پدال پیانو برای بسیاری از هنرجویان مبتدی یکی از بخش‌های گیج‌کنندهٔ این ساز است. خیلی‌ها نمی‌دانند هر پدال چه نقشی دارد یا چطور باید از آن استفاده کنند.
اگر شما هم هنگام تمرین دچار این دغدغه شده‌اید، نگران نباشید؛ در این مقاله همه‌چیز دبارهٔ پدال پیانو را به‌صورت ساده و کاربردی یاد می‌گیرید. قدم‌به‌قدم به شما نشان می‌دهیم که انواع پدال‌های پیانو چه نامی دارند، هرکدام چه وظیفه‌ای دارند و چطور کار می‌کنند.
با مطالعهٔ این مطلب، دیگر هنگام شنیدن اصطلاحاتی مانند پدال ساستین یا پدال دمپر گیج نمی‌شوید و می‌توانید با اعتمادبه‌نفس از آن‌ها استفاده کنید.
برای درک بهتر این ساز و اجزای آن پیشنهاد می‌کنیم مقالهٔ آشنایی با ساختار داخلی پیانو را هم بخوانید تا دید جامع‌تری نسبت به آن پیدا کنید.
پدال پیانو چیست؟
وسیله‌ای در قسمت پایینی ساز که نوازنده با استفاده از پاهایش آن را فشار می‌دهد تا تغییرات مختلفی در صدای پیانو ایجاد کند. این پدال‌ها به‌نوعی ابزارهای کمکی برای کنترل رزونانس و حجم صدا هستند و باعث می‌شوند اجرای قطعه‌ها نرم‌تر، پُرحس‌تر و حرفه‌ای‌تر شنیده شود.
آشنایی با انواع پدال پیانو
یکی از مهم‌ترین بخش‌های یادگیری برای هنرجویان پیانو، شناخت پدال‌های این ساز و کاربرد هرکدام از آن‌هاست. امروزه در بیشتر پیانوها سه پدال اصلی وجود دارد که هرکدام نقش خاص خود را در تغییر صدا ایفا می‌کنند:
۱. پدال دمپر (پدال راست پیانو)
پدال دمپر پیانو که به آن ساستین هم می‌گویند، پرکاربردترین عضو از پدال‌های زیر پیانو است. ایدهٔ اصلی ساده است: با فشردن پدال، «دمپرها» (تکه‌های نمدیِ قطع‌کنندهٔ صدا) از روی سیم‌ها بلند می‌شوند؛ بنابراین ارتعاش سیم‌ها آزاد می‌شود و صدای پیانو حتی بعد از رها کردن کلاویه‌ها ادامه پیدا می‌کند. این «آزاد شدن رزونانس» باعث ایجاد طنین بهتر بین آکوردها و رنگ هارمونیک غنی‌تر می‌شود.
کاربرد پدال راست پیانو:
- کشیده شدن صدا و ایجاد طنین بیشتر
- اتصال بهتر بین آکوردها و ملودی‌ها
- پُرحجم‌تر شدن صدا در بخش‌های احساسی یا اوج قطعه
- ایجاد رنگ و فضای متفاوت
فرم پدال‌گیری:
- هنگام فشار دادن پدال ساستین پیانو، پای راست با پنجه روی پدال قرار می‌گیرد و پاشنهٔ پا روی زمین ثابت می‌ماند. این حالت هم کنترل بیشتری می‌دهد و هم از خستگی جلوگیری می‌کند.
- برای داشتن صدای تمیز، ابتدا کلاویه را بزنید و پیش از رها کردن آن، پدال را فشار دهید. این کار باعث می‌شود نت شفاف آغاز شود و سپس کشیده شود.
- تعویض پدال:
- نت یا آکورد قبلی را بنوازید و پدال را فشار داده، نگه دارید.
- دست خود را از روی کلاویه برندارید؛ نت قبلی هنوز با پدال کشیده می‌شود.
- تقریباً هم‌زمان با زدن نت یا آکورد جدید، پدال را سریع رها کنید و دوباره فشار دهید.
- این کار باعث می‌شود صدای نت قبلی قطع شود و نت جدید صاف و شفاف شنیده شود، بدون اینکه صداها قاطی شوند.
