آموزش و یادگیری نحوه قرار دادن و انگشت‌گذاری دست چپ گیتار، بدون شک مهم‌ترین و چالش‌برانگیزترین مبحث در یادگیری گیتار است. مبحثی ضروری‌تر از هر چیزی، برای هنرجویان گیتار و کسانی که با موقعیت و تکنیک‌های دست چپ گیتار چالش و نیاز به تمرین دارند.
رسیدن به یک موقعیت و تکنیک قوی برای دست چپ در گیتارنوازی بسیار مهم است. موقعیت درستِ دست چپ باعث می‌شود که انگشتان، بدون مانع یا تنش اضافی آزادانه حرکت کنند. تکنیک مناسب دست چپ به نوازنده این امکان را می‌دهد که هر بار که یک نت را می‌نوازد، دقیق و روان این کار را انجام دهد. هنگامی که موقعیت و تکنیک با هم عجین شوند، اعتماد به نفس زیادی به نوازنده می‌دهند و این امکان را به وجود می‌آورد که از نواختن گیتار لذت بیشتری ببرد.
مانند سایر جنبه‌های نواختن گیتار، روش‌ها، رویکردها و فلسفه‌های متناسب و درخورِ زیادی برای چالش تکنیک‌های دست چپ گیتار وجود دارد. این مبحث، اوج تمام چیزهایی است که باید بیاموزید و در نواختن خود به کار ببرید. در این مطلب، سعی شده مفاهیمی که مطرح می‌شود مختصر اما در عین حال خیلی مفید و کاربردی بیان شوند. اگر نظر متفاوتی دارید، می‌خواهید در مورد نکته‌ای توضیح دهید یا احساس می‌کنید می توانید مطلب باارزشی به تکنیک‌های دست چپ گیتار اضافه کنید، لطفا در انتهای این مقاله پیام بگذارید.
در اینجا، فرض بر آن بوده که شما یک گیتاریست راست‌دست هستید. بنابراین دست چپ دست فینگربرد (Fingerboard) است. اگر یک گیتاریست چپ‌دست هستید، باید هر کجا در سراسر این مقاله کلمه «چپ» را دیدید جایگزین کلمه «راست» کنید.
موقعیت دست چپ
در این درس، موقعیت اصلیِ دست چپ توضیح داده شده است، موقعیتی که برای قطعات ملودیک موسیقی بسیار کاربردی است. متأسفانه در اینجا نمی‌شود با رویکردِ «یک نسخه برای همه» پیش رفت. ممکن است هنگام نواختن برخی آکوردها یا کشش‌های بزرگ، متوجه شوید که باید موقعیت دست چپ‌تان را کمی تغییر دهید. با این حال، قریب به اتفاق مفاهیم مطرح‌شده در این درس، حتی برای موقعیت‌های پیچیده‌تر نیز ثابت می‌مانند. به همین دلیل، این یک شروع مهم برای بررسی تکنیک‌های دست چپ گیتار برای شما است. آکوردها و سایر مباحث در مطالب دیگری به صورت مفصل پرداخته خواهند شد.
مچ دست
اولین کاری که در روند یادگیری تکنیک‌های دست چپ گیتار باید انجام دهید، این است که تا حد امکان مچ دست خود را صاف نگه دارید. مچ دست صاف، حرکت حداکثری انگشتان را امکان‌پذیر می‌کند. هرچه مچ دست خود را بیشتر خم کنید، حرکت انگشتان دشوارتر می‌شود و خطر آسیب دیدن دست وجود دارد. تاندون‌ها باید از تونل کارپال در مچ دست عبور کنند. هنگامی که مچ دست خود را خم می‌کنید، فضای تونل کارپال را کاهش می‌دهید. این امر باعث فشرده شدن تمام تاندون‌ها و اعصاب می‌شود. عصب میانی که از تونل کارپال عبور می‌کند، نرم‌تر از تاندون‌ها است. اگر این عصب بیش از حد فشرده شود، ممکن است آسیب ببیند؛ که می‌تواند باعث علایم آزاردهنده‌ای مانند بی‌حسی، سوزن سوزن شدن یا دردهای جانبی دیگر شود. کاهش حس و در ادامه‌ی آن بی‌حسی، می‌تواند نواختن گیتار را دشوار کند.
داشتن مچ دست صاف نه تنها برای جلوگیری از آسیب‌دیدگی مهم است، بلکه حرکت انگشتان را نیز آسان‌تر می‌کند. می‌توانید این ایده را با تلاش برای تکان دادن انگشتان‌تان با مچ دست صاف و سپس مچ دست خمیده آزمایش کنید. متوجه تفاوت در دامنه حرکتی خود شدید؟ آیا هنگام خم شدن مچ دست نیز احساس ناراحتی، درد یا تنش کردید؟
توجه داشته باشید که در بالا گفته شد، «تا حد امکان صاف». بسته به شکل و اندازه دست‌ها و بازوها، ممکن است نتوانید با مچ دست کاملا صاف نوازندگی کنید. اکثر گیتاریست‌ها باید مچ دست خود را کمی خم کنند. باید موقعیتی را پیدا کنید که به انگشتان شما اجازه دهد نت‌ها را در حالی که مچ دست خود را نسبتا صاف نگه می‌دارید، بنوازید.
