برای اینکه بتوان یک ساز به ویژه پیانو را مسلط شد فقط آموزشِ استاد و تمرین کفایت نمی‌کند. در صورتی که دانش خود را درباره قطعات داخلی و مکانیزم پیانو افزایش ندهید، نه‌تنها در انتخاب ساز مناسب دچار اشتباه می‌شوید، بلکه هزینه، وقت و انرژی خود را نیز هدر داده‌اید. نباید از قلم انداخت که نوازندگی هنرمندانه و حتی شرایط نگهداری درست نیز به این آگاهی وابستگی بالایی دارند.
در اینجا تمرکز کارشناسان نیز دادن اطلاعات تخصصی نیست بلکه سعی کرده‌اند با اشاراتی هرچند کوتاه برای آشنایی شما علاقمندان با الفبای مقدماتی تمامی سازها به ویژه پیانو، گامی موثر بردارند. شناخت قطعات مختلف و مکانیزم پیانو می‌تواند به شما کمک کند در آموزش و نواختن نغمه‌های گوش‌نواز آن موفق‌تر ظاهر شوید. پیانوهای دیجیتال مجهز به سیستم تولید صوت الکترونیکی هستند و در این نوشتار فاکتور گرفته شده‌اند.
توضیح ساختار کلی پیانو برای افراد مبتدی
اگر مطالب قبلی این سایت را خوانده باشید، در مطلبی درباره تفاوت پیانو آکوستیک و دیجیتال گفته‌ایم. اما در اینجا به دلیل درصد تشابه بالا از نظر عملکرد و قطعات، سبب شده در یک مطلب واحد اشاره شوند. بنابراین در اینجا مطالب مرتبط و خلاصه‌ای جهت توضیحات مربوط به مکانیزم پیانو برای افراد مبتدی تدوین شده که در ادامه می‌خوانید.
فریم یا چارچوب پیانو
همان طور که از اسم این قطعه مشخص است تمامی اجزای داخلی پیانو را به هم صورت پیوسته حفظ می‌کند. اگر چه در ساخت ساز پیانو، این قطعات چوبی با استقبال بیشتری به فروش می‌رسند اما حال میله‌های آهنی به عنوان استحکام‌دهنده، کاربرد وسیعی پیدا کرده‌اند. اگر مایل‌اید این اسکلت ساز را بهتر ببینید، باید به مدل پیانو دقت داشته باشید به طور مثال در مدل‌های گراند باید به زیر آن نگاه کرد در حالی که در پیانوهای دیواری، امکان دیدن از پشت ساز نیز هست.
ساند بورد (Sound Board)
ساند بورد نه تنها از نظر تولیدکنندگان بلکه نوازندگان چیره‌دست پیانو نیز به عنوان یک جز تأثیرگذار معرفی می‌شود. بد نیست بدانید که عمده‌ترین وظیفه آن علاوه بر تقویت و رزونانس پخش موسیقی دل‌انگیزی است که از ارتعاش سیم‌ها بر خواسته است.
اگر می‌خواهید این صفحه چوبی را بهتر بشناسید بد نیست بدانید که قطری حدود ۱۰ میلی متر دارد و سازندگان پل یا بریج را نیز بر روی آن قرار می‌دهند. به بریج‌های نواری شکل، سیم‌های این ساز جذاب و محبوب وصل می‌شود، بد نیست بدانید انتهای این سیم‌ها به سیم گیر می‌رسد.
پیانو نسبت به دیگر سازهای موسیقی از قیمت بالاتری برخوردار است که اهمیت نگهداری را دو چندان می‌کند. نسبت به شرایط دمایی و رطوبت دقت زیادی داشته باشید در غیر این صورت ساند بورد در اثر انبساط و انقباض، آسیب بالایی خواهد دید. تغییر کوک می‌تواند کم‌ترین نتیجه بی‌توجهی به این شرایط باشد. در برخی مواقع نیز آسیب وسیع‌تر بوده به طوری که ساز دچار ترک‌خوردگی می‌شود.
