ساز دهنی یکی از آسانترین سازها برای نواختن است که می‌تواند به همراه انواع سبک‌های موسیقی مورد استفاده قرار بگیرد. اگر چه، ممکن است با سبک‌های موسیقی زیادی همراه نباشد، اما به هر حال نواختنش سرگرم‌کننده است. آموزش سازدهنی دارای نکاتی است که در این مقاله به آنها می‌پردازیم.
انواع ساز دهنی
دیاتونیک
این نوع رایج‌ترین و ساده‌ترین نوع سازدهنی است. که مناسب برای مبتدی‌هاست یک سازدهنی دیاتونیک دارای ۱۰ حفره است که برای نواختن در یک مقیاس ماژور (عمده) و دیاتونیکی ساخته شده است. نت‌های اضافه می‌تواند توسط “تکنیک بندینگ (Bending)” نواخته شود (بعداً توضیح داده خواهد شد) و مقیاس‌های مختلف را می‌توان با نواختن در پزیشن های مختلف بدست آورد. (بعداً توضیح داده خواهد شد).
کروماتیک
نوعی سازدهنی فانتزی می‌باشند. یک دکمه کوچک در کناره دارند که با فشار این دکمه، هر نوتی که می‌نوازید یک نیم پله بالا می‌رود. با این کار می‌توانید هر نتی را در مقیاس موسیقی بنوازید. اگرچه این سازهای دهنی انعطاف پذیری بیشتری دارند، اما نواختن آنها غالباً دشوارتر است، به خصوص اگر سعی در تکنیک Bend دارید همچنین نواختن آن با موسیقی” بلوز (blues)” توصیه نمی‌شود.
ترمولو و اکتاو
این دو سازدهنی دارای دو ردیف سوراخ هستند. روی ترمولو، نت‌ها کمی جدا از هم کوک می‌شوند، اما تقریباً یکسان هستند و یک اثر لرزاننده جالب به نام”ترمولو” ایجاد می‌کنند. بر روی سازدهنی اکتاو، نت‌ها به صورت یک اکتاو (۸ نت) جدا کوک می‌شوند و صدای کاملتری ایجاد می‌کنند. (همانند گیتار ۱۲ رشته‌ای) این سازهای دهنی به ندرت مورد استفاده قرار می‌گیرند.
تنظیمات ویژه: برخی از سازدهنی‌ها با مقیاس‌های مختلف مانند مقیاس‌های مینور (کوچک) و مقیاس‌های ساخته شده برای نواختن در بیش از یک کلید (کوک) ارائه می‌شوند.
با یک سازدهنی دیاتونیک، ترجیحاً با کلید C آموزش را شروع کنید (زیرا این آسانترین کلید برای یادگیری می‌باشد).
برند سازدهنی
رایج‌ترین برندها Hohner، Hering، Lee Oskar، Suzuki، Seydel، Bushman و Huang می‌باشند.
هونر (Hohner) برندی ست که بیشتر درباره آن می‌شنوید و جز رایج‌ترین برندها می‌باشد. با این حال بهترین نوع ساز دهنی را تولید نمی کندهونر سازدهنی‌های متنوع زیادی که، برخی خوب و برخی نه چندان خوب هستند را ارائه می‌کند.
برای یک مبتدی، من شخصاً لی اسکار را توصیه می‌کنم. نواختن آنها بسیار آسان است البتهاما این تنها برندی نیست که شما می‌توانید استفاده کنید، قطعاً سازدهنی‌های بسیار خوب دیگری نیز وجود دارند. برای اطلاعات بیشتر در مورد سازدهنی‌های مناسب برای مبتدیان به این نمودار نگاهی بیندازید.
چگونه یک سازدهنی کار می‌کند
اگر بخواهید به سوراخ‌های سازدهنی بدمید، یک به یک از چپ به راست، شما می‌توانید نت‌های ۱، ۳ و ۵ از آکورد ماژور” آکورد اصلی گام” (C،E، G در کلید C) که سه مرتبه تکرار می‌شود (همچنین یک C بالا در پایان) بشنوید. البته این کار به تنهایی خیلی به درد شما نمی‌خورد، زیرا تنها یک آکورد است.
