اگر به آموزش گیتار علاقمندید و می‌خواهید یادگیری این ساز بی‌نظیر را آغاز کنید، نخستین چالش پیش روی شما انتخاب یک سبک است. در این مقاله سعی می‌کنیم شما را در شناخت سبک‌ها و انتخاب درست از میان آنها، راهنمایی کنیم. قبل از هر چیز باید بدانیم که منظور از “سبک” در موسیقی چیست؟
واژه‌ی سبک برای طبقه‌بندی قطعه‌هایی از موسیقی استفاده می‌شود که ریشه‌ها و رسوم مشترک و یکسانی دارند. ژانر یا گونه، نام‌های دیگری هستند که به جای سبک استفاده می‌شوند. هر قطعه‌ی موسیقی می‌تواند در سبک‌های مختلفی قرار بگیرد، به این دلیل که سبک‌ها عموما قراردادی هستند و می‌توانند مورد بحث قرار بگیرند.
گیتار فلامنکو
سبک پایه و مادر در گیتار، سبک فلامنکو است، به این دلیل که خاستگاه ساز گیتار از ابتدا اسپانیا بوده و در آنجا گیتار به سبک فلامنکو نواخته می‌شده است. دو سبک دیگر یعنی کلاسیک و پاپ، شاخه‌هایی هستند که از موسیقی فلامنکو به وجود آمده‌اند. فلامنکو سبکی است که به تکنیک زیادی احتیاج دارد، بنابراین تمرین زیادی هم لازم دارد. در صورتی که بر یادگیری گیتار فلامنکو مسلط شوید و آن را درک کنید، یادگیری سایر سبک‌ها نیز برای شما خیلی آسان‌تر خواهد شد.
سبک فلامنکو نوعی نت‌نویسی مخصوص به خود دارد به نام “سیفرا”، که عموما آن را به نام تبلچر می‌شناسند. سبک فلامنکو یکی از سبک‌هایی است که مانند موسیقی سنتی ایران، دستگاه‌های مختلفی دارد و لازمه‌ی تسلط بر آن این است که حتما این دستگاه‌ها را بشناسید. فلامنکو ترکیبی از ریتم، رقص و ملودی است.
فلامنکو هنری ناب و ذاتا اسپانیایی است. درمورد ریشه‌ی لغوی فلامنکو بحث‌های بسیاری است، اما در مورد ریشه‌های این موسیقی می‌توان گفت کولیان خانه به دوشی بودند که طی قرون مختلف در سرتاسر دنیا پراکنده شده بودند و یک دسته از آنها پا به سرزمینی گذاشتند که خط تلاقی میان فرهنگ شرق و غرب بود.
موسیقی، جزو لاینفکی از زندگی روزمره کولی‌ها بود. هرچند با فقر و سختی زندگی خود را سپری می‌کردند، اما شادی و غم‌های خود را با آوازهای سوزناک و رقص‌های منحصر به فرد خود بروز می‌دادند و همین نغمه‌ها و رقص‌ها، ساختار موسیقی فلامنکوی امروزی را شکل دادند.
سه رکن اساسی گیتار فلامنکو
فلامنکو مشخصا دارای سه رکن اساسی است: کانته (آواز) Cante، بایله (رقص) Baile و گیتارا (گیتارنوازی) Guitara. کانته یا آواز، در واقع مشخص‌کننده‌ی هارمونی خاص این موسیقی است و توسط گیتار همراهی می‌شده که بعدها تک‌نوازی گیتار فلامنکو به شکل امروزی آن، بر پایه‌های پیشین، بسط داده شد. بسیاری از نوازندگان برتر گیتار فلامنکو معتقدند که روح و جوهره‌ی موسیقی فلامنکو در کانته نهفته است و یک نوازنده هیچ‌گاه نباید از ریشه‌ها دور شود. بایله یا همان رقص مخصوص فلامنکو، نمایان‌گر هیجانات ریتمیک این موسیقی است و بسیاری از تکنیک‌های تک‌نوازی خاص گیتار در این سبک، به دلیل ایجاد امکان همراهی گیتار با این رقص ابداع شده است.
