تاریخچه‌ی هنگدرام یکی از موضوعاتی است که ذهن بسیاری از علاقه‌مندان به این ساز مدرن و متفاوت را به خود مشغول کرده است. اگر برایتان سؤال شده که تاریخچه‌ی هنگدرام چیست، این ساز از کجا آمده و چگونه در مدت کوتاهی به چنین محبوبیتی رسیده، جای درستی آمده‌اید! در این مقاله قرار است با هم به بررسی تاریخچه‌ی هنگدرام بنشینیم، سازنده‌ی هنگدرام را بشناسیم؛ از قدمت هنگدرام در ایران و جهان بگوییم و مسیر رشد و تکامل آن را دنبال کنیم.
اگر هنوز هیچ‌گونه دانش و معلوماتی درباره‌ی هنگدرام ندارید، پیشنهاد می‌کنیم پیش از مطالعه‌ی ادامه‌ی مطلب، نگاهی به مقاله‌ی آشنایی با ساز هنگدرام بیندازید.
شکل‌گیری ساز و آغاز تاریخچه هنگدرام
تاریخچه‌ی هنگدرام با ابداع آن در سال ۲۰۰۰ میلادی توسط دو سازنده‌ی آلمانی به نام‌های فلیکس رونر و سابینا شرر در شهر برن سوئیس آغاز شد. آن‌ها با الهام از سازهای سنتی کوبه‌ای مختلف، به‌ویژه طبله و گاتام (کوزه‌ی هندی)، موفق به طراحی سازی شدند که هم کوبه‌ای است و هم قابلیت اجرای ملودی را دارد. اما در میان این سازها تأثیر استیل‌پن از همه پُررنگ‌تر بود تا جایی که بعدها به آن لقب «مادر ساز هنگدرام» داده شد.
استیل‌پن، سازی کوبه‌ای-ملودیک است که از بشکه‌های فلزی بازیافتی ساخته می‌شود و با کمک چکش و سندان به نت‌های مختلف کوک می‌گردد. این ساز نقشی کلیدی در ساخت هنگدرام و شکل‌گیری طراحی آن داشته است.
این ساز در نقاط مختلف جهان با ویژگی‌ها و ساختارهای متفاوتی توسعه یافته، اما دو نمونه‌ی آن که از باقی انواع شناخته‌شده‌تر است عبارتند از:
- استیل‌پن‌های آفریقایی
این نوع استیل‌پن از بشکه‌های فلزی آلومینیومی یا برنجی ساخته می‌شود و معمولاً دارای هفت نت است. استفاده از آن در سبک‌های سنتی آفریقایی رایج بوده و ریتم‌هایی خاص و عمیق تولید می‌کند.
- استیل‌پن‌های آمریکای جنوبی
این سازها بیشتر، از گالن‌های گالوانیزه تهیه می‌شوند و معمولاً نه نت دارند. استیل‌پن‌های آمریکای جنوبی برای اجرای موسیقی‌های سنتی همان منطقه طراحی شده‌اند و پایه‌گذار بخشی از صدای هنگدرام امروزی محسوب می‌شوند.
مراحل اولیه‌ی ساخت در تاریخچه هنگدرام
در مسیر شکل‌گیری ساز هنگ درام و تاریخچه‌ی آن، یکی از نقاط کلیدی زمانی بود که فلیکس رونر و سابینا شرر از ایده‌پردازی صرف عبور کردند و وارد فاز عملی ساخت هنگدرام شدند. آن‌ها ابتدا با طراحی یک استیل‌پن کوچک شروع کردند و سپس با انجام آزمایش‌های مکرر روی مواد مختلف به ترکیبی ایده‌آل دست یافتند: استفاده از فولاد نیتراته.
فولاد نیتراته آلیاژی خاص است که با غوطه‌ور کردن فولاد در محلول نیترات آهن به دست می‌آید. این ماده علاوه بر قابلیت شکل‌پذیری بالا، در برابر خراش، خوردگی و فشار هم مقاوم است. همین ویژگی‌ها باعث شد تا ساز جدید آن‌ها نه‌تنها از نظر ظاهری منحصربه‌فرد باشد، بلکه صدایی گرم، عمیق و متمایز نیز تولید کند؛ صدایی که بعدها به امضای صوتی هنگدرام تبدیل شد.
اولین معرفی عمومی در تاریخچه هنگدرام
اولین حضور عمومی هنگدرام در سال ۲۰۰۱ میلادی رقم خورد؛ زمانی که این ساز برای نخستین بار در نمایشگاه بین‌المللی Musikmesse Frankfurt در آلمان به نمایش گذاشته شد. این نمایشگاه که یکی از بزرگترین رویدادهای موسیقی جهان به‌شمار می‌رود، هر ساله در شهر فرانکفورت برگزار می‌شود و محل گردهمایی سازندگان، نوازندگان و علاقه‌مندان از سراسر دنیاست.
در همان سال این ساز تازه‌وارد به دنیای موسیقی، به‌سرعت توجه شرکت‌کنندگان و متخصصان را به خود جلب کرد و اولین گام را در جهت آغاز شهرت و جهانی شدن در تاریخچه‌ی هنگدرام برداشت.
تغییر و تحول در ساختار و تولید، در تاریخچه هنگدرام
در ادامه‌ی تاریخچه‌ی ساز هنگدرام، یکی از مهم‌ترین تحولات، به نحوه‌ی تولید آن مربوط می‌شود. در ابتدا این ساز تنها در کارگاه کوچک رونر و شرر به نام «PANArt» ساخته می‌شد و با نام تک هجایی «هنگ» به فروش می‌رسید. در این دوران در ساخت هنگدرام دقت و زمان زیادی صرف می‌شد و در نهایت فقط در اختیار گروه کوچکی از نوازندگان قرار می‌گرفت.
بعدها، با افزایش محبوبیت این ساز، بسیاری از سازندگان مستقل در سراسر جهان شروع به ساخت هنگدرام کردند و این ساز در انواع گوناگون، قیمتهای متفاوت و حتی اسامی مختلف (مانند هندپن و پنتام) در دسترس همه‌ی هنرجویان قرار گرفت (برای آشنایی با نام‌های مختلف هنگدرام به مقاله‌ی فرهنگ واژگان و اصطلاحات هنگدرام مراجعه کنید).
در حال حاضر انواع هنگدرام در ابعاد، اشکال، کوک و گام‌های مختلف تولید می‌شوند که از نظر اندازه، قیمت، جنس، تعداد نت و شکل ظاهری با یکدیگر متفاوت‌اند.
جایگاه هنری و کاربرد موسیقایی این ساز در تاریخچه هنگدرام
یکی از دلایل رشد محبوبیت این ساز در طول تاریخچه‌ی هنگدرام، صدای منحصربه‌فرد و قابلیت‌های ملودیک آن است. این ساز با ترکیب ظاهری خاص و طنین آرامش‌بخش خود، به یکی از محبوب‌ترین گزینه‌ها برای مدیتیشن، موسیقی‌درمانی و بداهه‌نوازی تبدیل شده است.
امروزه از هنگ‌درام‌نوازی در سبک‌های مختلف موسیقی از جمله پاپ، جَز، موسیقی الکترونیک، نیو اِیج، موسیقی تجربی و حتی آثار مینیمالیستی استفاده می‌شود. نواختن هنگدرام حالا تنها محدود به نوازندگان خاص و سبک‌هایی محدود نیست، بلکه سازی است در دسترس همه‌ی اقشار جامعه‌ی موسیقی.
برای کسانی که هنوز دقیق نمی‌دانند چه‌چیز درباره‌ی هنگدرام آن را منحصربه‌فرد کرده است، شاید همین کارکرد گسترده در سبک‌های متنوع، یکی از پاسخ‌ها باشد.
تاریخچه هنگدرام در ایران
تاریخچه‌ی هنگدرام در ایران، نمونه‌ای از پذیرش سریع و خلاقانه‌ی یک ساز نوظهور در دل جامعه‌ای با پیشینه‌ی موسیقایی غنی است. ورود اولیه‌ی این ساز به کشور، به اوایل دهه‌ی ۱۳۸۰ شمسی بازمی‌گردد؛ زمانی که چند نمونه از خارج، وارد کشور شد و در اختیار افرادی محدود قرار گرفت.
اما نقطه‌ی تحول واقعی در یک دهه‌ی بعد، یعنی اوایل دهه‌ی ۱۳۹۰ رخ داد؛ زمانی که کیارش امیری‌راد به‌عنوان یکی از نخستین نوازندگان این ساز در ایران، شروع به وارد کردن هنگدرام و انتشار آن نمود. این حرکت، بنیاد ورود رسمی هنگدرام به ایران را گذاشت (اگر علاقه‌مند به یادگیری این ساز با تدریس کیارش امیری‌راد هستید، به صفحه‌ی آموزش هنگدرام خنیاگر مراجعه کنید).
پس از آن، با رشد علاقه‌ی هنرجویان و اضافه شدن آموزگاران بیشتر، یادگیری هنگدرام به‌سرعت گسترش یافت. هنرمندان جوان، این ساز را در اجراهای خیابانی، پروژه‌های تلفیقی و موسیقی تجربی به کار بردند و برخی کارگاه‌های داخلی، به ساخت هنگدرام در کشور نیز پرداختند. نتیجه‌ی آن تولید انواع هنگدرام ایرانی با طراحی‌های بومی‌شده و قیمتهای اقتصادی‌تر بود که دسترسی را برای علاقه‌مندانِ این ساز آسان‌تر هم نمود.
آینده‌ای روشن برای تاریخچه هنگدرام
در مورد آینده‌ی هنگدرام می‌توان گفت که این ساز به دلیل قابلیت‌های فراوان و ویژگی‌های خاص خود، به‌احتمال زیاد نه‌تنها محبوبیتش را در سال‌های آتی حفظ خواهد کرد، بلکه جایگاه بالاتری در دنیای موسیقی نیز خواهد یافت.