به همین دلیل نواختن سازدهنی شامل ترکیبی از دم و بازدم (فوت کردن blowing وکشیدن drawing) است. اگر درون حفره‌ی ۴ بر روی هارمونیک C بدمید، C را می‌شنوید. اکنون هوا را بکشید (استنشاق) کنید – این نت به سمت بالا به سوی D حرکت می‌کند. درون حفره بعدی یعنی E بدمید، بازدم شما وارد F می‌شود. دمیدن در سوراخ ۶ باعث ایجاد یک G، باعث هدایت بازدم به سمت A می‌شود. برای سایر حفره‌ها (به دجز چند مورد) نیز این قانون حاکم است.
سه حفره اصلی عجیب و غریب حفره‌های ۲، ۷ و ۱۰ هستند. در سوراخ‌های ۷-۲-۱۰، الگوی ذکر شده در بالا تغییر می‌کند، بنابراین بازدم نت را به سمت پایین به جای بالا حرکت می‌دهد.
گیج کننده به نظر می‌رسد؟ همینطور است. نمودار بالا باید مسائل را بسیار واضح‌تر کند.
تکنیک‌های نواختن
بسیاری از نوازندگان مبتدی سازدهنی در این بخش با آن روبرو می‌شوند. شما به چارت مرحله قبل نگاه می‌کنید و می گویید، “به نظر کار راحتی ست”، درون سازدهنی خود بدمید و نت‌ها را ایجاد کنید. اما به این سادگی‌ها نیست در ادامه روش‌های نواختن مختلفی برای نواختن تنها یک نت آورده شده است.
دو روش اصلی وجود دارد:
روش پوکر (Pucker)
آرام شروع کنید. در صورت دم یا بازدم، چندین نت را خواهید شنید. حالا لبهای خود را به سمت بیرون فشار دهید، تقریباً مثل اینکه می‌خواهید شخصی را ببوسید. آزمایش کنید تا زمانی که بتوانید یک نت تنهای واضح و روشن دریافت کنید. حالا همینطور بمانید. ممکن است کمک کننده باشد که بدانید لبهای شما بیش از آن که بر روی سازدهنی باشند اطراف یا بالای سازدهنی هستند. اگر سازدهنی را از لبهای خود دور کنید و کاملاً خنده دار به نظر برسید، یعنی دارید به درستی عمل می‌کنید.
این کار ممکن است در ابتدا دشوار به نظر برسد، اما همین که به آن مسلط شدید (که زیاد طول نمی‌کشد)، یک روش بسیار مؤثر برای نواختن خواهد شد.
روش زبان (Tongue)
دهان خود را طوری تنظیم کنید تا حفره‌های مختلف را بپوشاند، سپس حفره‌هایی که به آنها نیاز ندارید با زبان خود بپوشانید. این روش اغلب برای “از هم جدا کردن” نت‌ها استفاده می‌شود و به شما این امکان را می دهدتا با استفاده از زبان، دو نت را که مستقیماً در کنار یکدیگر نیستند، بنوازید.
اینکه شما از کدام روش استفاده می‌کنید کاملاً به خود شما بستگی دارد.
یک آهنگ را امتحان کن
در اینجا برخی از جدول بندی سازدهنی ابتدایی از وب سایت Dave Gage آورده شده است. B به معنی دمیدن هوا و D به معنی استنشاق هوا رو به داخل است.
تکنیک Bending قسمت اول
Bending روشی است که در ابتدا تسلط به آن آن دشوار است، اما با تمرین، انجام آن آسان می‌شود. با این حال، این دقیقاً یک تکنیک ابتدایی نیست و باید قبل از اینکه آن را تمرین کنید سعی کنید همه کارهایی را که قبلاً ذکر شد، به ویژه نواختن نت‌های تکی (single net) را تمرین کنید.
Bending برای تغییر گام یک نت استفاده می‌شود. در هنگام دم یا بازدم، در حالی شما شکل دهان خود را تغییر می‌دهید، سرعت لرزش نی و گام صدای نت (دانگ صدا) تغییر می‌کنند. Bending در درجه ابتدا در هنگام نواختن سازدهنی بلوز استفاده می‌شد.
