آشنایی با انواع سه‌تار دغدغهٔ بسیاری از هنرجویانی است که می‌خواهند وارد دنیای این ساز شوند. شاید شما هم بین انواع مختلف سه‌تار مثل سه‌تار مشقی، معمولی و حرفه‌ایی یا مدل‌هایی با کاسهٔ بزرگ و کوچک سردرگم شده باشید و ندانید کدام انتخاب، برایتان مناسب‌تر است.
خبر خوب اینکه در این مقاله قرار است به‌طور کامل تفاوت انواع سه‌تار را بررسی کنیم؛ از فرم کاسه و سایز گرفته تا برندهای مختلف و حتی مدل‌های خاصی مثل سه‌تار الکتریک و سه‌تار پوستی. با مطالعهٔ این مطلب می‌آموزید که هر مدل چه ویژگی‌هایی دارد، چه کسانی باید سراغ آن بروند و در نهایت کدام انتخاب، بهترین همراه شما در مسیر یادگیری خواهد بود.
اگر در مسیر انتخاب ساز هستید، خواندن مقالهٔ راهنمای خرید سه‌تار نیز به شما توصیه می‌شود.
انواع سه‌تار براساس سطح و کیفیت
وقتی صحبت از انواع مدل‌های سه‌تار می‌شود، اولین چیزی که باید بدانید این است که بازارِ این ساز براساس سطح نوازنده و کیفیت ساخت، دسته‌بندی مشخصی دارد.
هنرجویان مبتدی معمولاً با سه‌تارهای مشقی شروع می‌کنند؛ کسانی که به‌دنبال سازهای میان‌رده هستند، سراغ مدل‌های معمولی یا دانشجویی می‌روند؛ و نوازندگان حرفه‌ای هم بهترین انتخاب را در انواع سه‌تار حرفه‌ای پیدا می‌کنند.
این تقسیم‌بندی به شما کمک می‌کند متناسب با نیاز، بودجه و مرحلهٔ یادگیری، ساز مناسب خود را پیدا کنید و دچار سردرگمی بین انواع سه‌تار و قیمت‌های مختلف آن‌ها نشوید.
- سه‌تار مشقی (مبتدی): مناسب برای شروع یادگیری و تمرین‌های اولیه با قیمت اقتصادی و به‌صرفه
- سه‌تار معمولی: کیفیت ساخت بهتر، صدای شفاف‌تر و دوام بیشتر نسبت به مشقی؛ مناسب برای هنرجویان سطوح میانی و متوسط
- سه‌تار حرفه‌ای: ساخته شده با بهترین چوب‌ها، دقت بالا در پرده‌بندی و صدای پخته‌تر؛ گزینهٔ اصلی نوازندگان باتجربه و اجراهای زنده
انواع سه‌تار براساس شکل و اندازهٔ کاسه
یکی از مهم‌ترین معیارهای تمایز در انواع سه‌تارها، شکل و ساختار کاسهٔ آن‌هاست. کاسه، نقش مستقیمی در رنگ صدا، حجم صدا و حتی راحتی نوازندگی دارد. به همین دلیل هنگام خرید، آشنایی با انواع کاسهٔ سه‌تار می‌تواند بسیار مفید و تأثیر‌گذار باشد. در ادامه با رایج‌ترین تقسیم‌بندی‌ها در این گروه آشنا می‌شویم:
- کاسهٔ یک‌تکّه: این نوع کاسه از یک قطعه چوب باکیفیت (معمولاً درخت توت) تراشیده می‌شود و صدایی عمیق و یکدست ایجاد می‌کند. چون هم کیفیت چوب انتخابی در این ساز بالاست و هم اینکه سازنده، زمان زیادی صرف تراشیدن آن می‌کند، قیمت این مدل کمی بالاتر از باقی سه‌تارهاست.
- کاسهٔ چندتکّه یا لاترک: در این روش چند تکه چوب کنار هم چسبانده می‌شوند تا کاسهٔ ساز شکل بگیرد. این نوع از سه‌تار هم سبک است، هم دوام خوبی دارد و هم قیمت مناسب‌تری نسبت به مدل یک‌تکّه دارد.
- کاسهٔ بزرگ: کاسه‌های بزرگ‌تر صدایی پُرحجم‌تر و بم‌تر تولید می‌کنند. این مدل برای نوازندگانی که در جمع یا گروه می‌نوازند، ایده‌آل است. زیرا صدای سه‌تار در بین سازهای دیگر، گم نمی‌شود.
- کاسهٔ کوچک: سه‌تار کاسه کوچک صدایی روشن‌تر، تیزتر و کمی زیرتر دارد. به‌خاطر وزن کم و ابعاد جمع‌وجور، حمل آن‌ها راحت‌تر است و برای تمرین‌های طولانی یا برای کسانی که دست‌های کوچک‌تری دارند، انتخاب بسیار مناسبی محسوب می‌شود.