اگر می‌خواهید پیانوی استاندارد بخرید که صدای ساز حتی با گذشت زمان نیز تغییری نکند حتما نسبت به جنس ساند برد نیز دقت نظر داشته باشید. هنرمندان چیره‌دست چوب درخت صنوبر را مرغوب‌ترین جنس این قطعات عنوان می‌کنند. برای شناخت می‌توانید به رگ‌ها و شیارهای روی چوب نیز دقت داشته باشید که هم‌چون نقشه راه به کیفیت ساند برد اشاره دارند. جالب آن که مقاومت بالایی نسبت به تغییرات جوی نیز نشان می‌دهند. تعداد استاندارد شیارهای ساند بردهای با کیفیت، معمولا ۱۸ تا ۲۰ عدد در هر اینچ است.
صفحه چدنی (Cast-Iron Plate)
محبوبیت ساز پیانو مربوط به امروز و دیروز نیست، بلکه نغمه‌های دل‌نواز موسیقی آن از چندین قرن پیش تا به حال با احساسات آدمی گره خورده است اما سازهای قدیمی به کیفیت مدل‌های امروزی نبودند و مکانیزم پیانو به صورت دیگری بود.
پیانوهای رایج در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم از نظر استقامت فریم‌ها نسبت به فشار سیم‌ها ضعیف بودند. این اتفاق در ارتباط با جنس خاص آن که از چوب ساخته شده بودند به طوری که علاوه بر فشار سیم‌ها، تغییرات جوی نیز به آن آسیب زیادی وارد می‌کرد.
استفاده از فریم‌های آهنی در اوایل قرن بیستم توانست این ضعف را به خوبی پوشش دهد به طوری که در آن زمان، عطف تولید پیانوهای مرغوب‌تر نیز آغاز گردید. اگر به مدل‌های امروزی پیانو که بین هنرمندان چیره‌دست نیز استفاده می شود توجه کنید می توانید یک صفحه یکپارچه چدنی را ببینید.
از مهم‌ترین خصوصیات این صفحه‌های مقاوم چدنی علاوه بر تحمل فشار سیم‌ها، امکان کوک پیانو استاندارد A-440 (نت لا با فرکانس ۴۴۰ هرتز) است که برخی نیز به آن کوک کنسرتی می‌گویند. علت تولید و عرضه پیانوهای مدرن مجهز به صفحه چدنی بهینه‌سازی ساز در مقابل فشار بالای سیم‌ها بود.
برخی نیز با این سوال مواجه‌اند که فشار وارده در چه حد بوده است؟ اگر می‌خواهید تصویر ذهنی بهتری برای درک مزایای این صفحه چدنی داشته باشید به این مثال توجه کنید که تحمل فشار سیم‌ها در پیانو های دیواری و یا حتی گراند متوسط، معادل ۷۰ کیلوگرم بوده که این آمار برای ۲۳۰ سیم به ۱۸ تن می‌رسد. جالب آن که در کنسرت گراندها فشار معادل ۲۸ تن اعلام شده است.
تخته سیم‌گیرها (Pin-Block)
از دیگر اجزای مهم و تاثیرگذار در ساختار پیانوها، بخش سیم‌گیر ها بوده که می‌توان وظیفه این بلوک چوبی چند لایه را نگهداری سیم‌های ساز عنوان کرد که قطری معادل ۲/۳ سانتی‌متر دارد.
بد نیست بدانید که سیم‌گیر نیز از اجزای مهم و تاثیرگذار ساز پیانو است که علاوه بر ظاهر میله‌ای شکل در انتهای آن سوراخی تعبیه می‌شود تا بتوان سیم‌های ساز را در آن جای داد. متخصصان کاربلد برای حفظ استقامت نسبت به چرخش سیم‌گیرها اجتماعی از چندین لایه چوب با جهت‌گیری مختلف قرار داده‌اند. برای مشاهده تخته سیم‌گیرها می‌توانید نگاهی به فضای واسط صفحه چدنی و فریم داشته باشید.
