ اید که هر یک از نظر اندازه بخش ‌های مختلف مانند دسته، کاسه، صفحه و... متفاوت‌ اند اما اکثر این ساز های موجود در بازار حدود ۸۶ سانتی‌ متر طول دارند.

سایر ویژگی‌ های سه‌ تار

● لطافت و ظرافت و نوای خوش این ساز سبب شده که علی ‌رغم حجم صوتی پایین موسیقی سه‌ تار از محبوبیت بالایی برخوردار باشد.

● اغلب نوازندگان نه تنها صمیمیت بسیاری با ساز خود احساس می‌کنند حتی مدعی ارتباط معنوی نیز هستند که به دلیل اندازه کوچک و سبک بودن آن است که هنرمندان ترجیح می‌دهند در زمان نواختن آن را بغل بگیرند.

● در سه ‌تار امکان کوک ‌های متنوع و چند صدا فراهم است که به دلیل برخورد مضراب آن به چند سیم رخ می ‌دهد.

● خلوص و دل ‌انگیزی موسیقی سه‌ تار به دلیل عواملی همچون تعداد اندک سیم ها و نبود عوامل تغییر دهنده صوت و‌‌‌... است.

● در سه تار گروه نوازی نیز بر خلاف سایر ساز ها بسیار شنیدنی است.

تاثیر روحیات نوازنده بر آوای سه تار

 طرفداران این ساز می ‌گویند موسیقی نواخته شده توسط هنرمندان درون‌ گرا بیشتر احساسات آن ‌ها را التیام می ‌بخشد. سوز برخاسته از موسیقی سه ‌تار موجب شده که اکثر هنرمندان آن را مونس تنهایی خود کنند.

ابوالحسن صبا در این باره تاکید بر آن دارند که: گوش سپردن به آوای موسیقی نواخته شده از سه‌ تار برای یک نفر کم و برای دو نفر زیاد است.

نوازندگان مشهور سه تار

از پر طرفدار ترین هنر ها در بین مردم، شنیدن موسیقی است. هر دو گروه موسیقی سنتی و مدرن طرفداران خاص خود را دارند. مردمان کشور ما نیز با توجه به تنوع بالای ساز های موسیقی، نواهای مختلفی را می توانند بشنوند.

اگرچه موسیقی برخاسته از این ساز خود نه تنها گرفته و نهفته شنیده می ‌شود بلکه صدای بالایی نیز ندارد همانطور که گفته شد ویژگی ‌های فردی و شخصیتی هنرمند نوازنده تاثیر زیادی بر آوای سه ‌تار دارد.

از هنرمندان چیره دست در زمینه سه تار می‌ توانیم به میرزا عبدالله درویش خان، ابوالحسن صبا، احمد عبادی، نورعلی برومند و... اشاره کنیم.

هنرمندان مشهور نوازنده سه تار در حال حاضر

از جمله نوازندگان به نام حال حاضر موسیقی سنتی ایران در نواختن سه تار، حسین علیزاده، داریوش طلایی، داریوش پیر نیاکان، مجید درخشانی، کیوان ساکت، حمید متبسم، بهداد بابایی، مسعود شعاری و طینوش بهرامی و ... هستند.

ورود نوای سه تار به رادیو

خصوصیات خاص سه تار از جمله حجم پایین صدا و گرفتگی آن باعث شده که کمتر نوازنده ای در جمع ها به هنر نمایی بپردازد و حتی در اوایل آغاز به کار رادیو در سال ۱۳۱۹ نیز موسیقی برخاسته از این ساز به گوش شنوندگان نرسد.

استاد احمد عبادی نخستین کسی بود که اقدام به تک نوازی در رادیو کرد اگرچه یک دهه از شروع کار رادیو و پخش موسیقی های مختلف می گذشت.‌

قیمت سه تار

همانطور که اشاره شد سه تار از جمله ساز های موسیقی سنتی است که بر حسب نیاز و سطح فرد باید برای خرید آن هزینه کرد.

برای ساز های مشقی، ساز هایی با قیمت ۵۰۰ هزار تومان مناسب اند ولی هنرمندان حرفه ای از ساز هایی که بیش از یک میلیون تومان هستند استفاده می کنند که نه تنها ساختار خوبی دارند بلکه بتوانند صدای مطلوبی را تولید کنند.

