سنتور یکی از سازهای موسیقی ایرانیست که ریشه‌ی آن به دوران کهن می‌رسد. اگر موسیقی کلاسیک ایرانی را امتداد موسیقی دوره‌ی قاجار بدانیم، جایگاه پر اهمیت سنتور را در نخستین گام‌های تدوین موسیقی به شیوه‌ی امروزین در خواهیم یافت. به عبارت آن زمان سردسته و به عبارت امروز سرپرست دسته‌ی موسیقی دربار دوران محمدشاه قاجار و ناصرالدین شاه قاجار، محمدحسن‌خان سنتور، ملقب به سنتورخان بوده است. این سرپرستی پس از او به محمدصادق خان سرورالملک می‌رسد. این دو نوازنده‌ی سنتور چنان نزد شاه جایگاه داشتند که در خلوت خوابگاه شاهی حضور می‌یافتند و سنتور می‌نواختند. میرزاعبدالله و میرزا حسینقلی که سرچشمگان ردیف موسیقی ایرانی‌اند، با همه‌ی اعتبارشان، زیر نظر محمدصادق خان که به رییس هم ملقب بود، به نوازندگی در دربار می‌پرداختند. با توجه به اهمیت ساز سنتور در موسیقی ایرانی، در این مطلب به معرفی بهترین نوازندگان سنتور در ایران و نام‌آوران این ساز می‌پردازیم:
محمد حسن خان (سنتور خان)
از قدیم‌ترین موسیقی‌دانان دوره‌ی قاجار، محمدحسن خان را می‌توان نام برد. از آن جا که یگانه سنتورنواز دربار محمد شاه قاجار و ناصرالدین شاه قاجار بود، نامش با سازش پیوند خورد و به سنتورخان یا سنتورچی شهرت یافت.
سنتور خان بیش‌تر شب‌ها در اتاقی کنار خوابگاه محمدشاه حضور می‌یافت و برای شاه سنتور می‌نواخت.
او مردی کم حرف بوده و کمتر می دیدند که بخندد.
از شاگردان او که هرکدام به استادان زمانه‌ای خود بدل شدند، می‌توان محمد صادق خان سروالملک، میرزاغلامحسین، حبیب سماع حضور، میرزا علی اکبر شاهی، میرزا اسدالله و حسن سنتوری را نام برد.
محمد صادق خان (سروالملک)
برگزیده‌ترین شاگر محمدحسن خان، آقا محمد صادق خان سنتورچی بود که به خاطر دارا بودن سمت ریاست نوازندگان دربار و نقاره‌خانه، به رییس ملقب بود. او که علاوه بر سنتور، کمانچه را نیز از پدر خود آموخته بود، از سوی ناصرالدین شاه به لقب سرورالملک شهرت یافت.
همچنین سرورالملک نخستین نوازنده‌ی ایرانی پیانو است.
از شاگردان او سماع حضور، مشیر همایون شهردار، علی اکبر خان شاهی، حسن سنتوری، خانم زینب و گلعذار بودند.
حسن خان سنتوری
حسن خان یا حسن سنتوری از شاگردان محمد صادق خان سرورالملک است که با علی اکبر شاهی و سماع حضور هم دوره بوده.
در صفحه‌ای از سنتورنوازی او در راست پنجگاه، آواز راست، دو گاه و رِنگ، چیره‌دستی این نوازنده‌ی سنتور را می‌توان در گردش در نغمه‌های گوناگون و وصل دوباره و تغیر تعداد ضرب در هر دور و خلاقیت در ساخت نغمه‌ها دریافت.
حبیب سماع حضور
حبیب سنتوری در خانواده‌ای با پیشه‌ی موسیقی به دنیا آمد. پدرش میرزا غلامحسین معروف به آقاجان سنتوری و مادرش کوکب خانم، یک دسته‌ی موسیقی خانوادگی را می‌گرداندند. سماع حضور نخست سنتور را از پدرش میرزا غلامحسین و سپس از محمدصادق خان سرورالملک آموخت.
