کوک دستگاه همایون برای سه‌تار یکی از مهم‌ترین و در عین حال پیچیده‌ترین کوک‌های مورد استفاده در موسیقی ایرانی است. دستگاه همایون، با فواصل خاص خود و مدگردی‌های متنوع، در عین پیچیدگی بسیار زیبا و دلنشین است. از آن‌جا که بسیاری از ایده‌های بداهه‌پردازانهٔ نوازنده‌ها از کوک مناسب سرچشمه می‌گیرد، آشنایی دقیق با کوک دستگاه همایون در سه‌تار، نه تنها به خلق ملودی‌های بدیع کمک می‌کند بلکه شنونده را نیز سر ذوق می‌آورد. در ادامه برخی از مهم‌ترین و متداول‌ترین کوک‌های دستگاه همایون برای سه‌تار را بررسی می‌کنیم.
با این توضیح که سه‌تار [معمولاً] یک پرده پایین‌تر از دیاپازون کوک می‌شود. یعنی سیم اول در سه‌تار «سی‌بِمُل» کوک اما «دو» فرض می‌شود. در معرفی کوک‌های زیر، همهٔ کوک‌ها همان کوک دیاپازون است که هنرجو می‌تواند تمام سیم‌ها رو با توجه به نت‌های گفته شده یک پرده پایین‌تر کوک کند.
انواع کوک دستگاه همایون برای سه‌تار
از نظر فواصل، دانگ اولِ دستگاه همایون به دستگاه شور نزدیک است و از طریق گوشه‌های دیگرش امکان پرده‌گردانی به دستگاه‌های نوا، سه‌گاه و چهارگاه را نیز فراهم می‌کند. آواز شوشتری و آواز بیات اصفهان نیز از ملحقات این دستگاه به‌شمار می‌آیند. که این باعث می‌شود کوک دستگاه همایون برای سه‌تار با کوک سه‌تار برای آواز بیات اصفهان در اکثر مواقع مشابه باشد.
کوک همایون «رِ»
- سیم اول: دو
- سیم دوم: سل
- سیم سوم (مشتاق): رِ
- سیم چهارم (بم): رِ
کوک همایون «دو»
- سیم اول: دو
- سیم دوم: سل
- سیم سوم (مشتاق): دو
- سیم چهارم (بم): دو
کوک همایون «سل»
- سیم اول: دو
- سیم دوم: سل
- سیم سوم (مشتاق): رِ
- سیم چهارم (بم): رِ
کوک همایون «فا»
- سیم اول: دو
- سیم دوم: سل
- سیم سوم (مشتاق): دو
- سیم چهارم (بم): دو / فا
سخن آخر
در پایان لازم به ذکر است که آن‌چه به عنوان به کوک سه‌تار در دستگاه‌ها و آوازهای موسیقی ایرانی بیان می‌شود، کوک‌های معمول ساز سه‌تار است. وگرنه اساتید سه‌تار از جمله استاد احمد عبادی کوک‌های متنوعی را ابداع کرده‌اند که نتیجهٔ سال‌ها تجربه و ذوق هنری ایشان است. آلبوم صوتی «کوک‌های سه‌تار» تألیف استاد احمد عبادی در سال ۱۳۷۰ توسط انتشارات سروش منتشر شد که در حال حاضر نایاب است. از جدیدترین تجربه‌ها در این زمینه می‌توان به آلبوم «کوک سه‌تار» اشاره کرد که توسط حسین مهرانی گردآوری و اجرا و توسط انتشارات ماهور منتشر شده است.
مجموعهٔ آموزش سه‌تار در چهار سطح از مبتدی تا پیشرفته در خنیاگر منتشر شده است. در این مجموعه جدا از تدریس جزءبه‌جزء نکات تئوری و تمرینات عملی، در بخش‌های مختلف مجموعه در مورد کوک سه‌تار نیز مفصل صحبت شده است.
با کلیک روی تصویر زیر همین امروز وارد دنیای پر از رمز و راز سه‌تار شوید.
کوک معمول در دستگاه همایون برای سه‌تار به این صورت است:
از پایین به بالا: دو – سل – دو – فا
بله، کوک به‌طور مستقیم روی طنین، رنگ صدا و احساس کلی اجرای سه‌تار اثر می‌گذارد. کوک همایون باعث ایجاد فضایی غم‌انگیز، عمیق و درونی می‌شود که با ویژگی‌های صوتی خودِ دستگاه همایون هماهنگ است.