موارد مهم در زمان خرید یک سه ‌تار

اگر هنرجو تازه‌ کاری هستید که قصد یادگیری ساز سه ‌تار دارید حتما توصیه می‌ کنیم علم و آگاهی خود را در زمینه اطلاعات مرتبط افزایش دهید. در صورتی که بدون شناخت دست به خرید بزنید حتما متضرر خواهید شد.

تاکید می کنیم اگر قصد خرید سه تار داشتید حتما در حضور فروشنده آن را تست کنید تا انتخاب درستی داشته باشید. ویژگی ساز مهم تر از مارک و مهر آن هستند:

● سازی باید خریداری شود که حتما از درخت توت ساخته شده باشد.

● به رگه های درشت صفحه دقت کنید که در جهت سیم بم قرار گرفته اند.

● ساز هایی که فاصله زیادی تا دسته ساز دارند، هنرجو را برای هنر نمایی را اذیت می کنند.

● یکنواخت بودن صدا در امتداد طول دسته بسیار مهم است.

● اگر احساس کردید صدای سیم دوم نا مفهوم و گنگ است از خرید آن صرف نظر کنید.

● نرم و طبیعی بودن صدای سیم بم بسیار مهم است.

● هماهنگی و تناسب صدای تمام سیم ها نیز از موارد موثر بر دلنشینی آوای ساز است.

● ممکن است با شنیدن صدای بلند ساز فکر کنید که بهترین انتخاب است در حالی که این گونه نیست.

● تست کوک تمامی پرده ها برای اطمینان از گز زدن آن ها الزامی است.

● اساتید توصیه می کنند در نگهداری سه تار دقت زیادی داشته باشید و خواباندن آن بر زمین به آن آسیب می رساند و بهتر است آن را به صورت آویزان نگهداری کنید.

● هنرمندان این ساز به هنر جویانی که تازه کار هستند برای اجرا دستگاه خاص توصیه می کنند برای عادت کردن لحن ساز و عدم خروج کوک حتما از یک ماه قبل آن را در آن حالت بگذارند.

● در سه تار نیز همانند کمانچه، قدمت و کهنه بودن چوب آن بسیار مهم است تا طنین برخاسته از ساز دل انگیز باشد.

متاسفانه بعضی سازندگان چوب تازه را پس از جوشاندن و گرفتن شیره آن، در خاک می گذارند تا مشابه چوب کهنه به نظر برسد. پس حتما به این موارد دقت داشته باشید و از سازندگان معتبر خرید کنید.

● به وزن دسته ساز حتما توجه داشته باشید زیرا ساز هایی که سنگین‌ تر هستند ممکن است پس از گذشت مدتی خمیده شده و اصطلاحاً تاب بردارند که به کیفیت آوای تولیدی ضربه می زند.

● در ارزیابی خصوصیات ظاهری حتما به مواردی مانند تعادل وزنی، شکل ظاهری و تناسب آن با بدن خود دقت داشته باشید تا صدای تولیدی از کیفیت مطلوبی برخوردار باشد.

● همچنین باید توجه جدی به مواردی مانند شنیدن صدا های اضافی، حجم و لطافت صداها داشته باشید.

● از دیگر موارد مهم، تناسب ظرافت دست و انگشتان با دسته ‌های ساز است بهتر است افرادی که انگشت‌ های بلند یا چاق دارند ساز هایی با دسته‌ های پهن‌ تر را خریداری کنند.

● از خرید کردن ساز هایی که به اصطلاح تاب خورده هستند و یا سیم اول و آخر در امتداد با دسته دور یا نزدیک شده‌ اند جداً خودداری کنید.

● وجود حفره در اتصالات بافت چوب صفحه و کاسه بر کیفیت اصوات تولیدی تاثیر مستقیم دارد.

● به رنگ ساز نیز دقت کنید که علاوه بر ظرافت، یکسان بر سطح ساز پاشیده شده باشد تا بر خروج صدا تاثیری نگذارد.

● با توجه به اینکه سه تار از جمله ساز هایی است که از جنس چوب ساخته شده است حتما به فصل و شرایط آب هوایی نیز توجه کنید. کارشناسان اواسط فروردین ماه تا اواخر مرداد ماه را برای خرید توصیه می‌ کنند.