او که دل در گرو آیین درویشی داشت نواختن ساز را راز و نیاز می‌دانست و پیش از نواختن سنتور وضو می‌گرفت.
سماع حضور ضرب را نیز استادانه می‌نواخت و شاگردانی نام‌آور در نواختن این ساز پرورده بود. اما تنها هنرآموختگان سنتورش پسرش حبیب سماعی و خواهرش عندلیب السلطنه بودند.
علی اکبر خان شاهی
از نوازندگان نام‌دار بی‌تکرار سنتور در دوران قاجار علی‌اکبرخان است. او که نواختن سنتور را از محمدصادق خان آموخته بود، برای میرزا علی اکبر، نایب‌السلطنه‌ی ناصرالدین شاه، سنتور می‌نواخت. در پی فراخوانی از سوی شاه، لقب شاهی به دنبال نام او آمد و به علی‌اکبرخان شاهی شهرت یافت. چیرگی او بر سنتور، در نوازندگی‌اش که بر صفحه‌ای به جا مانده آشکار است.
ابوالحسن صبا از شاگردان او در نواختن سنتور است.
حبیب سماعی
حبیب که در خردسالی از پدرش سماع حضور ضرب گرفتن را آموخته بود، سال‌ها به همراهی سنتور پدرش تمبک می‌نواخت. اما در نوجوانی به نواختن سنتور روی آورد و در آموختن رموز این ساز از محضر پدر بهره‌ها برد.
او در دوره‌ی خود تنها نوازنده‌ی سنتور بود و یک‌تنه بار روایت شیوه‌ی سنتورنوازی را به دوش کشید. حبیب سماعی با مضراب‌های لخت و بدون نمد سنتور می‌نواخت.
او که در رادیو تهران با حقوقی ناچیز نوازندگی می‌کرد، با رد شدن درخواست افزایش حقوقش، رادیو را ترک کرد. اما با آن که بازار سنتور از رونق افتاده بود و همچنان به سازش وفادار ماند و یک‌تنه بار زنده نگه داشتن سنتور را به دوش کشید.
شاگردان او محدود به نورعلی برومند، قباد ظفر، مرتضی عبدالرسولی، مهدی ناظمی و ابوالحسن صبا بودند.
صبا درباره‌ی او چنین گفته است:
«او اعجوبه ای است، ما حالا حالاها باید بدویم که به او برسیم!»
و «غیر از حبیب، کسی را استاد ندیده‌ام»
شاگردانش از او با عنوان حبیب یاد می‌کردند؛ چرا که هم نامش بود و هم معنای یار را در نظرشان تداعی می‌کرد.
ابوالحسن صبا
ابوالحسن صبا در خانواده‌ای اهل هنر، ادبیات و فرهنگ زاده شد. از کودکی سه‌تار را از پدر خود آموخت. بعد به مدرسه‌ی موسیقی علی‌نقی وزیری رفت و به دانش موسیقایی خود افزود. او سنتور را از علی اکبر خان شاهی فرا گرفت، اما جز سنتور، سازهای ویولن، تار، سه‌تار، کمانچه، نی و تمبک را نیز استادانه می‌نواخت.
از صبا بسیار بیش‌تر از این‌ها می‌شود گفت و نوشت. اما از آن‌جا که مجال معرفی سنتورنوازان است، تنها به تالیف دستور سنتور و پرورش شاگردانی در نوازندگی این ساز چون فرامرز پایور بسنده می‌کنیم.
نورعلی برومند
نورعلی خان برومند از اساتید بزرگ و تاثیرگذار موسیقی ایران است. از خردسالی نواختن تمبک آغاز کرد و رفته رفته در نواختن سازهای تار، سه‌تار، سنتور، تنبک و کمانچه و همچنین خواندن آواز استاد شد. چندی بعد، برای ادامه‌ی تحصیل به برلین سفر کرد و علاوه بر تحصیل، موسیقی غرب و پیانو را نیز آموخت. پس از بازگشت به ایران، به بیماری چشمی دچار شد و تا آخر عمر بینایی خود را از دست داد. او سنتور را از محضر حبیب سماعی آموخته است.
