از دیرباز تاکنون، موسیقی ایرانی به عنوان یکی از غنی‌ترین و متنوع‌ترین فرهنگ‌های موسیقی جهان شناخته شده است. یکی از هنرمندان برجسته این حوزه، «ابوالحسن صبا» بود که با آثار خود، به ارزش‌های بی‌قیاس موسیقی ایرانی پاسخ داد. صبا، نقش بسیار مهمی در تحول و گسترش موسیقی داشت و آثار وی تاکنون همچنان در دسترس و پرطرفدار هستند. در این پست، به معرفی ابوالحسن صبا و آثار برجسته او پرداخته و به بررسی رویکردهای او در آهنگسازی و نوازندگی می‌پردازیم. همچنین، نگاهی به تاثیر صبا بر موسیقی ایرانی و جایگاه او در فرهنگ و هنر ایران خواهیم داشت.
بیوگرافی ابوالحسن صبا استاد موسیقی
ابوالحسن صبا، (۱۲۸۱ در تهران – ۱۳۳۶)، استاد موسیقی ایرانی، آهنگ‌ساز و نوازنده‌ی سرشناس ایرانی بود. او از برجسته‌ترین چهره‌های موسیقی ایران در هفتاد سال گذشته‌است.
تولد: ۱۲۸۱ یا ۱۴ فروردین ۱۲۸۲ ظهیرالاسلام تهران
ملیت: ایران
مرگ: ۲۹ آذر ۱۳۳۶(سن:۵۵ سال) تهران
ساز(ها): ویولن، سه‌تار، سنتور، تنبک، نی، کمانچه، پیانو، تار
زندگی ابوالحسن صبا
ابوالحسن صبا، فرزند ابوالقاسم کمال‌السلطنه در سال ۱۲۸۱ خورشیدی در خانواده‌ای آشنا به موسیقی و اهل ادب متولد گردید. پدرش، کمال‌السلطنه، پزشک، ادیب و دوست‌دار موسیقی بود. او سه‌تار می‌نواخت و اولین استاد پسرش بود.
ابوالحسن صبا نخستین پویه‌های موسیقی را از پدرش فرا گرفت. او نزد میرزا عبدالله فراهانی، درویش خان و علینقی وزیری تار و سه‌تار، نزد حسین هنگ‌آفرین ویولن، نزد حسین اسماعیل‌زاده کمانچه، نزد علی اکبرخان شاهی سنتور، نزد اکبرخان نی و نزد حاجی خان ضرب را آموخت.
او در جوانی به مدرسه کمال‌الملک رفت و نقاشی را فرا گرفت. همچنین، در رشته‌هایی مانند سوهان‌کاری، نجاری، ریخته‌گری، معرق‌کاری و خاتم‌کاری مهارت کسب کرد که بعداً در ساختن آلات موسیقی به کار بست. از آنجا بود که ابوالحسن صبا، آثار نیما و هدایت را می‌خواند و با نیما و شهریار روابط نزدیک داشت.
ابوالحسن صبا و دوستان موزه صبا
صبا، در سال ۱۳۱۱ با یکی از شاگردان خود با نام منتخب اسفندیاری کوه نور، دختر عموی نیما، ازدواج کرد که حاصل این ازدواج، سه دختر به نام‌های غزاله، ژاله و رکسانا می‌باشد. ابوالحسن صبا در سال ۱۳۳۶ و به علت ناراحتی قلبی در سن ۵۵ سالگی درگذشت و در قبرستان ظهیرالدوله به خاک سپرده شد. بعد از مرگ، بر طبق وصیت او، خانه‌اش در ۲۹ آبان ۱۳۵۳، توسط دانشکده‌ی هنرهای زیبا به موزه تبدیل شد.
این موزه که در سال ۱۳۸۳ به کوشش نوهٔ استاد سبا خویی، که آنقدر پیگیر ماجرای مرمت خانه و موزه شد تا بالاخره کار نتیجه داد به وضعیت فعلی‌اش رسیده مهمان هنردوستان ایرانی است. سبا فرزند رکسانا آخرین و کوچک‌ترین دختر استاد صبا و اسماعیل خویی ست و دستی به تار دارد و فعالیت‌های هنری مادربزرگش را در کار تهیه مزون لباس‌های محلی ایرانی ادامه می‌دهد. سبا خویی در حال حاضر مجری اتاق خبر تلویزیون من و تو ۱ و یکی از برنامه‌سازان این شبکه تلویزیونی است. نوه دیگر استاد صبا ابوالحسن میر ولی پسر غزاله دختر بزرگ استاد است که مانند پدر بزرگ به آموزش موسیقی مشغول است.
ابوالحسن صبا پس از سال‌ها کوشش و پرورش شاگردان فراوان در شب جمعه ۲۹ آذر سال ۱۳۳۶ دیده از جهان فروبست و در قبرستان ظهیرالدوله به خاک سپرده شد.
ابوالحسن صبا استاد موسیقی ایرانی، آهنگ‌ساز و نوازنده‌ی سرشناس ایرانی بود.