استفاده از تکیه‌گاه گیتار یا زیرپایی نیز برای کمک به دستیابی به موقعیت بهتر برای دست چپ بسیار توصیه می‌شود.
نوک انگشتان
دومین مورد در تکنیک‌های دست چپ گیتار این است که بدانید بهترین نقطه تماس برای انگشتان دست چپ، روی نوک انگشت است. چرا که احتمال برخورد ناخواسته‌ی انگشت با سیم‌های دیگر در هنگام گرفتنِ فرت مربوط به نت‌های پایین‌تر را کم‌تر می‌کند. نواختن با روی نوک انگشتان فضای زیادی در هر دو طرف سیم باقی می‌گذارد. نواختن روی پد انگشت (اثر انگشت) این زاویه را حادتر می‌کند. هنگامی که زاویه حادتر از 90 درجه باشد، احتمال بیشتری وجود دارد که با سیمی غیر از سیمی که در حال گرفتن فرت بر روی آن هستید برخورد کند.
قسمت دقیق نوک انگشتی که باید با گیتار تماس داشته باشد، ممکن است برای هر انگشت کمی متفاوت باشد. ممکن است همه انگشتان به طور طبیعی با سیم در مرکز نوک انگشت تماس نگیرند. هنگامی که انگشتان را به کف دست خم می‌کنید، نوک هر انگشت به طور طبیعی تقریبا به سمت استخوان‌های اسکافوئید و لونات اشاره می‌کنند. این دو استخوان در مچ دست، در نوک استخوان شعاعی در بازو قرار دارند.
سعی کنید در هر نوک انگشت، روی مرکز آن بنوازید. گاهی مانند تلاش برای این می‌شود که برخی از انگشتان را هنگام خم شدن، از این استخوان‌ها دور کنید. این یک حرکت غیرطبیعی است و باعث ایجاد تنش بیشتر در دست می شود.
برای اکثر مردم، وضعیت طبیعی این است که انگشتان اول و چهارم کمی به سمت داخل اشاره کنند، در حالی که انگشتان دوم و سوم در مرکز نوک انگشت قرار می‌گیرند. موقعیت دقیق به اندازه و ساختار دست شما بستگی دارد. نکته مهمی که باید به خاطر بسپارید این است که همه انگشتان نیازی به تماس با سیم در مرکز نوک انگشت ندارند. اشکالی ندارد که انگشتان اول و چهارم به طور خاص، بیشتر در لبه نوک انگشت بنوازند.
شست
سومین مورد مهم در یادگیری تکنیک‌های دست چپ گیتار این است که بدانید انگشت شست باید با پشت دسته‌ی گیتار تماس داشته باشد. قسمت نرمِ کفِ انگشت شست، جایی که اثر انگشت خود را می‌یابید، لزوما نیازی به لمس پشت دسته را ندارد. در واقع، اگر انگشت شست خود را به سمت کف دست خم کنید، متوجه خواهید شد که این اطرافِ انگشت شستِ شما است که به کف دستِ شما نزدیک‌تر است. هنگامی که دست خود را به سمت پشت دسته بالا می‌آورید، متوجه خواهید شد که اطراف انگشت شست شما به طور طبیعی به پشت دسته نزدیک‌تر است تا قسمت نرم کف آن.
از آنجایی که اطراف انگشت شست بخشی است که به طور طبیعی به پشت دسته نزدیک‌تر است، توصیه می‌شود از آن به عنوان نقطه تماس با ساز استفاده کنید. اگر سعی کنید قسمت نرم کف انگشت شست خود را در پشت دسته قرار دهید، باعث می‌شود انگشت چهارم شما از سیمها دور شود.
ارتفاع انگشت شست در پشت دسته برای هر گیتاریست متفاوت است. به این دلیل که اندازه‌ی دست‌ها، انگشتان و شست‌ها در هر فردی متفاوت است. به طور کلی، باید در نزدیکی مرکز پشت دسته باقی بماند (به ناحیه سایه آبی در عکس مراجعه کنید). این امکان دسترسی حداکثری به انگشت‌گذاری درست را فراهم می‌کند و به جلوگیری از لغزش از لبه دسته کمک می‌کند.