قباد ظفر
کی‌قباد ظفر بختیار، معمار، سیاست‌مدار و سنتورنواز، از شاگردان انگشت‌شمار حبیب سماعی بود.
او نخست نزد حبیب سماعی رفت، اما سماعی او را به آموختن سنتور پیش ابوالحسن صبا سفارش کرد. پس از گذراندن دوره‌ی آموزش سنتور از صبا، آموخته‌هایش را در محضر حبیب سماعی تکمیل کرد.
حبیب سماعی از بین شاگردانش سه نفر را تأیید کرده و در این مورد گفته است: «فقط مهندس قباد ظفر و مرتضی عبدالرسولی و نورعلی برومند شاگردان واقعی من هستند که حوصله به خرج می‌دهند و ابراز علاقه می‌نمایند و گرنه دیگران فقط هوس نواختن سنتور دارند و جز مدت کوتاهی با من کار نمی‌کنند و هنوز چیزی فرانگرفته مجلس درس را ترک می‌گویند.»
مرتضا عبدالرسولی
مرتضا عبدالرسولی در سال ۱۲۸۴ متولد شد. مدتی علوم قدیمه را در حوزه علمیه تهران را خواند و بعد به خطاطی روی آورد و در خطوط نستعلیق و شکسته و نسخ و ثلث استاد شد.
عبدالرسولی جزو چند نفری بود که حبیب سماعی به آموزششان راضی شده بود.
روح‌الله خالقی درباره‌ی نوازندگی او چنین نوشته است:
«وی سنتور را درست و شیرین و به سبک استادش می‌نوازد. ولی شنیدن سازش جز برای دوستان یکدل میسر نیست، زیرا نه تظاهر به داشتن موسیقی می‌کند و نه برای اغیار می‌نوازد. وقتی با برومند و ظفر می‌نشیند و از سنتور استادش گفت‌وگو می‌کنند و مضراب‌ها را به سیم‌های سنتور فرود می‌آورند، به یاد هنرنمایی حبیب، دل و دین از دست می‌دهند و به عالمی دیگر می‌روند».
مرتضی عبدالرسولی که از ارادتمندان طریقت عرفانی نعمت‌اللهی گنابادی بود در ۲۶ دی سال ۱۳۷۳ درگذشت و در مزار سلطانی بیدخت گناباد به خاک سپرده شد.
حسین ملک
حسین ملک در خانواده‌ای هنرمند به دنیا آمد. دو برادر داشت که یکی تمبک می‌نواخت و دیگری ویولن و کمانچه. او نزد استادان حبیب سماعی، ابوالحسن صبا، نورعلی برومند، حسین یاحقی، ابراهیم منصوری و اساتیدی دیگر سنتور را آموخت. حسین ملک فعالیت‌های بسیاری در رادیو و تلویزیون داشت و علاوه بر سنتور نوازی در ساخت سنتور نیز استاد بود و تغییراتی در ساز سنتور ایجاد کرد.
رضا ورزنده
غلامرضا مرشد ورزنده، یکی از نوازندگان منحصر به فرد سنتور است. از ویژگی‌های این نوازنده ابعاد غیر متعارف ساز، خرک‌گذاری دیگرگونه، استفاده از مضراب‌هایی با سر پهن و انداختن حوله‌ای برروی ساز است.
ورزنده از سنتورش که از دید بسیاری بدقواره و عجیب بود صدایی دلنشین و پرطنین بیرون می‌کشید و با بداهه نوازی‌های یگانه‌اش، حیرت همگان را بر می‌انگیخت.
نوازندگی‌های بی‌مانند او در رادیو همچنان در خاطرات بسیاری از اهل دل ماندگار است.
از آن‌جا که ورزنده شاگردی نداشت، شیوه‌ی سنتورنوازی‌اش امتداد نیافت.
