هنگدرام، سازی جادویی و شگفت‌انگیز است که با صدای دل‌نشینش، آرامش و شعف را به شنوندگان خود هدیه می‌دهد. اما راز این صدای دل‌نشین در چیست؟ پاسخ در تیون هنگدرام نهفته است.
فرآیندی پیچیده و دقیق که طی آن، هر نتِ ساز بر اساس فرکانس مشخصی کوک می‌گردد. این فرکانس‌ها، با توجه به فاصله‌های موسیقایی بین نت‌ها در نظر گرفته می‌شوند و تعیین آنها نیازمند مهارت و تجربه‌ی زیادی است. یک تیونر ماهر، با تنظیم دقیق فرکانس‌های هر نت، صدایی را خلق می‌کند که هم گوش‌نواز است و هم تأثیرگذار.
تیون یا کوک کردن هنگدرام، تنها محدود به تنظیم فرکانس نت‌ها نیست، بلکه موارد دیگری مانند انتخاب مواد اولیه، نحوه‌ی ساخت و شکل ظاهری ساز را نیز در بر می‌گیرد؛ چراکه همه‌ی این عوامل در کنار هم، تأثیر مستقیمی بر صدای هنگدرام خواهند گذاشت.
در واقع، کوک هنگدرام، یک فرآیند هنری به‌حساب می‌آید که طی آن، سازنده یا تیونر، با ذوق و سلیقه‌ی خود، صدایی را می‌آفریند که در عین زیبایی، آرامش‌بخش و تسکین‌دهنده است.
اهمیت ساختار هنگدرام در تیون آن
ساختار و تیون بسیار سخت هنگدرام، این آلت موسیقی را تبدیل به یکی از پیچیده‌ترین سازها کرده است. سازی که علی‌رغم این طراحی سخت و پیچیده، صدایی بسیار خاص و گوش‌نواز دارد.
به‌عنوان مثال یک قابلمه را در نظر بگیرید. وقتی شما روی این قابلمه ضربه می‌زنید، فقط یک صدای ساده می‌شنوید؛ اما وقتی همان ضربه را به محل نت یک هنگدرام فرود می‌آورید، شاهد نواخته شدن صدایی دل‌نشین خواهید بود. سؤال اصلی این است که چطور این اتفاق رخ می‌دهد؟
جواب ساده است. وقتی ضربه بر قابلمه وارد می‌شود، فقط یک نت از آن خارج می‌گردد؛ اما در هنگدرام، با یک ضربه، شما شاهد نواخته شدن سه نت به‌طور هم‌زمان خواهید بود. در واقع صدای هر نتِ این ساز، ترکیبی از سه نت است که با یک ضربه ادا می‌گردند: نت اصلی، نت اکتاو و پنج اکتاو که هر سه تشکیل دهنده‌ی آوای یک نت هستند.
فرکانس‌ها در تیون هنگدرام
شما اگر نت اصلی را مثلاً A4 با ۴۴۰ هرتز اولیه فرض کنید، در هنگام ضربه زدن سه صدای ترکیب شده را خواهیم شنید: صدای نت اصلی A4، اکتاو همین نت که می‌شود A5 با ۸۸۰hz و صدای نت پنجم یعنی E5 با ۱۳۲۰ هرتز.
طرز تیون شدن این سه نت را مرور می‌کنیم: در هر قسمت از نت (Tone Field) هنگدرام دو محور عمود بر هم قرار داده شده‌اند. با توجه به اینکه هر نت به شکل بیضوی است، نت اصلی روی دیمپل، نت اکتاو روی قطر اصلی و نت پنج اکتاو روی قطر فرعی، تیون می‌شوند.
در واقع صدای برآمده در اثر ضربه، حاصل لرزش و ارتعاش در دو محور اصلی بیضی است. اگر نرم‌افزارهای تیونینگ هنگدرام را هم مشاهده کنید، خواهید دید که ساز دارای سه ردیف از نت است. ردیف اول از پایین برای همان نت اصلی، ردیف دوم برای اکتاو آن نت و ردیف سوم نیز برای پنج اکتاو.