Bending های متداول،Bend های دمی (استنشاقی) به ویژه در نت‌های پایین می‌باشند. با این وجود، Bending بازدمی نیز وجود دارد.
تکنیک Bending قسمت دوم
نواختن ” Bending ” با استفاده از روش TILT
با کشش (دم) شماره ۴ شروع کنید (برای شروع می‌توانید هر نتی را انتخاب کنید اما به نظر می‌رسد توافقات عمومی بر این است که راحت‌ترین دم شماره ۴ می‌باشد). به یاد داشته باشید که باید زاویه جریان هوا را روی نی تغییر دهید تا نت “Bend ” شود. بنابراین بیایید کمی تقلب کنیم و زاویه سازدهنی را تغییر دهیم تا زاویه جریان هوا با تغییر دهان، زبان و گلو تغییر کند. سازدهنی را در انتهای آن نگه دارید و سپس در حالی که یک ۴ واضح می‌نوازید پشت سازدهنی را به سمت بالا و به سمت بینی خود متمایل کنید.
اجازه ندهید که سر، دهان و زبان شما تکان بخورد با این کار در وهله اول اثر کج شدن سازدهنی را خنثی می‌کنید.
به یاد داشته باشید: برای Bend شدن نت باید زاویه جریان هوا را در میان نی تغییر دهید. این ترفند کج شدن سازدهنی به سمت بالا، همان تغییر زاویه را ایجاد می‌کند که در نهایت باید یاد بگیرید با دهان، زبان و رویه خود این کار را انجام دهید. اگر سازدهنی از دهان شما بیرون آمد، کار را از ابتدا شروع کنید و مطمئن شوید که سازدهنی را به اندازه کافی درون دهان خود قرار داده‌اید تا خارج نشود.
نکات شیب بندی
نی در هر حفره برای Bend شدن به زوایای متفاوتی نیاز دارد. به طور کلی این زوایا به این شکل است:
- دمیدن در حفره شماره ۴ تقریباً ۴۵ درجه زاویه جریان هوا تغییر می‌دهد.
- دمیدن در حفره شماره ۲ تقریباً ۷۵ تا ۹۰ درجه زاویه جریان هوا را تغییر می‌دهد.
- دمیدن در حفره شماره ۳ در بین ۴۵ تا ۹۰ درجه زاویه جریان هوا را تغییر می‌دهد.
تکنیک‌های کج کردن را انقدر آزمایش کنید تا تغییری در گام ببینید. هنگامی که شروع به “Bend شدن” می‌کنید مرتباً تمرین کنید تا زمانی که بتوانید تغییر محسوسی در گام ایجاد کنید. اگر نمی‌توانید این تکنیک را با حفره شماره ۴ شروع کنید، حفره دیگری را امتحان کنید. اگر با یک جلسه تمرین به نتیجه‌ای نرسیدید در جلسه بعد دوباره این کار را امتحان کنید. تسلیم نشوید و وبه تمرین خود ادامه دهید.
نواختن “Bend” بدون کج شدن سازدهنی
پس از رسیدن به نقطه‌ای که توانستید با استفاده از روش کج کردن “Bend” کنید، وقت آن فرا رسیده است که یاد بگیرید چگونه همان صدا را بدون کج کردن ساز ایجاد کنید. کج کردن برای دستیابی به تکنیک Bend مناسب است. اما اگر دائماً سازدهنی را به اطراف کج کنید، نمی‌توانید آهنگ‌های زیادی را بنوازید. اکنون باید یاد بگیرید که شکل دهان و زبان خود را تغییر دهید تا همان تغییر جریان هوا را که با کج شدن سازدهنی به دست آوردید، شبیه سازی کنید. این دشوارترین تکنیک سازدهنی است که با کلمات توصیف نمی‌شود.
- با نواخنتن یه نت کششی منفرد و آسان شروع کنید.
- فک پایین خود را فقط کمی به طرف جلو ببرید.
- نوک زبان خود را به سمت دندانهای جلویی پایین فشار دهید.
- زبان خود را به سمت سقف دهان خود بچسبانید.. (اما آنقدر قوس نزنید که جریان هوا را قطع کنید).
