ویولن ایرانی، سازی که نوازندگی‌ها و ساخته‌های اساتید بزرگی مثل ابوالحسن خان صبا، پرویز یاحقی، روح‌الله خالقی، اسدالله ملک، علی تجویدی، مجتبی میرزاده و سایر معروف‌ترین نوازندگان ویولن ایرانی، آن را به یکی از زیباترین و ماندگارترین سازها و نواهای موسیقی ایرانی تبدیل کرده است. ویولن ایرانی تا سال‌ها یکی از سازهای اصلی در موسیقی‌های ایرانی بود. اما ممکن است برای برخی این سوال ایجاد شود که تفاوت ویولن ایرانی با ویولن کلاسیک غربی چیست. در این مطلب، کامل و جامع به تفاوت‌های ویولن ایرانی و ویولن کلاسیک غربی می‌پردازیم.
تفاوت ساختاری و اجزای ساز ویولن ایرانی و کلاسیک غربی
این سازها با هم هیچ تفاوتی ندارند. پس اگر می‌خواهید ویولن ایرانی را یاد بگیرید و تصمیم به خرید این ساز گرفتید، نیازی نیست به دنبال ساز متفاوتی باشید. کافی‌ست یک ویولن تهیه کنید. ایرانی یا غربی بودن تفاوتی در ساختمان این ساز ایجاد نمی‌کند و همگی ویولن هستند و ساختار و ساختمان آن‌ها یکی‌ست.
تفاوت‌های شیوه نوازندگی ویولن ایرانی و ویولن کلاسیک غربی
نوازندگی ویولن یکسری اصول و قواعد ثابت و مشخص دارد؛ مثلا شیوه به دست گرفتن ساز، آرشه کشیدن، انگشت‌گذاری همگی ثابت و یکسان هستند و فرقی نمی‌کند آنچه می‌نوازید موسیقی اصیل ایرانی‌ست یا کلاسیک غربی یا یک آهنگ پاپ. شما در حال نواختن هر نوع موسیقی که باشید، ویولن را به یک شیوه مشخص در دست نگه می‌دارید، به یک شیوه مشخص آرشه را روی سیم‌ها می‌کشید و به یک حالت مشخص انگشتان‌تان را روی سیم‌ها فشار می‌دهید. پس اصول و قواعد نوازندگی ویولن ثابت و یکسان است و به هیچ‌وجه وابسته به نوع موسیقی که اجرا می‌شود نیست.
اما در موسیقی ایرانی برخی ظرایف وجود دارد که در موسیقی غربی نیست. مثلا هنگام نواختن موسیقی‌های اصیل ایرانی، یک نوع خاص از ویبراسیون (لرزش صدا) وجود دارد که در آهنگ‌های کلاسیک غربی شنیده نمی‌شود. چیزی شبیه به تحریر در آواز ایرانی که چندان در شیوه‌های خوانندگی غربی وجود ندارد. این ظرایف و تکنیک‌ها نیاز به یادگیری دارند و لازم است فردی که متخصص نوازندگی ویولن ایرانی‌ست این‌ها را به شما آموزش دهد و ممکن است یک نوازنده ویولن به شیوه کلاسیک غربی تسلط و توانایی آموزش این ظرایف و تکنیک‌ها را نداشته باشد.
همچنین در موسیقی ایرانی ربع پرده و سه‌چهارم پرده (کُرُن و سُری) داریم که در موسیقی غربی وجود ندارد. برای اجرای این صداها لازم است انگشتان روی دسته ساز، در مکان‌هایی قرار بگیرند که در موسیقی غربی نیازی به آن‌ها نیست. نکته مهم این است که شیوه انگشت‌گذاری تغییر نمی‌کند و شما به همان روش مشخص انگشت خود را روی سیم‌ها می‌گذارید و صرفاً جای انگشتان شما تغییر می‌کند. یادگیری این مورد نیز نیاز به نوازنده و مدرس متخصص در ویولن ایرانی دارد و یک معلم و نوازنده ویولن کلاسیک غربی ممکن است دانش لازم برای تدریس این موارد را نداشته باشد.
شیوه نوازندگی ویولن ایرانی با نوازندگی ویولن کلاسیک غربی تفاوت چندانی از نظر اصول و قواعد نوازندگی ندارد. تنها تفاوت، در اجرای برخی نغمه‌ها و تکنیک‌هاست که با رعایت همان اصول و قواعد قابل اجرا هستند.
مسیر یادگیری ویولن
با توجه به اینکه متوجه شدیم نوازندگی ویولن ایرانی با کلاسیک غربی چه تفاوت‌هایی دارد، می‌توانیم همین تفاوت‌ها را مبنای بررسی تفاوت‌های روش آموزش و یادگیری این دو قرار دهیم.