- کاسهٔ کتابی یا زیر‌عبایی: کاسهٔ سه‌تار زیر‌عبایی برخلاف کاسه‌های دیگر که کروی هستند، سطح تخت‌تری دارد و صدای خاص و متفاوتی تولید می‌کند. اگر کنجکاوید که بدانید چرا این نام برای آن انتخاب شده، باید به تاریخچهٔ سه‌تار مراجعه کنید. به‌دلیل داشتن چنین فرم متفاوتی، صدای این سه‌تار کمی گرفته و با حجم پایین‌تر به گوش می‌رسد.
- کاسهٔ معمولی (استاندارد): رایج‌ترین نوع در میان انواع مدل سه‌تار است که تعادلی میان حجم صدا، وضوح و راحتی نوازندگی ایجاد می‌کند. بیشتر هنرجویان مبتدی و متوسط از همین مدل استفاده می‌کنند؛ چون هم قیمت منطقی‌ای دارد و هم پاسخ‌گوی نیازهای آموزشی است.
انواع سه‌تار براساس جنس چوب
جنس چوب یکی از معیارهایی است که می‌تواند بر کیفیت صدا، وزن، عمر ساز و قیمت آن تأثیر قابل‌توجهی بگذارد. شناخت تفاوت بین چوب‌ها کمک می‌کند تا تصمیمی هوشمندانه‌تر برای انتخاب ساز بگیرید؛ مخصوصاً اگر بین گزینه‌های مختلف مردد هستید و دنبال بهترین سه‌تار برای شروع می‌گردید.
در این بخش با رایج‌ترین انواع چوبی که در ساخت سه‌تار استفاده می‌شود، آشنا می‌شویم:
- چوب توت: رایج‌ترین چوب برای ساخت کاسه و صفحهٔ رویی آن است. صدایی گرم، طبیعی و با عمق مناسب تولید می‌کند و برای شروع یادگیری ساز بسیار محبوب می‌باشد.
- چوب گردو: خواص صوتی آن مشابه چوب توت است با این تفاوت که در تن‌های پایین و میانی، صدای شفاف‌تر و واضح‌تری ارائه می‌دهد. در ساخت دستهٔ ساز هم زیاد از چوب گردو استفاده می‌شود.
- چوب افرا: معمولاً در ساخت برخی قطعات سه‌تار مثل دسته و تزئینات یا در ترک‌های سه‌تار چندتکّه استفاده می‌شود تا استحکام و وضوح صوتی را بالا ببرد.
- ترکیب چوب‌ها (چند چوبی): برخی سازندگان برای تغییر ظاهر یا صدای متفاوت، از ورق‌های مختلف چوب در ساخت سه‌تار استفاده می‌کنند (مثل استفاده از ترکیب توت و گردو در کاسه‌های چندتکّه).
فراموش نکنید که هرچه چوب قدیمی‌تر و خوابانده‌تر باشد (یعنی چوبی که زمان کافی برای خشک شدن و تثبیت داشته)، ساز ارزش و قیمت بالاتری پیدا می‌کند؛ مثل سه‌تار ساخته شده از توت صدساله یا گردوی قدیمی.
انواع سه‌تار براساس سازه و ساختار
یکی از معیارهای مهم در راهنمای خرید انواع سه‌تار، توجه به جنس صفحهٔ سه‌تار و شکل تولید صدا در آن است. این عامل روی حجم صدا، رنگ صوتی و حتی قیمت انواع سه‌تار اثر مستقیم می‌گذارد. به‌طور کلی سه دستهٔ اصلی در این گروه وجود دارد:
- سه‌تار چوبی: همان چیزی که اکثر هنرجویان می‌شناسند. صفحه و کاسه تماماً از چوب ساخته می‌شود. صدای گرم و طبیعی دارد و برای آموزش و اجرای موسیقی دستگاهی ایرانی مناسب‌ترین گزینه است.
- سه‌تار پوستی: در این مدل به‌جای صفحهٔ چوبی از پوست طبیعی یا مصنوعی استفاده می‌شود. صدایش تیزتر و رساتر است و کمی شبیه به ترکیب سه‌تار و تنبور به گوش می‌رسد. برای اجراهای پُرحجم یا تجربهٔ صدادهی متفاوت می‌توان از این سه‌تار استفاده کرد.
- سه‌تار الکتریک: مدلی مدرن از سه‌تار که با پیکاپ و خروجی صدا ساخته می‌شود. این نوع برای نوازندگانی است که می خواهند سه‌تار را با افکت‌های الکتریکی یا در اجراهای زنده با تقویت‌کننده استفاده کنند.