- برای جبران زاویه شارپ جریان هوا ناشی از تغییرات فک و زبان، کمی محکم‌تر نفس بکشید (هوا را بکشید).
- احتیاط: خیلی محکم این کار را انجام ندهید در غیر این صورت از draw bend” “ (بند کششی) به over draw bend” “ (بند خیلی کششی) عبور خواهید کرد.
- ۲،۳،۴ و ۵ را تا حد امکان به طور همزمان انجام دهید.
- به تغییر در گام گوش دهید (“Bend”).
- تبریک می گویم!
- بلافاصله پس از Bend، زبان و فک خود را شل کنید.
- زبان خود را به جای معمول خود برگردانید (در پایین دهان خود)
- مکش را ادامه دهید. نت باید به صدای واضح تک نت معمول خود برگردد.
برای بندینگ یک نت، تنها به دو چیز نیاز است:
نواختن در پوزیشن‌های متفاوت – مقدمه
در سازدهنی شما ممکن است بیش از یک کلید چاپ شده داشته باشد. در یک طرف آن احتمالاً کلید C و در طرف دیگر کلید G وجود دارد. بالاخره کدام کلید مورد نظر است؟. کدام کلید است؟ سازدهنی شما از نظر فنی درکلید C قرار دارد، اما انواع دیگر سازدهنی با مقیاس‌های مختلف، می‌توانند روی کلید G تعریف شده باشند.
پوزیشن طبیعی سازدهنی (کلید C) پوزیشن اول یا چنگ مستقیم نامیده می‌شود. دومین پوزیشن یا همان کراس هارپ، کلیدی در موقعیت پنجم از پوزیشن اول است (G).
چرا از پوزیشن های مختلف استفاده کنیم؟ دو دلیل دارد. در ابتدا، آنها به شما امکان را می‌دهند با چند کلید روی یک سازدهنی بنوازید. دوم، به شما دو مقیاس اجرا غیر از مقیاس ماژور استاندارد را می‌دهد. به عنوان مثال، اگر می‌خواستم مقیاس بلوز را در C اجرا کنم، از سازدهنی در کلید F استفاده می‌کنم.
هر موقعیت نسبت به موقعیت بعدی یک پنجم است. بنابراین، در سازدهنی C، جایگاه اول در کلید C، دوم در G، 3 در D، 4 در A، و ۵ در E قرار دارد. شما به ندرت از چیزی فراتر از موقعیت پنجم استفاده خواهید کرد، و شما معمولاً به ۱، ۲ و ۴ می‌چسبید.
پوزیشن دوم
پوزیشن دوم، همانطور که قبلاً ذکر شد، در کلید G قرار دارد. در درجه اول برای سازدهنی بلوز استفاده می‌شود.
برای نواختن مقیاس بلوز، از این جدول استفاده کنید:
شما همچنین می‌توانید یک مقیاس میکسولیدین (G A B C D E F G) و یک مقیاس ماژور pentatonic (G A B D E G) اجرا کنید اما آنقدرها معمول نیستند.
پوزیشن سوم
پوزیشن سوم پنج نت از دومین پوزیشن فاصله دارد.. در سازدهنی C، این پزیشن در کلید D قرار دارد. برای اجرا در مقیاس بلوز یا مقیاس کوچک دوریان می‌توانید از پوزیشن سوم استفاده کنید (که تقریباً یک مقیاس کوچک است و می‌توان از آن برای اجرا در موارد بسیار جزئی استفاده کرد. فقط نت هفتم این گام شارپ است).
جدول زیر را مشاهده کنید:
پوزیشن چهارم (مقیاس کوچک)
پوزیشن چهارم پنج نت از پوزیشن سوم بالاتر است. در سازدهنی C، این پوزیشن در کلید A قرار دارد. شما می‌توانید از پزیشن چهارم برای اجرا در مقیاس کوچک یا مقیاس کوچک پنتاتونیک استفاده کنید، که یک نت کوتاه‌تر از مقیاس بلوز است (A C D E G A) اگر در خمش های بالاتر مهارت دارید (برای افراد حرفه‌ای) می‌توانید Eb را در مقیاس بالاتر اضافه کنید و آن را به مقیاس بلوز تبدیل کنید. اما بیشتر برای مقیاس کوچک استفاده می‌شود. به جداول زیر مراجعه کنید.