- در برخی قطعات می‌توانید پدال را فقط تا نیمه فشار دهید که به آن «نیم‌پدال» می‌گویند. این کار باعث می‌شود صدا کمی کشیده شود، اما نه به‌اندازهٔ فشار کامل.
۲. پدال نرم (پدال چپ پیانو)
پدال نرم یا سافت پیانو، دومین پدال پرکاربرد در بیشتر پیانوهاست. کاربردش این است که صدای ساز را نرم‌تر و ملایم‌تر کند و رنگ و حس موسیقی را تغییر دهد. وقتی این پدال را فشار می‌دهید، چکش‌ها نزدیک‌تر به سیم‌ها می‌روند و فاصله‌ای که طی می‌کنند کاهش می‌یابد. در نتیجه انرژی کمتری به سیم‌ها منتقل می‌شود و صدای پیانو نرم‌تر و خفه‌تر شنیده می‌شود، بدون اینکه نت‌ها قطع شوند.
کاربرد پدال چپ پیانو:
- نواختن قطعاتی که نوازنده می‌خواهد صدای پیانو لطیف‌تر و آرام‌تر باشد
- کاهش شدت صدا در بخش‌های ملایم قطعه
- کنترل داینامیک و جزئیات آهنگ
- کاهش صدا برای همراهی با خواننده
- تغییر رنگ و حال‌و‌هوای موسیقی
فرم پدال‌گیری:
از لحاظ فرم و تکنیک پدال‌گیری، تفاوت زیادی بین پدال سمت چپ پیانو و راست آن وجود ندارد:
- پای مربوطه روی پدال، پاشنه روی زمین ثابت، و فقط پنجه حرکت می‌کند.
- ابتدا کلاویه را بزنید و سپس پدال را بگیرید.
- هنگام تغییر نت یا آکورد، پدال را هم‌زمان با نواختن نت جدید رها کنید و دوباره فشار دهید.
- می‌توانید از نیم‌پدال هم برای کنترل ظریف‌تر صدا استفاده کنید.
۳. پدال سوستنوتو (پدال وسط پیانو)
سوستنوتو سومین پدال در پیانوهای سه پداله است که هرچند نسبت به دو پدال دیگر کمتر شناخته شده است، اما بسیار کاربردی است. نقش این پدال برای پیانو آن است که تنها نت‌ها یا آکوردهایی را که هم‌زمان یا درست قبل از فشار دادن پدال نواخته شده‌اند، از دمپر آزاد می‌کند و باقی نت‌ها را بدون کشش و در حالت استاندارد باقی می‌گذارد. به عبارت دیگر، این پدال برخلاف پدال دمپر، به نوازنده امکان می‌دهد نت‌های مشخصی را طنین‌دار نگه دارد، بدون اینکه مجبور باشد تمام نت‌ها را درگیر کند.
کاربرد پدال وسط پیانو:
- ایجاد افکت‌های چند‌لایه در قطعات موسیقی
- ایجاد فضای ارکسترال روی پیانو، به‌ویژه وقتی که نوازنده می‌خواهد بخشی از صدا مثل یک ساز زهی یا بادی در پس‌زمینه طنین داشته باشد
- نگه داشتن آکوردهای بم برای ساخت پایهٔ هارمونیک، درحالیکه دست‌ها روی ملودی یا بخش‌های دیگر آزادانه حرکت می‌کنند
- ترکیب صداهای کشیده با نت‌های تازه بدون اینکه صداها در هم قاطی شوند (برخلاف پدال دمپر)
- شبیه‌سازی تکنیک درون‌نوازی گروهی؛ یعنی وقتی یک صدا پایدار می‌ماند و بقیهٔ صداها روی آن اجرا می‌شوند
فرم پدال‌گیری:
- پاشنهٔ پای مورد نظر روی زمین ثابت بماند در حالی که پنجه درست روی پدال قرار دارد.
- نت یا آکوردی را که می‌خواهید صدایش کشیده شود با دست‌هایتان اجرا کنید.
- درحالیکه انگشت‌ها هنوز روی کلاویه‌ها هستند و دمپرها بالا رفته‌اند، پدال وسط را به آرامی فشار دهید.
- حالا می‌توانید دست‌ها را از روی کلاویه‌ها بردارید. آن نت‌ها همچنان کشیده خواهند ماند.
