هنگدرام، سازی فلزی با صدایی منحصربه‌فرد و ساختاری ظریف است که برای حفظ کیفیت صوتی و عملکرد صحیح، به مراقبت دقیق و اصولی نیاز دارد. حساسیت این ساز نسبت به ضربه، رطوبت و آلودگی‌های سطحی، لزوم رعایت نکاتی در نگهداری، تمیزکاری و جا‌به‌جایی آن را دوچندان می‌کند.
در این مقاله با مهم‌ترین نکات مربوط به محافظت و مراقبت از هنگدرام آشنا می‌شوید تا بتوانید این ساز ارزشمند را در بهترین شرایط نگه داشته و از صدای زلال آن برای سال‌ها لذت ببرید.
دلایل دقت در مراقبت و نگهداری از ساز هنگدرام:
چرا باید در نگهداری از هنگدرام دقت داشته باشیم؟ هنگدرام یک ساز گران‌قیمت و حساس محسوب می‌شود که برای حفظ کیفیت و طول عمر آن، حتماً بایستی یک سری نکات ضروری را رعایت کرد. در اینجا به چند دلیل مهم برای دقت در نگهداری از هنگدرام اشاره می‌کنیم:
- هزینه‌ی بالای هنگدرام: هنگدرام سازی گران قیمت است و بنابراین، حفظ آن اهمیت بالایی دارد. با توجه به قیمت بالای این ساز، اگر به‌درستی از آن نگهداری نکنید، در زمان تعویض یا تعمیر هنگدرام هم، مجبور می‌شوید هزینه‌ی زیادی برای آن بپردازید.
- حساسیت ساز: هنگدرام از آلیاژهای خاص فلزی ساخته شده و در برابر تغییرات شدید دما و رطوبت، ضربه، خراش و سایر عوامل آسیب‌زا، حساس و آسیب‌پذیر است؛ بنابراین، لازم است که در نگهداری از این ساز دقت زیادی داشته باشید.
- کیفیت صدای ساز: هنگدرام سازی ملودیک است که کیفیت صدای آن به عوامل مختلفی از جمله کوک ساز، نحوه‌ی نواختن و همچنین سلامت ساز بستگی دارد. اگر مراقب هنگ‌درامِ خود نباشید، ممکن است کوک ساز تغییر کند یا ساز دچار آسیب شود و بر کیفیت صدای آن تأثیرات منفی بگذارد.
حال که اهمیت دقت در نگهداری هنگدرام را درک کردیم، به نکاتی که باید در این زمینه مد نظر قرار داده شوند می‌پردازیم:
۱. شرایط محیطی مناسب برای هنگدرام
هنگدرام از فلز ساخته شده و در برابر تغییرات شدید دما و رطوبت آسیب‌پذیر است؛ بنابراین، مهم است که آن را در محیطی خشک و با دمای متعادل نگهداری کنید.
دمای ایده‌آل برای نگهداری هنگدرام بین ۱۸ تا ۳۰ درجه‌ی سانتی‌گراد است. رطوبت نسبی نیز باید بین ۴۰ تا ۶۰ درصد باشد.
اگر هنگدرام خود را در محیطی با دمای بالا نگهداری کنید، ممکن است ساز دچار انبساط شود و کوک آن تغییر کند. رطوبت بالا نیز می‌تواند ساز را دچار زنگ‌زدگی کند.
برای جلوگیری از آسیب دیدن هنگدرام در اثر تغییرات شدید دما و رطوبت، از قرار دادن ساز در مجاورت منابع سرمایشی و گرمایشی مثل بخاری، کولر، کنار پنجره و مقابل آفتاب خودداری کنید.
علاوه‌بر آن، استفاده از کیف مخصوص هنگدرام نیز در این مواقع توصیه می‌شود. کیس و کاورهای ساز، به‌ویژه نوع هارد یا سخت آن‌ها، محافظ خوبی برای ساز در برابر تغییرات دما و رطوبت هستند.
۲. استفاده از کیس و کاور هنگدرام
کیس مناسب و مخصوص هنگدرام باید از جنس محکم و مقاوم باشد و بتواند از ساز در برابر ضربه، خراش و آسیب‌های دیگر محافظت کند. همچنین، این کیس باید دارای فضایی کافی و به‌اندازه، برای قرار دادن هنگدرام باشد، تا ساز، داخل آن تکان نخورد.
هنگام خرید کیف هنگدرام، حتما به کیفیت (جنس) و اندازه‌ی آن توجه کنید. بهتر است از خرید انواع ارزان‌قیمت آن خودداری کنید، زیرا چنین کیف‌هایی معمولا از کیفیت ساخت پایینی برخوردار هستند و نمی‌توانند از ساز به‌خوبی محافظت کنند.