فاصله
برای حفظ حرکتِ بدون محدودیت در انگشتان دست چپ، توصیه می‌شود یک فاصله و فضای کوچک بین دست‌تان و پشت دسته‌ی ساز باقی بگذارید. این مورد یکی از موارد مهم در یادگیری تکنیک‌های دست چپ گیتار است.
در موقعیت اولیه دست چپ، تنها نقاط تماس دست چپ شما با گیتار، انگشت شست (در پشت دسته با ساز) و نوک انگشتان شما (روی سیمها) است. این به انگشتان شما اجازه می‌دهد تا آزادانه حرکت کنند، بدون این که در قسمت زیر دسته ثابت شوند.
اگر دست خود را به قسمت زیر دسته بچسبانید، ممکن است در رسیدن به سیم‌های پایینی مشکل داشته باشید. هم‌چنین به این معنی است که برای نواختن روی سیم اول باید انگشتان خود را زیاد خم کنید. این به تنش بیشتری نیاز دارد که باید از آن اجتناب شود.
با نگه داشتن یک فاصله و فضای کم بین دست‌تان و پشت دسته‌ی ساز، می‌توانید برای رسیدن به همه‌ی سیمها به راحتی تنظیمات کوچکی انجام دهید. حرکت دادن دست به گونه‌ای که آرنج را به جلو بکشد به شما کمک می‌کند تا به سیم‌های پایینی برسید. حرکت دادن دست به گونه‌ای که آرنج را به عقب فشار دهد می‌تواند به نواختن روی سیم‌های بالاتر کمک کند.
بازو و آرنج
وظیفه و کارِ بازو و آرنج صرفا حمایت از دست چپ است. نه بازو و نه آرنج نباید موقعیت دست را ثابت نگه دارند. چرا که منجر به تنش بیش از حد می‌شود. تنش بیش از حد در هر قسمت از بدن چیزی است که باید تا حد امکان در هنگام نواختن گیتار از آن اجتناب شود. یک راه برای فکر کردن در مورد بازو و آرنج این است که تصور کنید نوک انگشتان شما در جایی که پشت دسته را لمس می‌کنند ثابت شده‌اند. بازو و آرنج به سادگی بین نوک انگشتان و شانه‌ی شما آویزان هستند. اگرچه مکانیسم واقعی نواختن گیتار متفاوت است (یعنی بازو در هنگام حرکت به طور فعال درگیر می‌شود)، این قیاس اما همیشه کمک می‌کند تا با حداقل تنش بنوازید.
به عبارت دیگر، بازو و آرنج نباید در موقعیت خاصی ثابت شوند. آنها باید آزاد باشند تا حرکت کنند و از انگشتان دست چپ حمایت کنند. اگر بازو و آرنج شما سفت و پر تنش باشد، این تنش به دست چپ شما منتقل می‌شود و نواختن را برای شما دشوار می‌کند.
در عوض، تصور کنید که نوک انگشتان شما در جایی که دسته‌ی ساز را لمس می‌کنند ثابت شده‌اند. بازو و آرنج شما به سادگی بین نوک انگشتان و شانه آویزان هستند. این به شما کمک می‌کند تا یک موقعیت دست راحت و طبیعی داشته باشید.
البته، هنگامی که شما در حال نواختن گیتار هستید، بازو و آرنج شما به طور فعال درگیر می‌شوند. اما آنها باید آزاد باشند تا حرکت کنند و از دست چپ شما حمایت کنند، نه اینکه در یک موقعیت خاص ثابت شوند.
تکنیک دست چپ گیتار
مانند موقعیت انگشت‌گذاری در گیتار، جنبه‌های تکنیک‌ها در اینجا برای قطعات ملودیک و اکثر موقعیت‌های دیگر قابل اجرا است. با این حال، لطفا توجه داشته باشید که ممکن است با برخی موقعیت‌هایی مواجه شوید که نیاز به کمی تنظیمات اضافه بر روی این تکنیک اولیه داشته باشند. این تنظیمات ممکن است زمانی ضروری باشد که نیاز به نگه داشتن سیم و فرتِ بیش از یک نت به طور هم‌زمان، یا نیاز به کشش‌های بزرگ‌تر داشته باشید.
راستای اعمال فشار بر روی سیم
جهت و راستای اعمال فشار بر روی سیمها در گیتار همیشه باید به سمت صفحه‌ی انگشت‌گذاری باشد. این به شما کمک می‌کند تا با حداقل انرژی بنوازید، زیرا تمام تلاش شما برای نگه داشتن فرت گذاشته می‌شود.
نواختن با حداقل انرژی هم‌چنین به انگشت شما اجازه می‌دهد تا پس از انجام وظیفه، به سرعت از روی سیم حرکت کنید. این بدان معناست که می‌توانید سریع‌تر به موقعیت اولیه و شروع خود بازگردید و برای نواختن نت بعدی آماده باشید.
