سه تار ساز محبوب ایرانی‌هاست. از دیرباز نغمه‌های سه تار در تاریخ و فرهنگ ایران‌زمین ریشه داشته و هر ایرانی از کودکی با صدای دل‌نشین ساز سه تار هم‌نشین شده. از طرف دیگر سه تار را ساز در دسته سازهای شهری می‌دانند و تهیه‌ی یک ساز سه تار برای شروع یادگیری نیز دور از دسترس نیست. پیشنهاد می‌کنیم مطلب راهنمای خرید ساز سه تار را نیز مطالعه کنید. در آموزش سه تار نیز مانند هر ساز دیگری اصول نوازندگی ویژه‌ی مربوط به خودش را باید رعایت کرد. در این مطلب می‌خواهیم درباره اصول کلی نوازندگی ساز سه تار و نام‌گذاری انگشت‌ها که جزو اولین اصول یادگیری نوازندگی این ساز است بپردازیم.
اصول کلی نوازندگی ساز سه تار
در ابتدا باید به این نکته توجه کرد که نحوه‌ی صحیح دست گرفتن سه تار به چه صورت است. سه تار را معمولا با ناخن انگشت بابه می‌نوازند. این ساز در حالت نشسته روی زمین یا صندلی، در حالتی که به صورت افقی روی ران پا قرار می‌گیرد و به نحوی که دسته آن در طرف چپ و کاسه آن در طرف راست نوازنده است نواخته می‌شود. با سر انگشتان دست چپ روی پرده‌ها (دستان‌ها) روی دسته سه‌تار حرکت می‌کنند و با انگشت اشاره دست راست خود به سیم‌ها ضربه می‌زنند. معمولا برای نوازندگی سه تار فقط انگشتان اشاره، میانی، حلقه و در بعضی موارد انگشت کوچک دست چپ استفاده می‌شوند، اما در آثار استادان، استفاده از انگشت شست برای پرده‌گیری روی سیم بم نیز کاربرد دارد.
در نوازندگی سه تار، وضعیت دست چه برای مضراب زدن و چه برای پرده‌گیری از اهمیت زیادی برخوردار است و صحیح بودن حالت دست‌ها در پیشرفت هنرجو بسیار اهمیت دارد.
خطوط حامل در نوازندگی سه تار
خطوط حامل ۵ خطی هستند که نت‌ها بر روی آنها قرار می‌گیرند. نام‌گذاری این ۵ خط از پایین به بالا صورت می‌گیرد به این ترتیب که خط پایین خط شماره ۱ و خط بالا خط شماره ۵ است. بر اساس کلیدی در ابتدای خطوط (سمت چپ) قرار می‌گیرد، خطوط دارای معنی می‌گردند. به این صورت که اگر نتی روی خطی قرار گیرد، با در نظر گرفتن کلید، مشخص می‌شود که آن نت چه نتی از میان ۷ نت موسیقی یعنی دو ر می فا سل لا سی خواهد بود.
برای حفظ کردن نت‌ها می‌توان از ۵ انگشت استفاده کرد. به صورتی که انگشت انگشتری را به اسم سل در نظر می‌گیرم. انگشت سوم (یا همان خط سوم) را سی، چهارم را ر، انگشت کوچک را نماینده خط اول و نت می، و انگشت شست را نماینده خط پنجم و نت فا در نظر می‌گیریم.
هم‌چنین برای نت‌هایی که بین خطوط قرار می‌گیرند، بین خط دوم و سوم را نت لا، بین خطوط سوم و چهارم (یا همان دو انگشت سبابه و انگشت سوم) را نت دو، بین انگشت کوچک و انگشت انگشتری (یا همان خطوط اول و دوم) را نت فا و بین خطوط چهارم و پنجم را نت می در نظر می‌گیریم. پیش‌تر درباره نحوه نت‌خوانی در آموزش سه تار مطلبی نوشته‌ایم که پیشنهاد می‌دهیم آن را مطالعه کنید. هم‌اکنون به نام‌گذاری انگشتان در ساز سه تار می‌پردازیم.
نام‌گذاری انگشتان در سه تار
برای نام‌گذاری انگشتان در سه تار باید آنها را به انگشتان دست راست و انگشتان دست چپ تقسیم کرد.
در نواختن سه تار از دست راست برای مضراب زدن استفاده می‌شود. از آنجایی که نواختن مضراب با انگشت اشاره صورت می‌گیرد، برای نام‌گذاری انگشتان در سه تار، انگشت اشاره دست راست را انگشت مضراب نام‌گذاری می‌کنند. پیش‌تر درباره نحوه صحیح مضراب زدن با سه تار مطلبی نوشته‌ایم که پیشنهاد می‌کنیم در این زمینه این مطلب را نیز مطالعه کنید.
وظیفه‌ی دست چپ در نواختن سه تار، معطوف به تحمل وزن دسته‌ی ساز و هم‌زمان، گرفتن سیم‌ها و پرده‌های مختلف روی دسته‌ی ساز می‌شود. مهم‌ترین انگشتان در دست چپ برای نوازندگی سه تار، انگشت‌های اشاره، انگشت بزرگ و انگشت انگشتری می‌شود، که آنها را به ترتیب با اعداد یک، دو و سه نام‌گذاری می‌کنند. هم‌چنین در نواختن ساز سه تار از انگشت شست نیز گاهی برای گرفتن سیم بم استفاده می‌شود.