از جمله عوامل مؤثر بر حفظ و توسعه‌ی بیشتر این ساز در آینده‌ی موسیقی جهان، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- صدای خاص و متفاوت: صدای هنگدرام، ترکیبی از ویژگی‌های کوبه‌ای و ملودیک است که لطافت، عمق و آرامش ویژه‌ای دارد. این صدا، به‌واسطه‌ی ساختار منحصربه‌فرد هنگدرام و جنس فلز خاص آن شکل گرفته و یکی از بهترین اصوات برای آرامش، تمرکز و موسیقی‌درمانی تشخیص داده شده است.
- قابلیت‌های انعطاف‌پذیر: هنگدرام، سازی منعطف، خلاقانه و با تنوع بالاست که می‌توان از آن برای نواختن طیف گسترده‌ای از سبک‌های موسیقی استفاده کرد. علاوه بر اینکه قابلیت اعمال نوآوری و تغییرات بیشتر، چه در زمینه‌ی ساخت هنگدرام و چه در زمینه‌ی نواختن هنگدرام هم وجود دارد.
- تولید بیشتر و دسترسی آسان‌تر: امروزه، ساخت تعداد بیشتر هنگدرام باعث شده است که این ساز در دسترس طیف گسترده‌تری از افراد قرار بگیرد. این امر، به افزایش محبوبیت هنگدرام کمک زیادی می‌کند.
- افزایش مدرسین: در سال‌های اخیر، بسیاری از آموزشگاه‌های موسیقی و مدرسین سازهای کوبه‌ای، آموزش هنگدرام را وارد برنامه‌های خود کرده‌اند. این امر، مسیر را برای علاقه‌مندان هموارتر کرده و منجر به افزایش نوازندگان و هنرجویان این ساز گردیده است.
- حضور گسترده در رسانه‌های اجتماعی: رسانه‌های اجتماعی، نقش مهمی در معرفی و محبوبیت سازها ایفا می‌کنند. هنگدرام نیز یک ساز متفاوت و جذاب است که اجراهای مختلف آن در پلتفورم‌هایی مانند اینستاگرام و یوتیوب به‌شدت بازنشر می‌شود. این امر، در رشد محبوبیت و معرفی هنگدرام به افراد بیشتر، به‌شدت تأثیرگذار بوده است.
- افزایش نیاز به موسیقی آرامش‌بخش: در دنیای پر استرس امروز، گرایش به‌سمت موسیقی‌های ملایم و نوای سازهای آرامش‌بخش بیشتر شده و هنگدرام به‌دلیل لطافت، ملایمت و آرامش خاصی که دارد، پاسخ دقیقی به این نیاز می‌دهد.
با توجه به تمام این عوامل، می‌توان پیش‌بینی کرد که ساز هنگدرام در سال‌های آینده نه‌تنها محبوب‌تر خواهد شد، بلکه در برخی سبک‌ها نیز به‌عنوان ساز اصلی ایفای نقش خواهد نمود. در مجموع، علاوه بر تاریخچه‌ی هنگدرام که هرچند کوتاه اما پُربار بود، می‌توان گفت که آینده‌ی آن نیز روشن، غنی و قابل پیشرفت است.
جمع‌بندی
تاریخچه‌ی هنگدرام نشان می‌دهد که چگونه یک ساز تازه‌وارد، با ریشه‌هایی در استیل‌پن و الهام از سازهای سنتی، توانست در زمانی کوتاه مسیر جهانی شدن را طی کند. طراحی نوآورانه، صدای منحصربه‌فرد و تنوع در اجرا، ساز هنگدرام را از یک ابداع کارگاهی به پدیده‌ای بین‌المللی در دنیای موسیقی تبدیل کرد.
با توجه به عوامل مختلف از جمله رشد فزاینده‌ی علاقه‌مندان به آشنایی با هنگدرام، گسترش آموزش آن و راه یافتنش به سبک‌های مختلف موسیقی، می‌توان آینده‌ای روشن و پایدار برای این ساز در چشم‌انداز موسیقی معاصر متصور شد.
این ساز آرامش‌بخش، هم الهام‌بخش خلاقیت است و هم دریچه‌ای به‌سوی کشف استعدادهای نهفته‌ی موسیقایی شما. اگر به‌دنبال یادگیری هنگدرام هستید و می‌خواهید مسیر نوازندگی را با راهنمایی حرفه‌ای آغاز کنید، همین حالا به دوره‌ی آموزش هنگدرام خنیاگر بپیوندید و دنیای جدیدی از صداها را تجربه کنید.
سؤالات متداول درباره تاریخچه هنگدرام
ساز هنگدرام برای اولین بار در کشور سوئیس و شهر برن ساخته شد. این ساز امروزه در کشورهای مختلفی تولید می‌شود اما خاستگاه آن سوئیس می‌باشد.
مخترع هنگدرام دو سازنده‌ی آلمانی به نام‌های فلیکس رونر و سابینا شرر بودند که این ساز را در سال ۲۰۰۰ میلادی ابداع کردند.
ورود رسمی ساز هنگدرام به ایران، به اوایل دهه‌ی ۱۳۹۰ شمسی بازمی‌گردد، زمانی که کیارش امیری‌راد هنگدرام را به کشور وارد کرد و به تدریس آن مشغول شد.