اگر سیم را به سمت صفحه انگشت‌گذاری فشار دهید، اما نه با زاویه ۹۰ درجه، در خطر کج کردن سیم و خارج شدن آن از کوک قرار می‌گیرید. اگر سیم را با زاویه ۴۵ درجه به صفحه انگشت‌گذاری فشار دهید و با نیروی کافی فشار دهید، سیم در امتداد فرت می‌لغزد. این باعث می‌شود نت بالاتر باشد.
شما باید تا آنجا که ممکن است تمام فشار را به سمت صفحه انگشت‌گذاری اعمال کنید. انگشت شست نباید به طور فعال به پشت دسته‌ی ساز فشار دهد. کار آن صرفا حمایت از دسته‌ی گیتار از طرف دیگر است، یعنی برای زمانی که انگشتان سیمها را به سمت فرت‌ها فشار می‌دهند. این طور تصور کنید که انگشت شست شما هم‌چون دیواری آجری است که انگشتان شما به آن فشار می‌آورند.
خاستگاه حرکتی – مفصل‌های دست
نیروی محرکه پشت انگشتان دست چپ از عضلات و تاندون‌های دست و ساعد ناشی می‌شود. عضلات ساعد روی تاندون‌هایی می‌کشند که از مچ دست و ساعد عبور می‌کنند.
حرکت و قدرت اصلی بیشتر از مفصل بند انگشت (مفصل MCP) می‌آید. به این مفصل به عنوان نیروی پشت حرکت فکر کنید.
وظیفه مفاصل کوچک‌تر نزدیک به نوک انگشت (مفاصل PIP و DIP) در درجه اول قرار دادن انگشت در موقعیت صحیح با انقباض یا کشش به اندازه مورد نیاز است.
محل و موقعیت درست نگه داشتن فرت
هنگام نواختن یک سیم دست باز، دو نقطه‌ی تماس وجود دارد: بین خرک و بریج (Bridge). می‌توان با کوتاه کردن طول سیم، صدای آن را تغییر داد. ما می‌توانیم این کار را با نگه داشتن سیمها بر روی فرت انجام دهیم. این کار شامل فشار دادن سیم به طوری است که یک نقطه تماس جدید بین فرت و Bridge ایجاد شود.
برای ایجاد یک نقطه تماس قوی هنگام نگه داشتن فرت، بهتر است درست پشت فرت را فشار دهید. این کار بزرگ‌ترین زاویه را ایجاد می‌کند و در نتیجه نت با صدای تمیز تولید می‌شود.
قرار دادن انگشت در فاصله دورتر پشت فرت، زاویه کم‌تری ایجاد می‌کند. این کار گاهی اوقات برای ایجاد یک نقطه تماس قوی کافی نیست. در نتیجه، نت ممکن است اصطلاحا خفه شود و صدای مخدوش‌شده بدهد.
به عبارت دیگر، برای اینکه نت‌ها را به طور واضح و تمیز بنوازید، باید سیمها را درست پشت فرت فشار دهید. اگر انگشت خود را خیلی عقب یا خیلی جلو قرار دهید، نت ممکن است خفه شود و صدای مخدوش‌شده بدهد.
اهمیتِ تمرین مداوم تکنیک‌های دست چپ گیتار
چرا باید موقعیت و تکنیک دست چپ گیتار را طبق آنچه توضیح داده شد تمرین کنید؟ خیلی ساده است. تمام نکات ذکر شده با هدفِ به حداقل رساندن میزان تلاش و تنش لازم برای نواختن گیتار است. با انجام این کار، قادر خواهید بود روان‌تر، سریع‌تر و بدون درد بنوازید.
موقعیت و تکنیک ضعیف دست چپ می‌تواند شما را عقب نگه دارد و موانعی را ایجاد کند که باید در آینده بر آنها غلبه کنید. شما ممکن است بتوانید با تکنیک ضعیف از سطح ۱ یا ۲ عبور کنید، اما وقتی که به سمت موسیقی پیچیده‌تر و چالش‌برانگیزتر پیش می‌روید، با مشکل مواجه می‌شوید.
در اینجا چند دلیل دیگر برای تمرین موقعیت و تکنیک دست چپ گیتار آورده شده است:
- نت‌ها را با دقت بیشتری می‌نوازید.
- سرعت و چابکی دست چپ شما افزایش می‌یابد.
- استقامت دست چپ افزایش پیدا می‌کند.
- از آسیب‌دیدگی دست جلوگیری می‌کند.
- از نواختن گیتار بیشتر لذت می‌برید.
اگر می‌خواهید نوازنده‌ی گیتار باشید، مهم است که موقعیت و تکنیک دست چپ را به طور مداوم تمرین کنید. این کار پایه‌ی شما را قوی می‌کند و می توانید بر اساس آن ادامه دهید و پیشرفت کنید.