۱۸ ماه اول یادگیری
بین ۱۲ تا ۱۸ ماه اول یادگیری ساز ویولن، هنرجو اساساً درگیر اجرای صحیح ویولن است و محتوای نوازندگی‌اش چندان مهم نیست. در این مدت هنرجو باید یاد بگیرد که بتواند به راحتی ویولن را نگه دارد و نگه داشتن ویولن برای او چالش و دغدغه نباشد. هنرجو باید یاد بگیرد صحیح و درست آرشه را روی سیم‌ها به حرکت درآورد و بین سیم‌های مختلف به راحتی جابجا کند. هنرجو بایستی یاد بگیرد که به درستی انگشت‌گذاری کند و جای صحیح انگشتان و نت‌ها را روی دسته ساز (گریف) را پیدا کند و دیگر نیازی به نشانه‌گذاری نداشته باشد.
یادگیری این مباحث اولیه بسیار مهم است و در ساز ویولن حدود یک سال تا یک و نیم سال طول می‌کشد. همانطور که گفته شد محتوای نوازندگی در این مدت مهم نیست و در واقع اهمیتی ندارد شما یک آهنگ ایرانی می‌نوازید یا یک قطعه کلاسیک غربی؛ چراکه آنچه مهم است صحیح نواختن است.
بالاتر توضیح دادیم که اصول و قواعد نوازندگی ویولن ثابت و یکسان است و تفاوتی نمی‌کند که آنچه می‌نوازید یک قطعه ایرانی است یا یک قطعه غربی. با این حساب می‌توان گفت که برای شروع یادگیری ویولن، فرقی نمی‌کند از روش‌های آموزشی غربی استفاده کنید یا روش‌های آموزشی ایرانی. مهم این است که صحیح و اصولی بنوازید.
روش یادگیری سطح متوسط و پیشرفته ویولن ایرانی
بعد از اینکه دوران ابتدایی یادگیری ویولن گذشت، در صورتی که هنرجو به خوبی آموزش دیده باشد و تمرین کرده باشد، حالا آماده ورود به سطح متوسط و بعد از آن سطح پیشرفته است. در این سطح از آموزش و یادگیری، حتماً و قطعاً بایستی نزد یک معلم و نوازنده ویولن ایرانی آموزش ببینید و از یک روش (متد) آموزشی مخصوص استفاده کنید. مانند کتاب‌های استاد روح‌الله خالقی که در هنرستان موسیقی نیز تدریس می‌شود.
در این سطح از نوازندگی، به تدریج تکنیک‌ها، زینت‌ها و ظرایف مخصوص موسیقی ایرانی را یاد می‌گیرید و این موارد فقط در متدهای آموزش ویولن ایرانی وجود دارد و فقط یک معلم ویولن ایرانی می‌تواند این تکنیک‌ها و تمرین‌ها را تدریس کند. البته توجه کنید که همچنان تمرینات روزمره‌ای وجود دارد (مثلا برای بهبود سرعت نوازندگی) که این تمرینات را می‌تواند بیشتر در کتاب‌ها و متدهای آموزش کلاسیک غربی پیدا کرد و در کتاب‌های آموزش ویولن ایرانی کمتر پیدا می‌شوند.
پس گرچه در سطوح متوسط و پیشرفته، مسیر یادگیری این دو شیوه تا حد زیادی از هم جدا می‌شود، اما همچنان برای برخی از تمرینات از اتودهای کلاسیک غربی که در کتاب‌های ویولن کلاسیک غربی آمده استفاده می‌شود.
یادگیری ویولن ایرانی از صفر برای هنرجوی مبتدی
گرچه که توضیح دادیم در ابتدای راه، تقریباً تفاوت محسوسی در شیوه‌های یادگیری وجود ندارد و چندان تفاوتی نمی‌کند که از کدام متد استفاده کنید، اما یادگیری ویولن ایرانی با متد و معلم مخصوص از همان ابتدا، مزایا و فواید بسیاری دارد.
اگر یک هنرجوی مبتدی از همان ابتدا بداند و آگاهانه تصمیم گرفته باشد که ویولن ایرانی را یاد بگیرید و وارد دنیای موسیقی ایرانی شود، خیلی بهتر است که از همان ابتدا از روش‌ها و کتاب‌ها و معلم‌های این نوع موسیقی بهره بگیرد. مهم‌ترین فایده این کار، قرار گرفتن در فضای موسیقی ایرانی از همان ابتداست و کمک می‌کند تا گوش هنرجو به موسیقی ایرانی بیشتر عادت کند.