فعالیت هنری
ابوالحسن صبا در سال ۱۳۰۲ در مدرسه‌ی عالی موسیقی که توسط علینقی وزیری بنیان گذاشته شده بود، مشغول به تحصیل شد. صبا در ۲۲ سالگی دانشجوی ممتاز و تکنواز برنامه‌های مدرسهٔ عالی موسیقی شد و مورد احترام و تشویق اساتید و دوستانش قرار گرفت. نخستین اثر ضبط‌شدهٔ صبا قطعهٔ زرد ملیجه با ویولن بود که در میان دو بند سرود ای وطن با صدای روح‌انگیز در سال ۱۳۰۶ در قالب صفحه تولید شد و بسیار مورد توجه قرار گرفت.
ابوالحسن صبا، در سال ۱۳۰۶ از طرف استاد علینقی وزیری مأمور شد تا در رشت مدرسه‌ای مخصوص موسیقی تأسیس کند. او نزدیک ۲ سال در رشت ماند و در آنجا ضمن آموزش موسیقی، به روستاها و کوهپایه‌های شمال رفت و به جمع‌آوری آهنگ‌های محلی پرداخت و ارمغان‌هایی از این سفر به همراه آورد. آهنگ‌های دیلمان، رقص چوبی قاسم‌آبادی، کوهستانی و امیری مازندرانی یادگار این دوره از زندگی اوست.
ابوالحسن صبا در نواختن همه سازهای موسیقی ردیف چیرگی پیدا کرد و تمام سازهای ایرانی همچون سنتور، تار، سه‌تار، تنبک، نی، کمانچه، ویولن و نیز پیانو را در حد استادی می‌نواخت ولی ویولن و سه‌تار را به عنوان سازهای تخصصی خود برگزید. سپس در مدرسه عالی موسیقی به شاگردی علینقی وزیری درآمد و تکنواز ارکستر او شد.
تاسیس رادیو و همکاری با صبا
در سال ۱۳۱۸ که رادیو تهران تأسیس شد، ابوالحسن صبا در رادیو به کار نوازندگی پرداخت ولی همچنان در هنرستان موسیقی مشغول آموزش و پژوهش در زمینه‌ی موسیقی بود و در اواخر عمر نیز در منزلش کلاس موسیقی دایر کرده بود و به علاقه‌مندان آموزش می‌داد.
ای صبا با تو چه گفتند که خاموش شدی؟
چه شرابی به تو دادند که مدهوش شدی؟
شهریار در سوگ مرگ ابوالحسن صبا.
ابوالحسن صبا، چهل سال تمام ساز نواخت، تعلیم داد، در ارکسترها شرکت کرد، کتاب نوشت و درتمام جریان‌های موسیقی ایران تأثیر مستقیم و مثبت داشت. وی در تمام رشته‌های موسیقی ایران و حتی سایر هنرها همچون ساختن ساز و نقاشی و ادبیات مهارت داشت، زبان انگلیسی می‌دانست و دانشنامهای جامع از علم و عمل موسیقی ایرانی بود.
مکتب نوین موسیقی ایرانی که از درویش خان آغاز شده بود با صبا به اوج رسید و شاگردان صبا نیز پیرو راه او شدند.
ویژگی‌های برجسته موسیقی ایرانی و ارزش آنها
موسیقی ایرانی یکی از برجسته ترین هنرهای این سرزمین با تاریخی بسیار قدیمی است. این هنر از ارزش های بی‌قیاسی برخوردار است که آن را از دیگر هنرها تمایز می دهد. یکی از ویژگی های برجسته موسیقی ایرانی، تنوع و پویایی آن است. در این هنر می توان از انواع موسیقی هایی مانند موسیقی کلاسیک، موسیقی سنتی، موسیقی پاپ، موسیقی فولکلوری و… استفاده کرد. هر یک از این سبک ها، دارای خصوصیات و ویژگی های خاص خود هستند که هنرمندان موسیقی ایرانی با استفاده از آن ها، می توانند اثرات بیشتری بر دل مخاطبان خود بگذارند.
یکی دیگر از ویژگی های برجسته موسیقی ایرانی، ارتباط نزدیک آن با فرهنگ ایران است. این هنر، از زمان های قدیمی تا کنون، به عنوان یکی از بخش های حیاتی فرهنگ ایران شناخته شده است. با توجه به تنوع فرهنگی و قومیتی در ایران، موسیقی ایرانی نیز به انواع و سبک های مختلفی تبدیل شده است که هر یک از آن ها، نماینده فرهنگ و تمدن مردمی خاص خود می باشند.
با توجه به دلایل فوق، می توان گفت که موسیقی ایرانی، با تنوع و پویایی خود، ویژگی های برجسته و ارزشمندی دارد که در این هنر به گونه ای منحصر به فرد به نمایش گذاشته می ش
نشانه‌های زنده‌ماندنی اثر صبا در موسیقی ایرانی
نام ابوالحسن صبا برای همه علاقه‌مندان به موسیقی ایرانی، یادگاری ارزشمندی است که در قالب اثاری بی‌قیاس به ما مانده است. او با شناخت خوبی از تاریخ و فرهنگ ایران، اعماق حس و احساسات مردم و عشق به موسیقی، توانست اثری بسیار ماندگار در دنیای موسیقی ایرانی بگذارد. شاید از مهمترین نشانه های زنده ماندنی اثر صبا در موسیقی ایرانی، بتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- تاثیر بی‌نظیر اثر صبا بر سبک‌های مختلف موسیقی ایرانی
- تجلیل هنرمندان بزرگ از صبا و اثرات آن در موسیقی ایرانی
- پایبندی به ارزش‌های موسیقی ایرانی و تلاش برای حفظ آن در طول سالیان زندگی صبا.