تفاوت هنگدرام ۴۴۰ هرتز با ۴۳۲ هرتز
برای اینکه متوجه شوید کوک هنگدرام شما درست است یا خیر، ابتدا باید بدانید که سازتان با چه فرکانسی تیون گردیده است. ۴۴۰ هرتز، فرکانسی ایده‌آل و استاندارد برای آلات موسیقی به‌شمار می‌رود. اما عده‌ای هم دوست دارند ساز خود را در ۴۳۲ هرتز کوک نمایند. این فرکانس چون طبیعی‌تر و هماهنگ‌تر با بدن انسان است، تأثیر آرامش‌بخش آن هم بیشتر است. به همین دلیل برای موسیقی‌های مدیتیشن و مراقبه معمولاً این نوع از هنگدرام استفاده می‌شود.
شاید بارها صدای هنگدرام تیون شده در فرکانس ۴۴۰ هرتز را شنیده باشید. اما اگر صدای هنگ‌درامی شنیدید که حالتی شبیه اکو دارد (مانند اینکه در یک اتاق خالی نواخته می‌شود) و حسی فضایی و عرفانی به شما منتقل می‌کند، بدانید که در فرکانس ۴۳۲ هرتز تیون گردیده است.
جنس صدای اسکیل‌ها (گام‌ها) بر اساس نت پایه
جنس صدای نت‌های پایه، در مقایسه‌ی دو اسکیل با هم متفاوت بوده و واقعاً نمی‌شود وصف ثابتی برای آنها قائل بود. برای این کار مُلزمیم که به اسکیل و ملودی‌های مختلف گوش دهیم تا بتوانیم آنها را از هم تشخیص دهیم. حتی نوع ماژور و مینور بودن نت پایه هم تأثیر شگرفی در جنس صدای اسکیل دارد.
در حالت کلی اگر بخواهم بگوییم که چه اسکیلی چقدر و چه مقدار تیون می‌شود و جنس صدای پایه‌ی نت‌ها چگونه است، می‌توانیم از طبقه‌بندی زیر استفاده کنیم که البته زیاد هم دقیق نیست و خود شما باید به نسبت مینور و ماژور و ملودی‌های مختلف، سنجش داشته باشید.
نت E
اسکیل و ملودی‌های بر پایه‌ی E، شفاف‌ترین و روشن‌ترین صداها را به هنگدرام می‌بخشند و شما می‌توانید به‌راحتی صدای ارتعاش فلز را از ساز بشنوید. بر روی جنس استیل شاید این امر زیاده‌روی باشد، ولی بر روی جنس نیتراید عالی عمل خواهد کرد.
نت A
اسکیل‌های بر پایه‌ی A نیز شفاف هستند اما با رنگی گرم‌تر و کمی متمایل به صداهای بم. اسکیل‌های تنظیم شده بر پایه‌ی این نت، روی جنس نیتراید جالب‌تر خواهند بود.
نت B
نت‌های برآمده از B بسیار بم هستند. تقریباً بم‌ترین صدای موجود به همرا G می‌توانند باشند. در اسکیل‌های برآمده از این نت، ارتعاش فلز کمی خفگی دارد و خیلی شفاف نیست. گام‌های ایجاد شده بر پایه‌ی این نت، طرفداران خاص خود را دارد و به نظر بر روی استیل زیباتر می‌شود.
نت C
از دیگر نت‌های معروف و پرطرفدار هنگدرام که بیشتر از دیگر نت‌ها، تیون شده و صدایی نزدیکی به نت‌های پیانو دارد. در این نت تقریباً کم‌ترین طنین و ارتعاش فلز را می‌شنوید. بعضی از ملودی‌های این نت مثل دو دیز آناسیسکا، بم محسوب می‌شوند.
نت D
نت D که به‌خودی‌خود معروفیت لازم را دارد، صدایی استاندارد و متعادل به هنگدرام می‌دهد. هنگ‌درام‌های تنظیم شده براساس آن، از لحاظ شفافیت صدا و زیر و بمی در حد وسط قرار دارند.
نت F
نت F صدایی گرم، عمیق و احساسی ایجاد می‌کند. این نت پایه که بیشتر در اسکیل‌های عرفانی و آرامش‌بخش به کار می‌رود ترکیبی از وضوح و عمق را ارائه می‌دهد.
همان‌گونه که اشاره کردیم موارد درج شده در بالا متقن و دقیق نیستند و تا اسکیل خاصی را نشنوید نمی‌توانید راجع به کمیت و کیفیت آن تصمیم بگیرید.
روش‌های شناخت کوک هنگدرام
به صورت عملی دو روش برای چک یا تنظیم کوک هنگدرام وجود دارد: روش گوشی (شنیدن آوا) و روش نرم‌افزاری. در ادامه به معرفی هر‌کدام از این روش‌ها می‌پردازیم.