یکی دیگر از فواید یادگیری ویولن ایرانی از همان ابتدا، آشنا شدن با دستگاه‌ها و کوک‌های موسیقی ایرانی است. در کتاب‌های آموزش ویولن ایرانی، تمرینات و آهنگ‌ها بر مبنای دستگاه‌های موسیقی ایرانی طراحی و ارائه شده‌اند و این باعث می‌شود تا هنرجو از همان ابتدا با این اصطلاحات و این فضا بیشتر آشنا شود.
البته ناگفته نماند که همچنان در طول مسیر یادگیری، همچنان نیاز به اتودها و تمریناتی از کتاب‌های آموزش ویولن کلاسیک غربی وجود دارد و هنرجو باید به آن کتاب‌ها و آن تمرینات مراجعه کند.
کتاب‌های آموزش ویولن ایرانی
برای آموزش ویولن ایرانی، کتاب مرجع در که تقریباً تمامی معلم‌های موسیقی از آن استفاده می‌کنند و همچنین در هنرستان‌های موسیقی نیز تدریس می‌شود، کتاب‌های استاد روح‌الله خالقی است. این کتاب‌ها چهار جلد دارند که هنرجوی مبتدی از جلد اول شروع می‌کند و این مسیر را طی می‌کند.
البته در کنار این کتاب‌ها، کتاب‌های دیگری برای یادگیری آهنگ‌های بیشتر یا تمرینات بیشتر وجود دارند. لیستی از کتاب‌های مرتبط با آموزش و یادگیری ویولن ایرانی را در زیر می‌آوریم:
- (آموزشی) آموزش ویولن ایرانی (کتاب‌های هنرستان) – روح‌الله خالقی – مجموعه ۴ جلدی
- (آموزشی) ردیف دوره عالی ویولن – ابوالحسن صبا – مجموعه ۳ جلدی
- (آموزشی) اتودهای ایرانی برای ویولن – مهدی مفتاح
- (آموزشی) ردیف مجلسی برای ویولن – موسی معروفی
- (آموزشی) دوره ردیف‌نوازی – اسدالله ملک
- (آموزشی) مجموعه‌ای از تمرینات ویلون ایرانی برای تقویت هر دو دست – میثم حریفی
- (مجموعه آهنگ) بیست و هشت آهنگ برای ویولن – علی کیانی
- (مجموعه آهنگ) گلبانگ – مهدی توپچی – مجموعه ۲ جلدی
- (مجموعه آهنگ) ۶۶ نوای ماندگار برای ویولن – رضا اسکندری
- (مجموعه آهنگ) هجده قطعه پیش‌درآمد برای ویولن – لطف‌الله مفخم پایان
- (مجموعه آهنگ) نوای مهر (راست‌کوک و چپ‌کوک) – همایون خرم – مجموعه ۲ جلدی
- (مجموعه آهنگ) آواز دشتی استاد علی تجویدی – کاوه کشاورز
- (مجموعه آهنگ) برگ خزان (آثار استاد پرویز یاحقی) – منوچهر سهیلی
- (مجموعه آهنگ) ساز تنها (آثار استاد حبیب‌اله بدیعی) – فرشید فرهمندحسن‌زاده – مجموعه ۴ جلدی
- (مجموعه آهنگ) ردیف هفت دستگاه موسیقی ایرانی – موسی معروفی
- (مجموعه آهنگ) نغمه‌های جاویدان (آثار استاد پرویز یاحقی) – فرشید فرهمندحسن‌زاده – مجموعه ۲ جلدی
- (مجموعه آهنگ) مجموعه پیش‌درآمد و رِنگ برای ویولن – فرامرز پایور
- (مجموعه آهنگ) ۷۵ چهارمضراب از اساتید برای ویولن – رحمت‌اله بدیعی
- (مجموعه آهنگ) گلستان نغمه‌ها – فرشید فرهمندحسن‌زاده – مجموعه ۳ جلدی
کتاب‌های آموزش ویولن کلاسیک غربی
کتاب‌های مرتبط با ویولن کلاسیک غربی، به خصوص مجموعه آهنگ‌ها بسیار زیاد است و لیست تمامی آن‌ها را اینجا نمی‌آوریم. کتاب‌هایی که برای آموزش ویولن کلاسیک غربی در ایران از آن‌ها استفاده می‌شود در زیر می‌آید:
- ل ویولن Le Violin – آموزش جامع ویولن کلاسیک
- سوزوکی Suzuki – آموزش جامع ویولن کلاسیک
- ولفارت Wohlfahrt – اتودهای جامع تمرینی
- هریمالی Hrimaly – اتودهای گام‌نوازی
- فلِش Flesch – تمرینات گام
- کروتزر Kreutzer – تمرین (کاپریس)
- شِوچیک Sevcik – تکنیک‌های ویولن
- کایزر Kayser – تمرین
- مازاس Mazas – تمرینات ملودیک
امکان‌پذیری نوازندگی ویولن ایرانی با یادگیری ویولن کلاسیک غربی
همان طور که گفتیم، در ویولن ایرانی تکنیک‌ها و همچنین نت‌هایی وجود دارد که در موسیقی غربی نیست. پس اگر نوازنده ویولن غربی هستید و حالا می‌خواهید ویولن ایرانی را هم بنوازید، لازم است ابتدا این تکنیک‌ها و نت‌ها را یاد بگیرید و تمرین کنید. البته با توجه به توانایی شما در نوازندگی ویولن کلاسیک، این مسیر یادگیری برای شما ساده و سریع خواهد بود.
