کوک دشتی یا به صورت کامل‌تر، کوک سه‌تار برای نواختن آواز دشتی، در واقع کوک کردن سیم‌های سه‌تار در یک کوک خاص است تا در هنگام نواختن سه‌تار در کوک دشتی بتوان از تمام ظرفیت‌های سه‌تار برای هرچه زیباتر و بیان بهتر آواز دشتی استفاده برد. کوک مناسب باعث خوش‌صدا شدن و خوش‌لحن شدن ساز برای اجرای دستگاه یا آواز مورد نظر می‌شود. در ادامه کوک دشتی را برای ساز سه‌تار برای اجرای آواز دشتی، که از متعلقات دستگاه شور است، معرفی می‌کنیم.
کوک دشتی و نسبت آن با دستگاه شور
آواز دشتی بر درجهٔ پنجم از دستگاه شور، که به عقیدهٔ بسیاری مهم‌ترین دستگاه موسیقی ایرانی‌ست، ساخته می‌شود. به عقیدهٔ فرهاد فخرالدینی از بین متعلقات دستگاه شور، آواز دشتی بیشترین شباهت را به این دستگاه دارد و آن را باید «فرزند خَلَف شور» دانست.
انواع کوک دشتی
با توجه به گام شور با پنج کوک دشتی آشنا می‌شویم:
کوک دشتی «رِ» در گام شور «سل»
- سیم اول: دو
- سیم دوم: سل
- سیم سوم (مشتاق): رِ
- سیم چهارم (بم): رِ
کوک دشتی «می» در گام شور «لا»
- سیم اول: دو
- سیم دوم: سل
- سیم سوم (مشتاق): لا
- سیم چهارم (بم): می / رِ
کوک دشتی «سل» در گام شور «دو»
- سیم اول: دو
- سیم دوم: سل
- سیم سوم (مشتاق): دو
- سیم چهارم (بم): دو
کوک دشتی «لا» در گام شور «رِ»
- سیم اول: دو
- سیم دوم: سل
- سیم سوم (مشتاق): لا
- سیم چهارم (بم): رِ
کوک دشتی «سی» در گام شور «می»
- سیم اول: دو
- سیم دوم: سل
- سیم سوم (مشتاق): سی
- سیم چهارم (بم): می
نکتهٔ آخر
دستگاه‌ها و آوازهای موسیقی ایرانی را می‌توان در کوک‌های بسیار متنوعی نواخت. برای مثال استاد احمد عبادی بیش از ۶۰ نوع کوک برای سه‌تار ابداع کرده‌بودند. اهمیت کوک دقیق این‌جاست که بسیاری از ایده‌های بداهه‌پردازانهٔ نوازنده‌ها از کوک مناسب سرچشمه می‌گیرد علاوه بر این کوک مناسب شوق و حال بیش‌تری به نوازنده می‌دهد و او را برای خلق زیبایی‌های بیش‌تر، سرِ ذوق می‌آورد.
در مجموعهٔ آموزش سه‌تار خنیاگر که در چهار سطح از مبتدی تا پیشرفته تهیه و منتشر شده است، در کنار آموزش کامل مباحث تئوری و تکنیکی، کوک‌های مختلف نیز بررسی شده‌اند. با کلیک روی تصویر همین حالا یادگیری سه‌تار را آغاز کنید.
در کوک دشتی، معمولاً نت شاهد و نت‌های فرعی کمی تغییر می‌کنند و فضای صوتی آن نسبت به شور، محزون‌تر و محلی‌تر است.
گاهی برای سهولت اجرا یا ایجاد رنگ صوتی خاص، یک یا دو سیم تغییر کوک داده می‌شود، اما اغلب می‌توان با همان کوک شور هم دشتی را نواخت