وقتی به آهنگ‌های صبا گوش می‌دهیم، متوجه هنر بی‌نظیر و زیبایی این اثرات می‌شویم. صداهای متنوع و هارمونی‌های زیبا، اثرات شنیداری خاصی را برای ما به ارمغان می‌آورند. به همین دلیل، اثرات صبا همچنان در موسیقی ایرانی زنده بوده و برای نسل‌های آینده نیز یادگاری ارزشمندی خواهد بود.
تأثیر صبا بر روی نسل‌های بعد از خود
یکی از جنبه های جالب کارنامه صبا، تأثیر او بر روی نسل های آینده می باشد. او توانست ارزش های بی‌قیاس موسیقی ایرانی را به همراه داشته باشد و این ارزش ها را به طور دقیق به نسل های بعد منتقل کند.
در زمان حال، بسیاری از نوازندگان و خوانندگان ایرانی، از ابوالحسن صبا الهام گرفته‌اند و از او الگو برداری کرده‌اند. آثار صبا به عنوان یک اثر بلند مدت، همچنان در موسیقی ایرانی و حتی در موسیقی جهانی، تأثیرگذار هستند.
بنابراین، می‌توان گفت که ابوالحسن صبا نه تنها یک هنرمند بزرگ در تاریخ موسیقی ایران بوده است، بلکه نیز موفق به انتقال ارزش های خالص موسیقی ایرانی به نسل های آینده شده است. صبا موفق به تربیت نسل بسیار ارزشمندی از نوازندگان و اهنگ‌سازان ایرانی گردید.
آثار ابوالحسن صبا
از صبا صفحات بسیاری حاوی تک‌نوازی‌ها و همنوازی‌های او منتشر شده‌است که مهارت فوق‌العاده او را در نواختن ویولن نشان می‌دهد. همچنین نوارهای خصوصی بسیاری پر کرده که مرجع هنرجویان و گویای تسلط فوق‌العاده او در نواختن سه‌تار است.
از استاد صبا، سه دوره آموزش ویولن، چهار دوره تعلیم سنتور، یک دوره تعلیم تار و سه‌تار منتشرشده و باقی آثار او هنوز منتشر نشده‌اند.
شعر، سرود با آهنگسازی حسین ملک است نیز از اوست. صبا نخستین موسیقی‌دان ایرانی است که موزه‌ای ویژه از او (منزل شخصی صبا) تأسیس شده و به نام خود او در خیابان ظهیرالسلام تهران واقع است.
روی هم رفته کارهای به‌جا مانده از استاد ابوالحسن صبا را می‌توان این گونه دسته‌بندی کرد:
مستقل:
- کتاب دوره اول، دوم، سوم ویلون
- کتاب دوره اول و دوم، سوم، چهارم سنتور
- کتاب دوره اول سه تار
غیرمستقل
- سلوی ای وطن کتاب دستور ویلون وزیری
- چهار مضراب سه گاه، کتاب دستور ویلون وزیری
- رنگ بیات ترک، کتاب ۲۳ قطعه ضربی
- پیش درآمد ترک، ۱۸ قطعه پیش درآمد
- نوید بهار، کتاب اول ویلون
- چهار مضراب ساده در ماهور، کتاب اول ویلون
- دستور ضرب
- ردیف کامل آوازهای ایرانی
- چهار مضراب نوا
- الهام گرفته از موسیقی محلی
- دیلمان
- امیری یا مازندرانی
- زرد ملیجه
- به زندان
- در قفس
- رقص چوبی
- کوهستانی
می‌توان گفت که ابوالحسن صبا به عنوان یکی از برجسته‌ترین نوازندگان و آهنگسازان موسیقی ایرانی، یادگاری ارزشمندی برای فرهنگ و هنر ایرانی به جا گذاشته است. آثار او نه تنها در ایران بلکه در دنیای موسیقی جهان نیز شناخته شده و تحسین بسیاری را به دنبال داشته‌اند. صبا در نگاه به موسیقی، به بیان آرمان‌های بزرگی از جمله عدالت، آزادی و انسانیت پرداخته است. از این رو، ارزش‌هایی که او در آثار خود به بیان آنها پرداخته، به دلیل عمیق بودن و ارتباط با انسانیت، همواره برای نسل‌های آینده از اهمیت ویژه ای برخوردار خواهند بود.
برای یادگیری این ساز اسرارآمیز و دلربا آماده هستی؟ امروز با مجموعه آموزش ویولن خنیاگر شروع کن و از پیشرفت و یادگیری لذت ببر.