ویژگی‌های گیتار فلامنکو
از ویژگی‌های این موسیقی می‌توان به دستگاهی بودن آن، که در اصطلاح آن را توکه (Toque) می‌نامند، اشاره کرد و هم‌چنین وجود الگوهای ریتمیک خاص به نام «کومپاس Compas» در دستگاه‌های مختلف آن. هر چند با مرور زمان از نظر هارمونی و تکنیک‌های نوازندگی گیتار، تغییرات گسترده‌ای در این سبک ایجاد شده و به دو شاخه اصلی یعنی فلامنکو سنتی و فلامنکو مدرن تقسیم شده، اما خاصیت دستگاهی بودن خود را که به نوعی اصالت این موسیقی است، حفظ نموده است.
تا پیش از قرن نوزدهم، فلامنکو محدود به آواز و صدای ریتمیک کف زدن (پالماس Palmas) بود و به تدریج از قرن ۱۹ به بعد، گیتار و رقص جایگاه خود را به عنوان عناصر اصلی این نوع موسیقی پیدا نمودند. همان‌طور که اشاره شد، در ابتدا ساز گیتار تنها نقش همراهی‌کننده در رقص‌ها و آوازها را دارا بوده و در چند دهه‌ی اخیر بود که هنر تک‌نوازی گیتار فلامنکو با حضور نوازندگانی چون «پاکو دلوسیا» به طور جدی مطرح و تثبیت شد.
از پیشگامان نوازندگی گیتار فلامنکو می‌توان به: رامون مونتایا (Ramon Montoya)، نینوریکاردو (Nino Ricardo)، سابیکاس (Sabicas)، پاکو دلوسیا (Paco De Lucia)، و ویسنته آمیگو (Vicente Amigo) اشاره کرد.
گیتار کلاسیک
سبک کلاسیک بعد از سبک فلامنکو و به‌وسیله‌ی غیر اسپانیایی‌ها به وجود آمده است. اما بر پایه‌ی همان سبک ابداع شده و همه‌ی تکنیک‌های استفاده شده در آن مانند آرپژ، نت با ضرب کوتاه یا نواخت چند سیمه ریشه در سبک فلامنکو دارند. گیتار کلاسیک سبکی کاملا ملودیک است و بر اساس نت‌خوانی انجام می‌شود. به باور بعضی‌ها، سبک خشکی است که البته این موضوع سلیقه‌ای است، چنان که تا به امروز قطعات بسیار زیبایی در سبک کلاسیک توسط استادان این سبک، ساخته و نواخته شده است.
موسیقی کلاسیک به مطالعه و پژوهش نیاز داشته و شنونده باید از انواع دوره‌های کلاسیک یعنی رنسانس، باروک، کلاسیک، رمانتیک، نئوکلاسیک، مدرن و آوانگارد و فرم‌های مختلف این موسیقی شناخت داشته باشد و به نوعی نوازندگی در این سبک، علاوه بر تمرین و کسب تکنیک بالا، نیازمند مطالعه در زمینه‌های فوق است. طی کردن دوره‌های آموزشی منظم و اصولی برای به دست آوردن مهارت‌های تکنیکی نوازندگی در این سبک الزامی است.
نوازندگی گیتار کلاسیک به دوقسمت تقسیم می‌شود
- تک‌نوازی (Solo)، دونوازی (Duet)، سه‌نوازی (Trio)، چهارنوازی (Quartet)
- کنسرتو (Concerto) با ارکستر
استفاده از متدهای آموزشی نوازندگی گیتار کلاسیک برای کسانی که قصد نواختن گیتار در سایر سبک‌ها را دارند، در اغلب موارد ضروری است. نخستین آهنگ‌سازان گیتار، موسیقی‌دان‌های سبک کلاسیک بودند که پایه‌ریزان این سبک از موسیقی برای ساز گیتار شناخته می‌شوند.
گیتار پاپ
پر مخاطب‌ترین و محبوب‌ترین سبک در گیتار، سبک پاپ است. این سبک به دلیل سرعت بالای یادگیری و نداشتن تکنیک‌های پیچیده، انتخاب بسیاری از دوست‌داران گیتار برای آغاز یادگیری است. برای یادگیری این سبک باید تنها ریتم‌نوازی و گرفتن آکورد را تمرین کنید. ریتم رومبا یکی از پرکاربردترین ریتم‌هایی است که در سبک پاپ استفاده می‌شود که ریشه در سبک فلامنکو داشته است.
گیتار جز
سبک جز را می‌شود به قاطعیت فریاد آزادی‌خواهانه‌ی سیاهان دانست. سبکی که با ویژگی‌های خاص خود، به یکی از محبوب‌ترین سبک‌ها تبدیل شده است. در خصوص تاریخچه‌ی این موسیقی می‌توان گفت موسیقی جز در حدود سال‌های ۱۹۵۸ در منطقه New Orleans آمریکا شکل گرفته است. از لحاظ ساختار موسیقایی، ریشه‌ی جز را باید در سبک‌های رگتایم (Ragtime) و بلوز (Blues) جستجو کرد. خیلی‌ها میان بلوز و جز تفاوتی قائل نمی‌شوند، درحالی که گستردگی جز در مقایسه با محدودیت‌های بلوز قابل مقایسه نیست.
به طور کلی می‌توان گفت که در موسیقی جز، نوازنده یا آهنگ‌ساز در عین رعایت چهارچوب‌های ساختاری، محدودیت خاصی در بیان فکر و ایده‌ی خود ندارد و همین موضوع، باعث گستردگی و در عین حال پیچیدگی مشخصات هارمونیکی این سبک می‌گردد. جز دارای زیرشاخه‌های مختلفی است که می‌توان به هات جز «Hot Jazz» باپ «Bop» و دیکسی لند «Dixy Land» اشاره نمود.
از بنیان‌گذاران و پیشگامان این سبک می‌توان از چارلز بادی بولدن (Charles Buddy Bolden) (1877-1931)، جوکینگ اولیور (Joe King Oliver) (1885-1938)، لوئی ساتچمو آرمسترانگ (Louis Satchmo Armestron)(1901-1971)، جان مک لافین (John McLaughin)، ال دی میولا (al di miola) و وس مونتگومری (Wes Montgomery) نام برد که سهم به‌سزایی در ارتقای آن داشتند.
جز در ادامه به یکی از سبک‌های محبوب نوازندگان گیتار نیز تبدیل شده است. شاید دلیل این امر، آزادی بسیاری است که این سبک به نوازنده می دهد. برخلاف سبکی مانند کلاسیک که نوازنده محدود به اجرای قطعه می‌باشد، در سبک جز امکان بداهه‌نوازی بر روی تم اصلی قطعه به نوازنده داده می‌شود و خیلی اوقات آنچه می‌شنوید در یک لحظه و با تکیه بر احساسات نوازنده خلق شده که نشات گرفته از تکنیک نوازندگی بالا و درک و دانش موسیقی یک نوازنده جز است.
گیتار راک
منشأ راک اولیه را باید در دهۀ ۱۹۵۰، یعنی بعد از جنگ جهانی دوم جست. تألمات روحی و سرخوردگی‌های ناشی از جنگ و برخورد نسل جدید با تفکرات سنتی حاکم بر جامعه، موجبات خشم و عصیان در جوانان آن دوره شده بود که باید به طریقی بروز پیدا می‌کرد و در این راه، موسیقی نقش موثری را ایفا نمود و سبکی را به وجود آورد که در ابتدا «راک اند رول» و سپس به اختصار «راک» نام گرفت و ساز گیتار، با توجه به تغییراتی که در آن انجام شده بود و با صدای خاص همراه با افکت‌های مخصوص به خود، حال و هوای خاصی به این سبک بخشید.