۳. تمیز کردن هنگدرام
هنگدرام را باید به‌طور منظم و مرتب تمیز کنید تا از تجمع گردوغبار و چربی دست جلوگیری شود. این آلودگی‌ها می‌توانند روی سطح هنگدرام جمع شوند و به‌مرور زمان، به ساز آسیب برسانند.
برای جلوگیری از این مشکل قبل از هر بار نواختن هنگدرام، دستان خود را بشویید و پس از اتمام تمرین نیز سطح هنگدرام را با یک پارچه‌ی خشک، نرم و تمیز (مثل پارچه‌های میکروفایبر) پاک کنید و سپس آن را در کاور مخصوص خود قرار دهید.
۴. روغن‌کاری هنگدرام
یکی از مراحل مهم در نگهداری از هنگدرام، روغن‌کاری سطح آن است؛ به‌ویژه اگر ساز شما از نوع فولاد نیتراید باشد. روغن‌کاری کمک می‌کند تا سطح فلز در برابر رطوبت و زنگ‌زدگی مقاوم‌تر شود و ظاهر ساز نیز براق و سالم بماند.
برای انجام این کار، ابتدا سطح هنگدرام را با یک دستمال نرم و خشک از گردوغبار و اثر انگشت پاک کنید. سپس مقدار کمی روغن (روغن‌های طبیعی مانند روغن نارگیل) را روی یک دستمال نرم یا کف دست بریزید و با حرکات دایره‌ای به‌آرامی بر سطح رویی ساز و داخل حفره‌های نت بمالید. لازم نیست ساز را غرق در روغن کنید؛ یک لایه‌ی نازک کافی است. بعد از گذشت حداقل یک ساعت، با یک پارچه خشک و تمیز، باقی‌مانده‌ی روغن را پاک کنید.
این کار را بسته به شرایط محیطی و میزان استفاده از ساز، به صورت ماهیانه یا فصلی انجام دهید.
۵. تعمیر هنگدرام
اگر ساز شما دچار فرورفتگی، تغییر شکل یا خارج شدن از کوک گردید، به‌هیچ‌وجه خودتان برای تعمیر آن اقدام نکنید. حتی تلاش برای اصلاح یک فرورفتگی کوچک با ابزارهای خانگی می‌تواند به آسیب‌های بیشتر و غیرقابل بازگشت منجر شود.
برای تعمیر هنگ‌دارم، بهترین راه این است که آن را به سازنده‌ی اصلی یا تعمیرکار حرفه‌ای هنگدرام بسپارید؛ افرادی که ابزار دقیق و تجربه‌ی کافی برای تنظیم دوباره یا اصلاح سطح ساز را دارند.
نکات پایانی
در اینجا به چند نکته‌ی اضافی و پایانی برای افزایش طول عمر هنگدرام اشاره می‌کنیم:
- از ضربه زدن محکم به هنگدرام خودداری کنید.
- هنگدرام را در معرض کودکان و حیوانات خانگی قرار ندهید.
- هنگدرام را در جایی ثابت نگهداری کرده و از جا‌به‌جایی مکرر آن خودداری کنید.
- داخل کیفِ ساز همیشه چند بسته‌ی رطوبت‌گیر قرار دهید.
- هر چند وقت یکبار، هنگدرام را بررسی کنید تا مطمئن شوید هیچ آسیبی به آن وارد نشده است.
نتیجه‌گیری
هنگدرام، فراتر از یک ساز، همراهی آرام‌بخش در لحظات ناب زندگی است. نگهداری درست از آن، نه فقط یک وظیفه، بلکه احترامی است به صدایی که به ما آرامش و تمرکز را هدیه می‌دهد. با مراقبت آگاهانه، این ساز می‌تواند سال‌ها کیفیت و طنین دل‌نواز خود را حفظ کند و در کنار شما، لحظه‌های خاص‌تری را رقم بزند.
اگر هنوز یادگیری هنگدرام را شروع نکرده‌اید و میان علاقه و تردید مانده‌اید، پیشنهاد می‌کنیم نگاهی به مقاله‌ی پرسش‌های متداول درباره‌ی هنگدرام بیندازید. پاسخ بسیاری از سوال‌های ذهنی‌تان را آن‌جا خواهید یافت. بعد از آن می‌توانید با خیال آسوده و همراهی خنیاگر، وارد مسیر آموزش هنگدرام شوید.
