مضراب زدن سه‌تار در حالی‌که به نظر کار ساده‌ای‌ست، اما تسلط کامل به چگونگی و روش صحیح مضراب زدن سه‌تار نیازمند فهم دقیقی از نکات کلیدی آن است. ساز سه‌تار در دستهٔ سازهای مضرابی قرار می‌گیرد. تکنیک‌های سه‌تار به دو دستهٔ کلی تقسیم می‌شود. تکنیک‌های دست راست یا مضراب و تکنیک‌های دست چپ یا انگشت‌گذاری. ساز سه‌تار با گوشهٔ ناخن انگشت اشارهٔ دست راست نواخته می‌شود. شاید یکی از دلایل این‌که حرف از احساسات در این ساز بسیار می‌شود، همین کاربرد ناخن به عنوان مضراب است. چرا که ساز و نوازنده را به هنگام نواختن بسیار به یکدیگر نزدیک می‌کند. اما همین مضراب زدن سه‌تار با ناخن می‌تواند چالشی را در ابتدای راه برای نوازنده ایجاد کند. در این نوشته که با کمک مطالب ارائه شده در مجموعهٔ آموزش سه‌تار خنیاگر نوشته شده است، نکات کلیدی مضراب زدن سه‌تار را بررسی می‌کنیم.
شکل صحیح دست راست در مضراب زدن سه‌تار
ابتدا دست راست را به صورت یک کاسه در می‌آوریم. برای فهم درست‌تر از شکل این کاسه می‌توانید یک سکه را کف دست خود بگذارید و بعد به آهستگی انگشتان را گرد کنید تا سکه در کف دست ثابت شود و نیفتد حالا به یک شکلی از کاسه رسیده‌اید. توجه داشته باشید که هیچ انقباضی در انگشتان دست و کف دست نباید احساس شود. گاهی وقت‌ها در آموزش سه تار همین انقباض می‌تواند آسیب به مفاصل ریز انگشتان بزند.
کاسهٔ ساز را بر روی ران پای خود قرار داده به طوری که صفحه آن رو به بیرون باشد واز بالا نتوانید صفحه را نگاه کنید. سپس دست را در همان حالت بر روی صفحه ساز قرار می‌دهیم. به این صورت که پهنای انگشت شست، به موازات زاویهٔ انحنای کاسه در قسمت فرو رفته قرار می‌گیرد. نوک دو انگشت کوچک و انگشت حلقه نیز بر روی صفحه ساز. وقتی از بالا به ساز و دست خود نگاه می‌کنید باید حالت دست هنوز به صورت کاسه باشد و انقباضی در آن احساس نشود. این شکل صحیح دست راست در ابتدای مضراب زدن سه‌تار در کیفیت و رشد شما بسیار موثر است.
شیوه صحیح مضراب زدن سه‌تار
برای نواختن مضراب باید انگشت اشاره را از بند دوم حرکت دهیم. یعنی در همان حالتی که دست روی صفحهٔ ساز سه‌تار قرار گرفته، انگشت اشاره را کمی بالا می‌آوریم و از بند دوم انگشت با سرعتی ملایم آن را به سمت داخل کف دست حرکت می‌دهیم. سعی می‌کنیم با این حرکت انگشت اشاره به سیم اول برخورد کند. دقت کنید که گوشه سمت راست ناخن محل تماس با سیم است. این کار را چندبار به صورت آهسته تکرار کنید تا کم کم انگشت شما به این حرکت عادت کند. در هنگام نواختن سه‌تار در ابتدا سعی کنید، میانه صفحهٔ ساز دست خود را قرار دهید و مضراب بزنید. این نقطه از ساز صدای مناسب‌تری برای شروع یادگیری فراهم می آورد.
اگر هنگام حرکت انگشت سیم کنده می شود علت این است که شما از بند اول انگشت را خم می‌کنید. در شروع یادگیری سه‌تار خیلی مهم است که در مقابل آینه تمرین کنید. بر همین اساس برای یادگیری بهتر این تمرین را نیز در مقابل آینه انجام دهید تا به صحیح بود حرکت خود آگاه گردید.
هنگام مضراب زدن سه‌تار گاهی هنرجویان دغدغهٔ این را دارند که انگشت اشاره هنگام حرکت به سیم دوم یا صفحه ساز هم برخورد می‌کند. جای هیچ نگرانی نیست، صدای سیم دوم و همینطور صدای برخورد نوک انگشت با صفحه ساز بخشی از صدای این ساز است که در آثار نوازندگان قدیم این ساز نیز شنیده می‌شود. اما اگر می‌خواهید شدت آن کم شود، کافی‌ست کمی دست خود را به سمت انگشت شست مایل کنید و همینطور با تغییر ارتفاع فاصله دست با صفحه بنا به بلندی انگشتان این ارتفاع را تنظیم می‌کنیم. درواقع تک‌سیم نواختن یا بدون واخوان یکی از تکنیک‌های مضراب زدن سه‌تار است.
مضراب راست و چپ در مضراب زدن سه تار
برای نمایش این مضراب بر روی نت از یک علامت شبیه به عدد هشت فارسی استفاده می‌گردد. اگر علامتی هم بالای نت نبود آن مضراب نیز همان مضراب راست است. مضراب چپ مانند اسمش برعکس مضراب راست اجرا می‌گردد. این‌بار انگشت اشاره ابتدا در داخل کف دست قرار می‌گیرد و از طریق بند دوم انگشت که خم شده است با یک فشار ملایم به سمت بیرون کنده می‌شود. در حین این حرکت گوشه بیرونی سمت راست انگشت اشاره با سیم برخورد می‌کند. در این مضراب هم اگر صدای سیم‌های دیگر شنیده شد ایرادی ندارد مهم این است که مضراب به سیم اول در پایان صدادهی برخورد کرده باشد. برای نمایش مضراب چپ بر روی نت از یک علامت شبیه به عدد هفت فارسی استفاده می گردد.
مضراب راست و مضراب چپ از مهم‌ترین تکنیک‌های سه‌تار هستند که با تقویت آن‌ها با تمرین و دقت کافی باعث خواهد شد دیگر نکات مهم هنگام مضراب زدن سه‌تار هم ساده‌تر می‌شوند.
نکتهٔ پایانی
سعی کنید در یک فاصله منظم و مداوم این کار را انجام دهید تا به پیشرفت خوبی برسید.
در تمرین این مضراب‌ها عجله نکنید و آموزش را در یک مکان مناسب و در مقابل آینه پیش ببرید.
فراموش نکنید که تجربه و توانایی آموزگار در آغاز مسیر بسیار مهم است پس سراغ آموزگار با تجربه بروید تا به بهترین شکل پیشرفت حاصل شود. مهم نیست که شیوه آموزش شما حضوری است یا آنلاین چراکه مدرس با تجربه می‌داند که چگونه تجربیات خود را منتقل کند.
برای یادگیری سه‌تار آماده‌ای؟ روی تصویر زیر کلیک کن.
خیر. به این صدا «واخوان» می‌گویند. البته در ابتدای مسیر یادگیری سه‌تار این صدا بیش‌تر شنیده می‌شود و طبیعی‌ست اما به مرور و با کسب مهارت، به چگونگی و کنترل میزان و حجم صدا مسلط خواهید شد.