روش گوشی جهت پی بردن به کوک هنگدرام
اولین و بهترین راه برای تشخیص تیون هنگدرام، آشنا بودن به صدای ساز است. یک تیونر هنگدرام یا یک متخصص با نت‌ها و گام‌های هنگدرام کاملاً آشنا است و برای تنظیم یا تست کوک این ساز، به حافظه و گوش موسیقایی خود رجوع می‌کند.
اما برای یک مبتدی، توجه به یک سری موارد پایه و کنترل آنها می‌تواند راهگشا باشد:
۱. تمام نت‌ها را امتحان نمایید. صداهای برآمده باید از یک جنس باشند اما از نت اول به آخر زیرتر گردند.
۲. نت‌های بزرگتر باید صدای بم و نت‌های کوچکتر صدای زیر ایجاد کنند.
۳. جنس صدای نت‌ها باید از نظر شفافیت، کشش و مانایی دقیقاً مثل هم باشد. اگر یکی از آنها متفاوت است، نشان می‌دهد که آن نت کوک نیست یا تیونینگ مناسبی ندارد.
۴. درهم‌تنیدگی نت‌ها از مواردی است که باعث می‌گردد تیون هنگدرام کاملاً به هم بخورد. یعنی با ضربه زدن به یک نت، نت کناری آن نیز به ارتعاش درآمده و ادا شود. در وضعیت تیون مناسب، باید هنگدرام فقط یک نت را اجرا کند و در حالتی باشد که با نت کناری هم‌پوشانی نداشته باشد. اگر این اتفاق افتاد، نشانه‌ی آن است که هنگدرام یا به خوبی تیون نشده یا تیونینگ خود را از دست داده است.
روش نرم‌افزاری: استفاده از برنامه‌ی کوک هنگدرام
نرم‌افزارهای تیون هنگدرام، با استفاده از میکروفون و بلندگو، صدای هنگدرام را ضبط کرده و سپس، با استفاده از الگوریتم‌های پیچیده، فرکانس هر نت را تعیین می‌کنند. این نرم‌افزارها، معمولاً دارای ویژگی‌هایی مانند:
- نمایش فرکانس هر نت در زمان واقعی
- امکان تنظیم فرکانس هر نت به صورت دستی
- امکان ذخیره و بارگذاری تنظیمات تیون
هستند و استفاده از آنها می‌تواند مزایای زیادی داشته باشد، از جمله:
- افزایش دقت تیون
- صرفه‌جویی در زمان
- سهولت یادگیری تیون
با این حال، استفاده از این نرم‌افزارها، بدون داشتن دانش، مهارت و تجربه‌ی کافی، نتایج مطلوبی نخواهد داشت. بنابراین، توصیه می‌شود که قبل از استفاده، آموزش‌های لازم را ببینید.
برخی از نرم‌افزارهای تیون و تست کوک هنگدرام
این نرم‌افزارها، در پلتفرم‌های مختلف مانند ویندوز، macOS، iOS و Android در دسترس هستند.
جمع‌بندی
کوک کردن هنگدرام و روش‌های تشخیص آن، اغلب یکی از سوالات متدول درباره‌ی هنگدرام برای هنرجویان این ساز بوده است؛ فرایندی ظریف و چندوجهی که نه‌تنها به ساختار فیزیکی ساز وابسته است، بلکه انتخاب فرکانس و نت پایه نیز نقشی تعیین‌کننده در رنگ صوتی آن ایفا می‌کنند.
درک تفاوت میان فرکانس‌های رایج، آشنایی با ویژگی‌های صوتی اسکیل‌ها براساس نت پایه، و تسلط بر روش‌های مختلف تشخیص کوک، از جمله مهارت‌هایی هستند که هر تیونر هنگدرام یا نوازنده‌ی علاقه‌مند، لازم است که بر آنها تسلط یابند.
اگر شما هم صاحب یک هنگدرام هستید که هنوز یادگیری اصولی آن را آغاز نکرده‌اید، همین لحظه می‌تواند نقطه‌ی شروع شما باشد. با یک کلیک، وارد مسیر آموزشی گام‌به‌گام، کاربردی و لذت‌بخش هنگ‌دارم با دوره‌های تخصصی خنیاگر خواهید شد؛ سفری حرفه‌ای برای کشف صدای جادویی سازتان.