- در اینجا پدال وسط مثل یک قفل نگه‌دارنده عمل می‌کند. هر کلیدی که در لحظهٔ فشار دادن آن درگیر شده، قفل می‌شود و کشش‌دار باقی می‌ماند، تا وقتی که پدال رها گردد.
- زمانی که می‌خواهید صداهای کشیده هم قطع شوند، پدال‌گیری پیانو را رها کنید تا دمپرها به حالت اولیه برگردند.
سایر پدال‌های پیانو
اگرچه بیشتر پیانوها دارای سه پدال اصلی دمپر، سوستنوتو و سافت هستند، اما در بعضی مدل‌ها – به‌ویژه پیانوهای دیجیتال – ممکن است این ترکیب تغییر کند و پدال‌های متفاوتی جایگزین شوند. این تغییرات معمولاً برای تمرین راحت‌تر یا فراهم کردن امکانات جانبی طراحی شده‌اند.
مثل پدال سایلنت پیانو (Silent/Practice Pedal) که به نوازنده اجازه می‌دهد بدون ایجاد صدای بلند تمرین کند. در پیانوهای آکوستیک، این پدال با قرار دادن لایه‌ای نمدی بین چکش و سیم، حجم صدا را بسیار کاهش می‌دهد و شرایطی ایده‌آل برای تمرین در ساعات پایانی شب فراهم می‌کند.
علامت پدال پیانو در نت‌نویسی
برای راهنمایی نوازنده در استفاده از پدال‌ها، در نت‌نویسی علامت‌های مشخصی به‌کار می‌روند. این علائم معمولاً زیر خطوط حامل نوشته می‌شوند و بسته به نوع پدال متفاوت‌اند:
- پدال دمپر یا ساستین: برای شروع کلمه Ped زیر خطوط حامل نوشته می‌شود و برای پایان علامت ستاره (✱) قرار می‌گیرد.
- پدال نرم یا سافت: شروع با عبارت una corda زیر نت و پایان با عبارت tre corde یا tutte corde.
- پدال سوستنوتو: شروع با عبارت Sost. Ped. or Sostenuto و پایان با علامت ستاره (✱).
گاهی از یک خط افقی ممتد هم برای نشان دادن پدال‌گیری پیانو استفاده می‌شود. آغاز خط به معنی فشردن پدال و انتهای یا شکستگی آن به معنی رها کردن است.
کلام آخر
پدال پیانو یکی از ابزارهای اصلی نوازندگی این ساز است که می‌تواند صدای پیانو را عوض کرده یا شدت آن را تغییر دهد. آشنایی با نام و کاربرد پدال‌های پیانو به هنرجو کمک می‌کند اجرایی جذاب‌تر و حرفه‌ای‌تر داشته باشد و کنترل رنگ و حجم موسیقی خود را در دست بگیرد.
برای هنرجویانی که می‌خواهند یادگیری این ساز را اصولی و از پایه بیاموزند، دورهٔ آموزش پیانوی خنیاگر فرصت فوق‌العاده‌ای است. در این دوره علاوه بر آموزش پدال‌های پیانو، تمامی تکنیک‌ها و تمرینات لازم برای تبدیل شدن به یک پیانیست حرفه‌ای آموزش داده می‌شود.
سؤالات متداول دربارهٔ پدال پیانو
پدال‌های پیانو برای تغییر و کنترل صدا به‌کار می‌روند؛ مانند کشیدن صدا، کاهش حجم یا ایجاد افکت‌های خاص. این ابزارها به نوازنده امکان می‌دهند تا اجرای خود را با احساسات و رنگ‌های صوتی متنوعی همراه کند.
پیانوهای آکوستیک معمولاً دارای سه پدال هستند: دمپر، نرم و سوستنوتو. اما برخی مدل‌ها ممکن است فقط یک یا دو پدال داشته باشند، به‌ویژه پیانوهای دیواری و دیجیتال.
این پیانو بسته به مدل آن می‌تواند از یک تا سه پدال داشته باشد؛ اما برخی مدل‌ها هم هستند (به‌خصوص انواع قابل‌حمل آن) که کلاً فاقد پدال می‌باشند.
پدال سمت راست یا دمپر، با آزاد کردن دمپرها از سیم‌ها، اجازه می‌دهد که صدای نت‌ها طولانی‌تر و پایدارتر شود و به شکلی طنین‌دار به گوش مخاطبین برسد.