امکان‌پذیری نوازندگی ویولن کلاسیک غربی با یادگیری ویولن ایرانی
یک نوازنده ویولن ایرانی، تمامی تکنیک‌های مورد نیاز برای اجرای قطعات موسیقی کلاسیک غربی را بلد است و می‌تواند ویولن را به خوبی بنوازد. اما این تمام ماجرا نیست. اجرای یک قطعه موسیقی، فقط اجرای نت‌های آن از روی کاغذ نیست. حالت و حس و حال قطعه نیز باید به خوبی اجرا شود. با توجه به اینکه شما نوازنده ویولن ایرانی هستید و گوش شما به موسیقی ایرانی عادت دارد، ممکن است همان ابتدا نتوانید یک قطعه کلاسیک را با همان حس و حال درست و اصیلش اجرا کنید و یک شنونده حرفه‌ای تشخیص می‌دهد که شما نوازنده ویولن کلاسیک نیستید.
رفع شک و دوراهی
اگر دوست دارید این ساز را یاد بگیرید، اما هنوز مطمئن نیستید که می‌خواهید نوازنده موسیقی‌های اصیل ایرانی باشید یا خیر، پیشنهاد می‌کنیم با آموزش‌های کلاسیک غربی آغاز کنید. این آموزش‌ها کاملا اصولی و دقیق هستند و از شما یک نوازنده ماهر ویولن می‌سازند. بعد از گذشت یکی دو سال از آموزش، آنقدری با فضای ویولن، موسیقی کلاسیک و موسیقی ایرانی آشنا شده‌اید که بتوانید تصمیم بگیرید می‌خواهید چه نوع موسیقی را ادامه دهید و بنوازید.
مسیر نوازندگی موسیقی‌های پاپ ایرانی یا غربی
موسیقی‌های پاپ معمولاً موسیقی‌های بسیار ساده‌ای هستند و تکنیک‌های پیچیده یا ظرایف زیادی در آن‌ها وجود ندارد. فرقی نمی‌کند موسیقی پاپ ایرانی را در نظر بگیریم یا پاپ غربی. معمولا افرادی که علاقمند هستند فقط چند آهنگ پاپ را روی ویولن بنوازند، نیازی به آموزش اصولی یا روش‌مندی ندارند. معلم‌های بسیاری هستند که ابتدا چند نکته اولیه مانند نگه داشتن ساز و آرشه کشیدن را آموزش می‌دهند و سپس به آموزش آهنگ‌های پاپ می‌پردازند. پس اگر می‌خواهید فقط چند آهنگ پاپ بنوازید، نیازی نیست خود را در مسیر یادگیری اصولی و دقیق ویولن قرار دهید. کافی‌ست شخصی را پیدا کنید تا این آهنگ‌ها را به شما آموزش دهد.
خلاصه و جمع‌بندی
- سازها هیچ تفاوتی با هم ندارند. ویولن همان ویولن است و تفاوت فقط در محتوایی‌ست که اجرا می‌شود.
- برای شروع یادگیری ویولن ایرانی، خیلی بهتر است اگر از همان ابتدا با روش آموزش و نزد معلم ویولن ایرانی آغاز کنید؛ اما با توجه به شباهت‌های بسیار زیاد ویولن ایرانی و کلاسیک غربی در حدود ۱۸ ماه ابتدایی یادگیری، اگر ابتدای مسیر را با روش آموزش کلاسیک نیز آغاز کردید هیچ اشکالی ندارد.
برای یادگیری این ساز اسرارآمیز و دلربا آماده هستی؟ امروز با مجموعه آموزش ویولن خنیاگر شروع کن و از پیشرفت و یادگیری لذت ببر.