انواع سه‌تار براساس سازنده و مکتب ساخت
یکی از معیارهای مهم در شناخت انواع ساز سه‌تار، توجه به سازنده یا مکتب ساخت آن‌هاست. نام برخی از استادان یا کارگاه‌های سازسازی در بازار به‌قدری شناخته‌شده‌اند که توانسته‌اند یک گروه‌بندی جدا در زمینهٔ انواع مارک سه‌تار برای خود داشته باشند.
سه‌تارهای این گروه‌ها به‌لحاظ کیفیت، صدا و قیمت با یکدیگر متفاوت‌اند. برخی از رایج‌ترین آن‌ها عبارتند از:
- سه‌تار مفاخری: یکی از پُرطرفدارترین انتخاب‌ها برای هنرجویان. این سازها به‌خاطر کیفیت ساخت استاندارد، صدای خوش‌طنین و قیمت متعادل معروف‌اند.
- سه‌تار عظیمی: سه‌تار برند عظیمی یکی دیگر از گزینه‌های اقتصادی و باکیفیت برای هنرجویان و نوازندگان، به‌ویژه افراد مبتدی است. از ویژگی‌های این سه‌تارها می‌توان به صدای متعادل و شفاف با بم و زیر مناسب، دوام بالا و قیمت منطقی اشاره کرد که آن را به گزینه‌ای مطلوب برای شروع یادگیری تبدیل می‌کند.
- سه‌تار ذوالقدر: یکی از نام‌های قدیمی و معتبر در ساخت سه‌تار. این سازها معمولاً از چوب مرغوب ساخته می‌شوند، سیم‌های با‌کیفیتی دارند، دارای تزئینات‌اند، و از صدای شفاف و روشنی نیز برخوردار می‌باشند. این ویژگی‌ها، سه‌تارهای ذوالقدر را به‌ویژه در میان نوازندگان نیمه‌حرفه‌ای و حرفه‌ای تبدیل به انتخابی محبوب کرده است.
- سه‌تار بختیاری: این مدل برگرفته از مکتب سنتی بختیاری است که یکی از قدیمی‌ترین شیوه‌های ساخت سه‌تار در ایران محسوب می‌شود. سه‌تارهای بختیاری به استحکام بالا و صدای گرم و پُرطنین‌شان شناخته می‌شوند و برای تک‌نوازی‌های سه‌تار، بسیار مناسب‌اند.
نتیجه‌گیری
در این مقاله تلاش کردیم با معرفی انواع سه‌تار با توجه به معیارهای مختلف، به شما کمک کنیم که در زمان خرید و انتخاب ساز، دید بهتری داشته باشید. با اطلاعات جدیدی که به دست آوردید می‌توانید بهترین نوع سه‌تار را براساس کیفیت، سطح نوازندگی و بودجهٔ خود انتخاب کنید؛ هم گزینه‌هایی برای سه‌تار ارزان و مناسب هنرجویان وجود دارد و هم نمونه‌های حرفه‌ای و ارزشمند که جزء گران‌ترین سه‌تارها محسوب می‌شوند.
اگر تصمیم دارید بعد از خرید سازتان با یک دورهٔ آموزشی اصولی و گام‌به‌گام در خانه و در راحت‌ترین وضعیت ممکن، این ساز را یاد بگیرید، سری به مجموعهٔ آموزش سه‌تار خنیاگر بزنید. با این دوره می‌توانید با همراهی یک استاد باتجربه و یک تیم پشتیبانی قوی، خیلی زود تبدیل به نوازندهٔ ساز موردعلاقه‌تان شوید.
سؤالات متداول دربارهٔ انواع سه‌تار
سه‌تارها را می‌توان براساس معیارهای مختلف گروه‌بندی کرد مثل: انواع سایز سه‌تار، انواع برند سه‌تار، انواع کاسهٔ سه‌تار، انواع جنس سه‌تار، انواع سطح سه‌تار و موارد دیگر.
در میان انواع ساز سه‌تار، یک سه‌تار مشقی (مبتدی) با کاسهٔ استاندارد، از میان مدل‌های مفاخری و عظیمی می‌تواند گزینهٔ مناسبی برای هنرجویان مبتدی باشد.
مهر سه‌تار علامتی است که سازندگان برای نشان دادن اصالت و اعتبار کارشان روی ساز حک می‌کنند. آشنایی با انواع مهر سه‌تار یکی از موارد است که به شما کمک می‌کند تا ساز اصل را از تقلبی تشخیص دهید. ضمناً هرچه تعداد مهر بیشتر باشد، نشان‌دهندهٔ کیفیت بهتر ساز است.