اکشن (Action)
انتخاب لقب قلب پیانو برای بخش اکشن در مکانیزم پیانو، نشان از اهمیت این جز بسیار مهم دارد که می توانید اجزای مختلف ساز پیانو مانند، کلیدها، چکش‌ها، اهرم‌های تکرار، دمپرها و… را ببینید که به شکل متوالی روی هم قرار گرفتند. فریم آهنی عنوان بخش زیرین قرار می‌گیرد تا ظاهری عجیب و غریب نداشته و فرم منظمی داشته باشند که هر سلیقه‌ای را مبهوت می‌کند.
پدالها
پدالها از نام آشناترین قطعات ساز پیانو هستند که حتی افرادی که آشنایی چندانی با این ساز و قطعات مختلف آن نیز ندارند می‌دانند که در قسمت زیرین قرار می‌گیرند. عمده وظیفه آن کمک به تولید نغمه‌های دلنشین است که نوازنده از این طریق کیفیت و حالت اصوات را تغییر می‌دهد. در ادامه به سه نوع پدال اشاره اجمالی می‌شود:
پدال طنین (Sustain Pedal)
عمده وظیفه پدال طنین را می‌توان حفظ فاصله بین دمپرهای ساز از سیم‌ها عنوان کرد. نواختن ساز پیانو سراسر ظرافت‌ها و ریزه‌کاری است که شاید برایتان جالب باشد که نداشتن ارتعاش همیشگی سیم‌ها به علت وجود قطعه دمپر یا خفه‌کن است.
اگرچه در حالت معمول بر روی سیم‌ها دمپر وجود دارد اما هم‌زمان با نگهداری پدال طنین توسط هنرمند، شاهد فاصله‌گیری دمپرها از سیم‌ها می‌توان بود، بی‌جهت نیست که نغمه‌های آوای این ساز شگفتی‌ساز از جسم به راحتی عبور می‌کند و بر روح نقش می‌بندد. نوازندگان این اتفاق را تاثیر اصوات هماهنگ و هارمونیک سیم‌های پیانو عنوان می‌کنند.
پدال سوستنوتو یا پدال تمرین (Sostenuto Pedal)
نمی‌توان تنها یک وظیفه را برای پدال وسط ساز پیانو تعریف کرد بلکه بسته به مدل، کارآیی نیز متفاوت است. بی‌جهت نیست که در مدل‌های گراند به آن مدل سوستنوتو می‌گویند. کارایی اصلی این پدال را می‌توان عقب نگه داشتن دمپر یک و حتی برخی کلیدهای پیانو عنوان کرد.
اما در مدل‌های دیواری کاربرد آن منجر شده بین سیم‌ها و چکش‌های ساز طرح های نمدی جا گیرد. این اتفاق برای افرادی که در آپارتمان‌های کوچک و فضاهای محدود مشغول هنرنمایی هستند تمرین موسیقی دیگران را آزار نمی‌دهد البته در گروهی از پیانوها پدال وسط دیده نمی‌شود. در مدل‌های دیجیتال نقش این پدال شاید متفاوت‌تر نیز باشد.
پدال نرم (Soft Pedal)
پدال نرم با کیفیت و ظرافت موسیقی این ساز گره خورده است. نوازنده با گرفتن آن می‌تواند موجب نزدیکی چکش‌های ساز به سیم‌ها شود که با کاهش ضربات به تولید صدای دل‌انگیز نیز منجر می‌شود.
ویدیوی توضیحات نحوه و مکانیزم صدادهی پیانو
در ویدیوی زیر، سام اصفهانی به طور کامل اجزای یک پیانو گرند را توضیح داده و توضیحات لازم درباره نحوه مکانیزم صدادهی پیانو را شرح می‌دهد: