از مهم‌ترین قسمت‌های آموزش سازهای موسیقی، آشنایی با ساختار ساز انتخابی است. هنرجو در ابتدا باید درباره ساختار فیزیکی ساز و چیدمان سیم‌ها بر روی بدنه، به طور کامل اطلاعات کافی کسب نماید و این امر بسیار مهم و ضروری است. در این مطلب درباره ساختمان و جنس سنتور، کوک‌های مختلف آن و اجزای سنتور خواهیم پرداخت.
نحوه صحیح نشستن هنگام نوازندگی، تأثیر مستقیمی در کیفیت نواختن نوازنده دارد. نحوه نشستن در هر ساز، به ساختار آن بستگی دارد. ساز سنتور برخلاف بسیاری از سازها، با فاصله مشخصی از بدن نوازنده قرار می‌گیرد. در این حالت آگاهی از استانداردهای نشستن صحیح مانند فاصله ساز از نوازنده و زاویه صحیح دست‌ها نسبت به ساز، برای هنرجویانی که در ابتدای کارِ آموزش سنتور هستند، بسیار ضروری است.
جنس چوب استفاده شده در سنتور معمولاً چوب گردو یا سرو است. عموماً بزرگترین ضلع، حدود ۹۰ سانتی‌متر و کوتاه‌ترین ضلع حدود ۳۵ سانتی‌متر هستند. دو ضلع مورب نیز طولی مساوی ۳۸ سانت متر دارند. ارتفاع ساز سنتور چیزی بین ۸ تا ۱۰ سانتی‌متر است.
روی صفحهٔ سنتور، دو سوراخ به شکل گل کنده شد اند که به‌غیراز افزودن زیبایی بصری به ساز، باعث تلطیف صدا و شفاف و نرم‌شدن آن می‌شوند. ساز سنتور بیشتر از چهار اکتاو محدودهٔ صدادهی دارد که باعث می‌شود یکی از منعطف‌ترین سازهای ایرانی باشد. صدای شفاف و شیشه‌ای و قابلیت تک‌نوازی و هم‌نوازی سنتور را به سازی محبوب و دوست‌داشتنی تبدیل کرده است.
سنتور تعداد ۷۲ سیم دارد که این سیم‌ها به دسته‌های چهارتایی تقسیم می‌شوند. سپس این دسته‌ها از روی یک خرک عبور کرده و هر چهار سیم، هم‌کوک هستند؛ اما هر کدام به‌صورت کاملاً جداگانه، به گوشه‌های معینی که در سطح جانبی راست سنتور کار گذاشته شده است، متصل می‌گردند.
آشنایی با سنتور
برای شناخت یک سنتور خوب، باید ابتدا نکاتی را درباره خرید یک سنتور خوب بدانید. در ادامه مقاله، تمامیِ نکاتی را که باید درباره شناخت یک سنتور درجه یک تا درجه سه بدانید، به شما آموزش خواهیم داد.
خرید سنتور یکی از مهم‌ترین مراحلی است که تمام هنرآموزان در مقطع مشخصی از زندگی هنری خود، با آن مواجه شده و مطمئناً دانستن نکات و اصول مهمی که در ادامه ذکر خواهیم کرد، می‌تواند به شما در انتخاب یک سنتور مناسب و البته خوش‌صدا کمک کند.
پیش از انتخاب سنتور، باید ابتدا سبک مورد علاقه خود را بشناسید، با استاد موسیقی مشورت کرده و سپس اقدام به خرید ساز کنید.
انواع سنتور
ساز سنتور انواع مختلفی دارد که محبوب‌ترین و رایج‌ترین آن در ایران، سنتور سُل کوک و لاکوک است که استادان سنتور هم معمولاً به شاگردان خود استفاده از همین سنتور را پیشنهاد می‌کنند. به غیر از این دو نوع شناخته شده، مدل‌های دیگری از سنتور با ابعاد کلاف و تعداد خرک‌های متفاوت نیز ساخته و نواخته می‌شوند.
سنتورهای ۱۰ خرک، ۱۱ خرک و ۱۲ خرک انواع دیگری از سنتور هستند که هر نوازنده‌ای براساس سلیقه یا تجربیات شخصی خود ممکن است از آنها استفاده کند، با استفاده از این نوع سنتور به دلیل وجود خرک‌های اضافی و قابلیت جابه‌جا کردن آنها، امکان اجرای چند دستگاه تنها با یک مرحله کوک سنتور میسر می‌شود. منظور از سنتور ۱۲ خرک، سنتوری است که در هرکدام از ردیف‌های سفید و زرد، ۱۲ خرک و در مجموع ۲۴ خرک دارد. کوک کردن این سنتورها با سنتورهای ۹ خرک تفاوت دارد و روش مخصوص به خودش را دارد.
سنتور لا کوک به نسبت سنتور سل کوک صدای زیرتری دارد و یک پرده بالاتر از سنتور سل کوک، کوک می‌شود. هر دو سنتور سل کوک و لا کودک از نوع سنتور ۹ خرک هستند. سنتور لاکوک بیشتر در تک‌نوازی و بداهه‌نوازی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد و اخیراً بسیار رایج شده است.
اجزای ساز سنتور
بد نیست تا با هم نگاهی به این ساز چوبی و فلزی خوش‌آهنگ بیندازیم. یک سنتور به طور کلی از ۹ قسمت تشکیل شده است که در این بخش، به معرفی تک تک این اجزا می‌پردازیم.
بدنه سنتور
بدنه سنتور از یک جعبه بزرگ چوبی تشکیل شده که آن را رزونانس می‌نامند. این قسمت که بزرگترین بخش هر سنتور را تشکیل می‌دهد معمولاً از چوب گردو ساخته می‌شود و خود متشکل از بخش‌های کوچک‍تری است. خرک‌های سنتور، روی صفحهٔ بالایی این جعبه چوبی قرار می‌گیرد. جالب است بدانید خرک‌ها می‌توانند فشاری نزدیک به ۲۰۰ کیلوگرم یا بیشتر را از سوی سیم‌ها تحمل کنند.
کلاف سنتور
کلاف سنتور ۴ ضلع دارد و به شکل ذوزنقه است. این کلاف ذوزنقه، محیط سنتور را شکل می‌دهد. گوشی‌های سنتور، بر روی ضلع سمت راست کلاف قرار دارند. ضلع سمت چپ کلاف، محل نصب سیم‌گیرها است. به ضلع جلویی سنتور که از سایر اضلاع ذوزنقه کوچک‌تر است، پیشانی ساز می‌گویند.
پل سنتور
پل‌های سنتور، مانند ستون‌های استوانه‌ای یک ساختمان وظیفهٔ تحمل بار صفحه رویی سنتور را بر عهده دارند. محل قرارگیری این پل‌ها که دور جعبه سنتور قرار دارند، در کیفیت و نوع صدای ساز بسیار مؤثر است.
سیم سنتور
سیم را شاید بتوان یکی از مهم‌ترین اجزا در بسیاری از سازها دانست. این جسم فلزی خوش‌صدا، در ساز سنتور نیز، نقش مهمی ایفا می‌کند. به طور کلی دو نوع سیم در سنتور وجود دارد که از لحاظ جنس و رنگ باهم تفاوت دارند. رنگ سیم‌های سنتور، زرد و سفید است و به ترتیب وظیفهٔ تولید صدای بم و زیر را بر عهده دارند.
خرک سنتور
خرک‌های سنتور، مهره‌های چوبی هستند که زیر سیم‌ها قرار می‌گیرند. مفتول کوچکی برای عدم تماس مهره‌های چوبی با سیم‌های سنتور در بالای خرک‌ها قرار گرفته است. تعداد خرک‌ها در سنتور با توجه به نوع و کاربرد ساز، متفاوت است.
گوشی سنتور
گوشی‌های سنتور، وظیفهٔ کوک کردن سیم‌ها را برعهده دارند. شما می‌توانید این کار را مانند بسیاری از سازها با چرخاندن گوشی و تغییر در سفتی سیم‌ها انجام دهید. البته باید بدانید این وسیلهٔ فولادی با استفاده از آچار کوک حرکت کرده و ساز را کوک می‌کند.
سیم‌گیر سنتور
سیم‌گیرها، همان‌طور که از نامشان پیداست، مفتول‌های فلزی کوچکی هستند که وظیفهٔ نگه‌داشتن سیم‌ها را بر عهده دارند.
شیطانک سنتور
شیطانک‌ها در سمت چپ و راست صفحه رویی سنتور قرار دارند و از چوب ساخته شده‌اند. درون این قطعات چوبی و باریک، مفتول‌های فلزی قرار گرفته تا از تماس مستقیم سیم‌ها با چوب جلوگیری شود.
آچار کوک سنتور
از این وسیله برای چرخاندن گوشی‌های سنتور و کوک کردن سیم‌ها استفاده می‌شود. آچار کوک‌ها معمولاً T شکل هستند. البته برای کوک کردن ساز، در سطوح می‌توان از آچار کوک روان استفاده کرد. این آچار ابعاد کوچک‍تری دارد و همان‌طور که از نامش پیداست، سیم‌ها را به‌سهولت کوک می‌کند.
مضراب سنتور
در سنتور مانند بسیاری از سازهای زهی، از وسیله‌ای برای ضربه‌زدن به سیم‌ها استفاده می‌شود. مضراب را می‌توان وسیله‌ای مانند آرشه در ویولن دانست. نوازنده با در دست داشتن این قطعه چوبی و ضربه زدن به سیم‌ها، صدا تولید می‌کند. معمولاً در قسمت بالای مضراب، قطعه نمدی کوچکی چسبانده می‌شود تا صدای ملایم‌تری تولید کند. اگر قصدتان آموزش و فراگیری سنتور است یا در ابتدای راه هستید، اولین گام شما یادگیری نحوه درست گرفتن مضراب است.
سنتور سازی جذاب با صدای اصیل ایرانی است که هر کدام از ما خاطرات زیادی با نوای دل‌نشین آن داریم. همین امروز، اولین جلسه‌ی رایگان آموزش سنتور را ببین، تمرین کن، و از فرایند یادگیری سنتور لذت ببر.