بسیاری معتقدند جیمی هندریکس (Jimi Hendrix) تاثیرگذارترین نوازنده گیتار راک از دهۀ ۱۹۶۰ به بعد بوده و به نوازندگی گیتار الکتریک ابعاد تازه و جدیدی اعطا نموده و تکنیک‌ها و شیوه‌ی خاص نوازندگی او، موجبات علاقه‌مندی بسیاری از نوازندگان مطرح امروز به گیتار شده است. هر چند عمر کوتاهی داشت اما می‌توان از او به عنوان معلم اول و یکی از پیشگامان نوازندگی گیتار الکتریک نام برد. سبک گیتار راک، به زیر گروه‌های متعددی تقسیم می‌گردد.
از گیتاریست‌های برجسته امروز این سبک می‌توان به: اینگوی مالمستین (Yngwie Malmsteen)، جو ستریانی (Joe Satriani)، استیو وای (Steve Vai) و مایکل آنجلو (Michael Angelo) اشاره نمود.
چطور سبک گیتار مناسب خود را پیدا کنیم
سبک در نواختن یک قطعه یا یک آهنگ مطرح می‌شود، بنابراین برای هنرجویی که در آغاز راه قرار دارد، سبک تعیین‌کننده نیست، چون قبل از انتخاب سبک، هنرجو ابتدا باید نت‌ها و قوانین اولیه را بشناسد و نت‌خوانی را یاد بگیرد. پس از آن باید نواختن نت‌های مختلف روی گیتار، و تکنیک‌های نواختن گیتار را بیاموزد. در این مرحله هنرجو به تمرین و پشتکار زیادی نیاز خواهد داشت.
تا این مرحله هنوز هنرجو به مرحله‌ی انتخاب سبک نرسیده و ممکن است قطعه‌هایی از سبک‌های مختلف را برای تمرین بنوازد.
در واقع در ابتدای مسیر هنرجو قطعات ساده و کوتاهی را تمرین می‌کند که مختص سبک خاصی نیستند، به مرور زمان و با پیشرفت هنرجو، تکنیک‌های پیچیده‌تر و قطعات پیشرفته نیز آموزش داده خواهند شد. بعد از این، هنرجو با شناختی که از ساز گیتار، سبک‌ها و نوازنده‌های مختلف یافته است، می‌تواند سبک مورد علاقه‌ی خود را پیدا کند.
پس با این حساب در ابتدای مسیر، شناخت کامل سبک‌ها و انتخاب یک سبک الزامی نیست.
در انتها لازم است به این نکته نیز اشاره کنیم که نواختن ساز گیتار، تنها گرفتن آکورد و اجرای ریتم نیست، بلکه این ساز توانایی‌های بسیار زیادی دارد که ریتم و آکورد تنها دو نمونه از آنها هستند. سبک پاپ نیز فقط از همین دو توانایی تشکیل نشده و یادگیری آنها برای گیتاریست شدن کافی نیست. برای داشتن سواد موسیقی و بهره بردن از همه توانایی‌های ساز گیتار لازم است که دیگر تکنیک‌های سبک پاپ از جمله آرپژ، ملودی و دیگر تکنیک‌ها را بیاموزید.
سبک‌های مختلف گیتار
- پاپ
- سنتی
- کلاسیک
- راک
- رپ و هیپ هاپ
- ریتم اند بلوز (آر اند بی)
- جاز
- متال
- بلوز
- کانتری (روستایی آمریکایی)
- امپرسیونیسم
- رمانتیک
- باروک
- مینی مال
- سوینگ
- رگتایم
- پانک
- الکترونیکا
- نغمه‌ای
- رگه و داب
- بوسانوا
- اکسپریمنتالس