پوزیشن پنجم (مقیاس بلوز)
موقعیت پنجم نسبت به بقیه رواج کمتری دارد و خیلی بعید است که به آن احتیاج پیدا کنید. این پوزیشن در کلید E قرار دارد. با کمی Bending، می‌توانید مقیاس بلوز یا مقیاس کوچک پنتاتونیک یا حتی یک مقیاس کوچک فریگیان (phrygian) را بنوازید، اگرچه همه این مقیاس‌ها در حالت‌های مختلف (که به آن کلمات فانتزی بلند گفته می‌شود) کمی خارج از محدوده اکثرسبک های موسیقی سازدهنی می‌باشد. برای اجرا در مقیاس کوچک فریگیان (یا هر حالت دیگری که قبلاً ذکر شد) کافی است نواختن سازدهنی را مستقیم نت بعد نت ادامه دهید و در نت هر کلیدی که در آن هستید گام را پایان دهید. بنابراین یک گام مینور فرژین در سازدهنی C می‌بایست به صورت EFGABCDE باشد. در تصویر بالا علائم مربوط به گام بلوز نشان داده شده است. برای تبدیل گام بلوز به گام مینور پنتاتونیک، نت چهارم را حذف کنید.
گام دوازدهم: گردآوری سازدهنی
اگر واقعاً به سازدهنی علاقه مندید و قصد دارید به طور جدی از آن برای نواختن موسیقی استفاده کنید، به هارمونیکاهایی با کلیدهای متفاوت نیاز دارید. البته با سازدهنی C شروع کنید. سپس اگر می‌خواهید پیشرفت کنید، می‌توانید از آنها در همان کلیدهایی که می‌خواهید استفاده کنید. من به کلیدهای طبیعی (مثلاً C به جای C#) پایبند مانده‌ام البته به استثنای B. به جای آن، از کلید Bb که رایجتر است استفاده کنید زیرا به شما امکان اجرای بلوز در کلید F به جای F# را می‌دهد. سازدهنی هایی در کلیدهای A، Bb، C، D، E، F و G هم وجود دارند
تمیز کردن سازدهنی
در هنگام استفاده متوجه می‌شوید که درون سازدهنی شما کثیف و روغنی می‌شود پس باید هر از چند گاهی ساز خود را تمیز کنید.
تمیز کردن بدون جدا کردن
اگر سازدهنی شما دارای یک شانه پلاستیکی است (برخلاف چوب یا فلز) می توانیدبه وسیله آب (دمای اتاق) ساز را شست وشو داده و اجازه دهید تا خشک شود.
تمیز کردن با جدا کردن
برای تمیز کردن کامل‌تر، شما می‌توانید صفحه پوششی را باز کنید و آنها را با آب، صابون و یک مسواک قدیمی تمیز کنید. اما اطمینان حاصل کنید که همه صابون‌ها کاملاً شسته شوند تا در هنگام تمرین ساز شما طعم صابون ندهد.، اگر ساز شما چوبی ست، کافی است آن را با مسواک بمالید. از آب و صابون استفاده نکنید. می‌توانید از آب و صابون روی فلز استفاده کنید، اما از خشک کردن کامل آن مطمئن شوید تا زنگ نزند.
می‌توانید صفحات پوششی را با همان روش‌ها تمیز کنید.
صفحات نی را می‌توان به همین ترتیب منهای مسواک تمیز کرد.
همچنین کیت‌های تمیز کردن متنوعی وجود دارد که می‌توانید با برس مخصوص و محصولات ساخته شده برای تمیز کردن سازدهنی خریداری کنید.
حال که این نکات ارزش‌مند در نوازندگی سازدهنی را یاد گرفتیم بهترین زمان برای آغاز یادگیری سازدهنی است. همین امروز با مجموعه آموزش سازدهنی در سایت خنیاگر آغاز کن، ویدیوهای آموزشی را ببین، تمرینات را انجام بده و از پیشرفت و نوازندگی خودت لذت ببر.