فرامرز پایور
فرامرز پایور از 17 سالگی نزد ابوالحسن صبا به فراگیری نواختن سنتور پرداخت و به یکی از برجسته‌ترین شاگردانشان تبدیل شد. پس از درگذشت صبا، نزد استادان عبدالله دوامی، موسی معروفی و نورعلی خان برومند ردیف درویش خان و میرزا عبدالله را فراگرفت. توسط وزارت فرهنگ و هنر برای ادامه تحصیلات کلاسیک به انگلستان فرستاده شد. پس از بازگشت سال‌ها به اجرای گروهی در جشن‌های هنر شیراز پرداخت.
از فرامرز پایور آثار بسیاری از جمله کتاب‌های سی قطعه چهار مضراب، دستور سنتور، قطعات مجلسی و آلبوم‌های بسیار با همکاری هنرمندان بزرگی همچون محمدرضا شجریان، عبدالوهاب شهیدی، پرویز یاحقی، جهانگیر ملک، حسن ناهید، شهرام ناظری و محمد اسماعیلی و… به جا مانده است. از شاگردان او می‌توان به محمدرضا شجریان که نزد او سنتور و ردیف‌های آوازی را فرا گرفت اشاره کرد.
فضل‌الله توکل
فضل الله توکل به واسطه‌ی رفت‌وآمد پدربزرگِ پدرش با اهالی هنر، در کودکی به کلاس حسین تهرانی راه یافت و نزد وی یه فراگیری تمبک پرداخت. چندی بعد یادگیری سنتور را نزد آقای خائفی آغاز کرد. سپس به‌علت مأموریت پدر در شیراز، به شاگردی بهادر نوذری درآمد و بعدتر نزد علی تجویدی آموخته‌هایش را در چارچوب ردیف موسیقی ایرانی تکمیل کرد.
وی جز سنتور ویلن را نیز خوش می‌نوازد.
پرویز یاحقی بارها شیوه‌ی سنتور نوازی فضل‌الله توکل را منحصربه‌فرد خوانده بود و او را بی‌رقیب می‌دانست.
اسدالله ملک، جواب‌سازی فضل‌الله توکل و نواختن وی در هنگام همنوازی‌هایش را بسیار تحسین می‌نمود وبارها در محافل هنری وی را برترین نوازنده سنتور دانسته بود.
منصور صارمی
منصور صارمی که در لشت نشای رشت متولد شده بود در دوسالگی بود پدرش را از دست داد و به سرپرستی برادرش، ابوالقاسم بزرگ شد. ابوالقاسم نزد مش سیف‌الله که سنتور را سینه به سینه آموخته بود و در همدان ساز می‌ساخت، سنتور می‌آموخت. هنگامی که از مهر برادرش به نواختن سنتور آگاه شد ساز خود را به او بخشید و منصور را به شاگردی استادش سپرد.
پس از چهار سال منصورردیف‌های آواز موسیقی ایرانی را نزد احمد ابراهیمی که از شاگردان آواز بنان بود آغازید و پس از آن به محضر مرتضا خان محجوبی راه یافت. چندی نیز ازآموزه‌های نورعلی خان برومند بهره گرفت.
تاثیر مرتضاخان محجوبی در حالت‌های نوازندگی صارمی آشکارا شنیدنیست.
از آثار به‌یادماندنی منصور صارمی تکنوازی و جواب آوازش در آلبوم همایون‌مثنوی با صدای محمدرضا شجریان است.
مجید کیانی
مجید کیانی موسیقی را در هنرستان آزاد موسیقی ملی آموخت و تحصیلات خود را در دانشکده‌ی هنرهای زیبای دانشگاه تهران و همچنین سوربن پاریس ادامه داد. او نخست نواختن سنتور را نزد محمد حیدری آموخت. از استادان دیگر او می‌توان به داریوش صفوت، نورعلی برومند و عبدالله دوامی اشاره کرد. کتاب هفت دستگاه موسیقی ایرانی اثر اوست. سنتورنوازی وی با مضراب لخت یا بدون نمد است.
مجید کیانی در زمینه‌ی موسیقی دستگاه‌هی ایرانی پژوهش‌ها و اجراهای بسیاری دارد.